Σημαντική παράμετρος που συνέβαλε στο να επικρατήσουν κάποιες πολύ συγκεκριμένες τάσεις στο χώρο του ελληνικού κράτους υπήρξε η ύπαρξη δύο ξεχωριστών και εν πολλοίς ανταγωνιζόμενων ελληνικών ελίτ: αυτή που κυριαρχούσε στην Ελλάδα και η άλλη που είχε αναπτυχθεί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Οι παραγωγικές δυνάμεις στην Ελλάδα ήταν ελάχιστα αναπτυγμένες, όπως και οι υπόλοιπες δομές που ήταν απαραίτητες για τη λειτουργία ενός έθνους-κράτους. Οι πραγματικές δομικές αδυναμίες θα οδηγήσουν σε μια ιδεολογική «υπεραναπλήρωση» βασισμένη στην αρχαιοελληνική ανάκληση, στην αναβίωση ενός νεκρού παρελθόντος ως αντιστάθμισμα στην υπαρκτή πολιτισμική ταυτότητα των εξωελλαδικών ελληνικών κέντρων. Παράλληλα, θα εδραιωθεί μέσω της αυτοαναγνώρισης η ιδεολογία της «μητρόπολης» ως συναίσθημα υπεροχής.

Βασικό χαρακτηριστικό στην εξέλιξη της ελλαδικής κοινωνίας θα είναι η απουσία σημαντικών αστικών στρωμάτων. Το γεγονός αυτό θα οδηγήσει σε υπερλειτουργία του κρατικού μηχανισμού με αποτέλεσμα τη δημιουργία ισχυρών δεσμών μεταξύ ελεύθερης αγοράς και κρατικής-κομματικής λειτουργίας. Η πολιτισμική ενοποίηση του πληθυσμού και η δημιουργία μηχανισμών λειτουργίας που αντιστοιχούσαν στη νέα πολιτειακή μορφή απορρόφησαν τις δραστηριότητες των νέων ελίτ, κρατικοδίαιτων σε μεγάλο βαθμό, που αναπτύχθηκαν.

Έτσι η μοναδική ελληνική αστική τάξη, που είχε χαρακτηριστικά που αντιστοιχούσαν στην ευρωπαϊκή τυπολογία, βρισκόταν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Η πολιτική που ακολουθήθηκε στο νεαρό κράτος ήταν αρκετά εσωστρεφής και αυτό είχε αντανάκλαση στην πολιτική διαχείριση των επαναστατικών ελληνικών κινημάτων στα Βαλκάνια (Κρήτη 1866, Μακεδονία 1878). Μόνο η εμφάνιση του βουλγαρικού εθνικισμού που διεκδικούσε προς όφελός του τις μακεδονικές και θρακικές περιοχές της Αυτοκρατορίας κινητοποίησε δυνάμεις εντός της Ελλάδας. Ο στόχος ήταν η αποτροπή του νέου αυτού επιθετικού εθνικισμού. Όσον αφορά τις οθωμανικές εξελίξεις, η Ελλάδα, μέχρι σχεδόν του πραξικοπήματος των Νεότουρκων (1908), ακολουθεί μια πολιτική που συμβαδίζει με τους στόχους των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η «πολεμική έκρηξη» του 1897 υπήρξε μια μάλλον τυχαία παρέκβαση της πορείας που είχε χαραχθεί στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Οι εξελίξεις στην Ελλάδα στις αρχές του 20ού αιώνα θα καθοριστούν από τις οθωμανικές εξελίξεις και από το νεοτουρκικό κίνημα του 1908. Το στρατιωτικό κίνημα του 1909 (Γουδί) ευνόησε την άνοδο στην εξουσία των μεταρρυθμιστικών δυνάμεων αναθέτοντας στον εκ Κρήτης Ελ. Βενιζέλο τη διακυβέρνηση της χώρας.

Μια εξέλιξη που οι εκπρόσωποι της παλαιάς ελίτ θα την αντιμετωπίσουν με επιφύλαξη και εχθρότητα, όπως αυτό θα αποτυπωθεί με την αντίθεσή τους στην βενιζελική στρατηγική και στη συμμετοχή της Ελλάδας στις βαλκανικές εξελίξεις που κορυφώθηκαν με τους βαλκανικούς πολέμους. Καθώς και με τον Εθνικό Διχασμό που προκάλεσαν το 1915 εκφράζοντας μια εντελώς αντίθετη στρατηγική που ήταν συνδεδεμένη και εξυπηρετούσε τα γερμανικά συμφέροντα. 

* To tvxs.gr παρουσιάζει τις τελευταίες ημέρες ένα αφιέρωμα για την Μικρασιατική Καταστροφή με κείμενα του Βλάση Αγτζίδη, διδάκτορα σύγχρονης Ιστορίας και συγγραφέα με ερευνητικά πεδία τη διαδικασία μετάβασης από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην εποχή των εθνών-κρατών και την ιστορική εμπειρία του ελληνισμού στη Μικρά Ασία. Πηγή του παραπάνω κειμένου είναι το βιβλίο του «Μικρασιατική Καταστροφή. Από τη Λούξεμπουργκ και τον Γληνό στην ήττα και στο τραύμα», εκδ. Historical Quest, Αθήνα, 2019.

 
Διαβάστε άλλα άρθρα του αφιερώματος:

►«Γιατί κάψαμε τη Σμύρνη;»
►Ξαναδιαβάζοντας τη Μικρασιατική Καταστροφή
►Μικρασιατική Καταστροφή και δεξιός αναθεωρητισμός
►Οι Ρωμιοί στην οθωμανική κοινωνία
►Η Ρόζα Λούξεμπουργκ για το εθνικό ζήτημα και το ζήτημα της Ανατολής
►Όταν ο Γληνός «συνάντησε» τη Λούξεμπουργκ: Προσεγγίζοντας το Ζήτημα της Ανατολής και το κίνημα των Νεότουρκων
►Η δομή της οθωμανικής κοινωνίας
►Ξαναδιαβάζοντας τη Μικρασιατική Καταστροφή 
► 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή: Τα πραγματικά μυστήρια της Αιγηίδος