Οι θεωρητικές-ιδεολογικές βάσεις του κινήματος των Νεότουρκων, η επιρροή από τον γερμανικό φυλετισμό και η κοινωνική εκπροσώπηση των προαστικών στρωμάτων που απειλούνταν από την ραγδαία έλευση της οικονομίας της αγοράς και της εισόδου της μεσαιωνικής οθωμανικής κοινωνίας στο καπιταλιστικό στάδιο ανάπτυξης προοιώνιζαν τα όσα επρόκειτο να συμβούν.

Η Λούξεμπουργκ προέβλεψε την τελική κατάληξη του αντιδραστικού νεοτουρκικού εγχειρήματος: «Ο πιεζόμενος από γερμανικής πλευράς τουρκικός μιλιταρισμός, ήδη κατά τον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο χρεωκόπησε άθλια. Επιπλέον, και ο τωρινός πόλεμος (σ.τ.μ. Α’ Π.Π.), στο τεράστιο ρεύμα του οποίου σπρώχτηκε η Τουρκία σαν “προστατευόμενη” της Γερμανίας, θα οδηγήσει, όπως και να τελειώσει αυτός, στην ολοκληρωτική διάλυση του τουρκικού κράτους». 

Για τους Νεότουρκους, η έξοδος στον πόλεμο σήμαινε την υλοποίηση της νεοτουρκικής εθνικιστικής φαντασίωσης, την οποία περιγράφει τον Φεβρουάριο του 1916 ο δρ Sakir, ένα από τα ηγετικά στελέχη του Κομιτάτου «Ένωση και Πρόοδος»: «Είναι επιτακτική η ανάγκη να υπάρχει μόνο ένας μουσουλμανικός πληθυσμός από την Κωνσταντινούπολη προς την Ινδία και την Κίνα, με τη Συρία να χρησιμεύει ως σύνδεσμος μεταξύ των ισλαμικών κόσμων της Ασίας και της Αφρικής. Αυτό το τεράστιο έργο θα επιτευχθεί μέσα από την επιστημονική ιδιοφυΐα και οργανωτικό ταλέντο των Γερμανών και το γενναίο χέρι των Τούρκων.» 

Υπάρχουν καταγγελίες ότι από το 1913 ξεκίνησαν οι μαζικές εκτοπίσεις από την περιοχή των Δαρδανελίων. Ο John Williams γράφει ότι μια αποστολή ανέφερε ότι στις 7 του Ιουλίου του 1913 τα οθωμανικά στρατεύματα συνέλαβαν τους Έλληνες της Καλλίπολης με βίαιο τρόπο και ότι «καταστράφηκαν, λεηλατήθηκαν και κάηκαν όλα τα ελληνικά χωριά κοντά στην Καλλίπολη.» 

Οι γαλλικές εκτιμήσεις για τη συμμαχία αυτή και για τις αιτίες της Γενοκτονίας: «…το κυριότερο κίνητρο που η Τουρκία βγήκε στον πόλεμο είναι ότι η Γερμανία τής υποσχέθηκε να επανακτήσει Αίγυπτο, Λιβύη και Σουδάν. Όταν οι πολεμικές επιχειρήσεις δεν ήταν ευνοϊκές, κυρίως λόγω της ρωσικής προέλασης στην Τουρκία, τότε οι Γερμανοί, για να συγκρατήσουν την τουρκική αγανάκτηση, τους έστρεψαν εναντίον των Αρμενίων και των Ελλήνων, των οποίων άρχισαν τη συστηματική εξόντωση με κατασχέσεις, βιασμούς, εξορίες, σφαγές…»

Ιούνιος 1914: Το πογκρόμ στην ιωνική Φώκαια

Από τα τέλη της άνοιξης του 1914 ξεκίνησαν οι εθνικές εκκαθαρίσεις σ’ όλη την έκταση των δυτικών παραλίων της Μικράς Ασίας καθώς και οι βίαιες μετακινήσεις πληθυσμού στην Ανατολική Θράκη. Ο Γάλλος αρχαιολόγος Felix Sariaux, που ήταν αυτόπτης μάρτυρας του πογκρόμ και της σφαγής της ιωνικής Φώκαιας τον Ιούνιο του 1914, γράφει:

«Λεηλατούν, πυρπολούν, σκοτώνουν ψυχρά, χωρίς μίσος, κατά μια έννοια μεθοδικά. Επικεφαλής τους είναι δύο άτομα που πολλοί τα γνωρίζουν στην περιοχή ως ενεργά μέλη της τοπικής Επιτροπής “Ένωση και Πρόοδος”. Εφαρμόζουν πρόγραμμα, που τους το έχουν σχεδιάσει στο όνομα των ανώτερων συμφερόντων της αυτοκρατορίας και της θρησκείας. Η λεηλασία, οι προσωπικές εκδικήσεις, ο βιασμός είναι ο μισθός τους. Ποιο χέρι τους κατευθύνει; Τα όπλα που κρατούν είναι του κράτους, ντουφέκια Μαρτίνι και βραχύκαννα μουσκέτα πυροβολικού.

Ποιος τους εξόπλισε με τόσα όπλα και κανονικά πολεμοφόδια; Οι τοπικές αρχές είναι μιλημένες, αφού δεν πάρθηκε κανένα μέτρο προστασίας… Τα ίδια γεγονότα παρατηρήθηκαν σε όλες τις παράκτιες περιοχές, από την Προύσσα μέχρι τα νότια της Σμύρνης. Όταν έφυγα από την Ανατολή τον Ιούλιο του 1914, ο αριθμός των εκδιωγμένων ανερχόταν σε εκατόν είκοσι περίπου χιλιάδες. Υπολόγιζα ότι τα κέρδη από την όλη επιχείρηση, όσον αφορά τα ιδιόκτητα κτίρια και τα κοπάδια μόνο, ανέρχονταν σε πέντε εκατομμύρια. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, οι άρπαγες και οι σφαγείς ικανοποίησαν πλήρως και με τρόπο αριστοτεχνικό τα άγρια ένστικτά τους». 

Ακόμα και οι σύμμαχοί τους δυσανασχετούν. Σε έγγραφο που ετοίμασε το Υπουργείο Εξωτερικών της Αυστρίας για να σταλεί στο Βερολίνο αναφέρονται τα εξής: «Η τουρκική πολιτική έχει το χαρακτήρα της ολοκληρωτικής εκδίωξης από την περιοχή με σκοπό την πλήρη εξαφάνισή τους με τη δικαιολογία ότι οι Έλληνες της περιοχής αποτελούν κίνδυνο κατά του κράτους, μια μέθοδος που εφαρμόστηκε στο παρελθόν και κατά των Αρμενίων.

Οι Τούρκοι χωρίς να διακρίνουν καμιά διαφορά στον πληθυσμό και χωρίς να αφήνουν καμιά πιθανότητα στην επιβίωση του πληθυσμού με την πρόφαση της μετακίνησης σε άλλες περιοχές, δηλαδή τη μετακίνηση από τις παραλίες στα ενδότερα, εγκαταλείποντας αυτούς σε τραγικές, απάνθρωπες συνθήκες στην πείνα τους να οδηγούν προς το θάνατο. Τα δε σπίτια τους αφού καταληφθούν από τους τσετέδες λεηλατούνται, πυρπολούνται και κατεδαφίζονται. Όποια μέτρα εφαρμόστηκαν κατά των Αρμενίων εφαρμόζονται και κατά του Πόντου».

(*) Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας , συγγραφέας. Πηγή του κειμένου το βιβλίο του «Μικρασιατική Καταστροφή. Από τη Λούξεμπουργκ και τον Γληνό στην ήττα και στο τραύμα», εκδ. Historical Quest, Αθήνα, 2019.

1. John Williams, «The Ethnic Cleansing of Greeks from Gallipol April 1915», https://quadrant.org.au/magazine/2013/04/the-ethnic-cleansing-of-greeks-…
2. John Williams, ό.π.
3. Γαλλικό Γενικό Επιτελείο/2ο επιτ. Γραφείο/1-10-1918, αναφ. Χ. Τσιρκινίδης, Επιτέλους τους ξεριζώσαμε, εκδ. Παναγία Σουμελά, Θεσσαλονίκη, 1993, σελ. 93
4. Felix Sartiaux, Le sac de Phocee et l’ expulsion des Grecs ottomans d’ Asie Mineure, Ιούνιος 1914.
5. Ali Sait Çetinoğlu. «Η ιδέα του ανεξάρτητου Πόντου και η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου», εφημ. «Δρόμος της Αριστεράς», 30 Μαΐου 2011.

(*) To tvxs.gr με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή παρουσιάζει ένα μεγάλο αφιέρωμα με κείμενα του Βλάση Αγτζίδη, διδάκτορα σύγχρονης Ιστορίας και συγγραφέα με ερευνητικά πεδία τη διαδικασία μετάβασης από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην εποχή των εθνών-κρατών και την ιστορική εμπειρία του ελληνισμού στη Μικρά Ασία. Πηγή του παραπάνω κειμένου είναι το βιβλίο του «Μικρασιατική Καταστροφή. Από τη Λούξεμπουργκ και τον Γληνό στην ήττα και στο τραύμα», εκδ. Historical Quest, Αθήνα, 2019.

Διαβάστε άλλα άρθρα του αφιερώματος:

►Αφιέρωμα στη Μικρασιατική Καταστροφή: Ενδοελληνικές αντιθέσεις
►«Γιατί κάψαμε τη Σμύρνη;»
►Ξαναδιαβάζοντας τη Μικρασιατική Καταστροφή
►Μικρασιατική Καταστροφή και δεξιός αναθεωρητισμός
►Οι Ρωμιοί στην οθωμανική κοινωνία
►Η Ρόζα Λούξεμπουργκ για το εθνικό ζήτημα και το ζήτημα της Ανατολής
►Όταν ο Γληνός «συνάντησε» τη Λούξεμπουργκ: Προσεγγίζοντας το Ζήτημα της Ανατολής και το κίνημα των Νεότουρκων
►Η δομή της οθωμανικής κοινωνίας
►Ξαναδιαβάζοντας τη Μικρασιατική Καταστροφή 
► 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή: Τα πραγματικά μυστήρια της Αιγηίδος
►Δύο γραμμές για το Ζήτημα της Ανατολής: Λένιν vs Λούξεμπουργκ 
► Οι θέσεις των Γληνού και Σκληρού για τους Νεότουρκους 
► Τουρκικός εθνικισμός και γερμανικός ιμπεριαλισμός