Η νίκη του αντιπολεμικού φιλομοναρχικού μετώπου στις εκλογές του Νοεμβρίου του ’20 καθόρισε ουσιαστικά τις εξελίξεις στο μικρασιατικό μέτωπο. Η νέα κυβέρνηση αποφάσισε να μην τηρήσει τις προεκλογικές της υποσχέσεις για τερματισμό του πολέμου και να συνεχίσει τη βενιζελική πολιτική με μεγαλύτερη ένταση, έχοντας όμως διαρρήξει τις σχέσεις της με τους συμμάχους με την επαναφορά του βασιλιά Κωνσταντίνου στο θρόνο.

Ακόμα και μελετητές που αποδέχονται την προσέγγιση του Δραγούμη περιγράφουν τον ανορθολογισμό που κυριάρχησε στην πολιτική των μοναρχικών μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου: «Οι κωνσταντινικοί, τυφλοί και φουσκωμένοι από βλακώδη εθνικιστικό μεγαλοϊδεατισμό, συνέχιζαν την τυχοδιωκτική περιπέτειά τους στη Μικρά Ασία (ενώ άλλα είχαν τάξει στο λαό με το “οίκαδε”), με αξιωματικούς άκαπνους και απόλεμους και έναν ανίκανο αρχιστράτηγο (τον Χατζηανέστη), απόμαχο επί σειρά ετών, που διοικούσε από το γραφείο του έναν στρατό ριγμένο στον πόλεμο από το 1912» 1.

Ο στρατιωτικός Β. Λουμιώτης, που έχει μελετήσει σε βάθος το στρατιωτικά αίτια της κατάρρευσης του μικρασιατικού μετώπου, γράφει: «Με την πολιτική αλλαγή της 1ης Νοεμβρίου 1920, 1.500 πρώην αποταχθέντες αξιωματικοί επανήλθαν στο στράτευμα χωρίς καμία αξιολόγηση.

Αμέσως μετά προήχθησαν στους βαθμούς που προηγουμένως είχαν λάβει οι πρώην ομοιόβαθμοί τους βενιζελικοί αξιωματικοί. Κάποιοι από τους πρώην απότακτους ανέλαβαν διοικήσεις αντίστοιχες των νέων βαθμών τους, χωρίς όμως την πολεμική εμπειρία των προκατόχων τους και κυρίως χωρίς την απαιτούμενη επανεκπαίδευση στο μικρασιατικό επιχειρησιακό περιβάλλον. Η γνώση και η πολεμική εμπειρία των αποκατασταθέντων απότακτων αξιωματικών περιορίζονταν στους Βαλκανικούς Πολέμους.

Επιπλέον, 500 περίπου εμπειροπόλεμοι βενιζελικοί αξιωματικοί με σημαντική και μακρά δράση στο μακεδονικό μέτωπο και στις μέχρι τότε επιχειρήσεις της Μικράς Ασίας απομακρύνθηκαν από το στράτευμα ή τέθηκαν στο περιθώριο ή παραιτήθηκαν· μια απαράδεκτη «πολυτέλεια» εν καιρώ πολέμου. Επίσης, ένας μεγάλος αριθμός αποκατασταθέντων αποτάκτων αρνήθηκε, ατιμωτητί λόγω της ευνοίας που απολάμβανε, να αναλάβει υπηρεσία στη Μικρά Ασία. Αυτοί αποτέλεσαν “το σκοτεινό κέντρο των Αθηνών που υπονόμευσε τον αγώνα που διεξαγόταν στη Μ. Ασία”. Τα αναφερόμενα προέρχονται από υπηρεσιακή αναφορά του διοικητή της Στρατιάς προς τον Υπουργό των Στρατιωτικών.

Η διαδικασία “αποκατάστασης των αδικιών” υπήρξε καταστροφική και οδήγησε σε πτώση της ποιότητας του στρατεύματος. Πολλοί νέοι ηγήτορες δεν θα καταφέρουν να ανταποκριθούν στις πολύ αυξημένες, από το 1921 και μετά, επιχειρησιακές απαιτήσεις της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Η προβληματική αυτή κατάσταση απεικονίζεται στους πίνακες Διοικήσεως και Συγκροτήσεως που βρίσκονται στο τέλος των εκδόσεων της ΔΙΣ.

Το οξύμωρο της όλης κατάστασης ήταν ότι οι νέοι ηγήτορες της Στρατιάς ανέλαβαν να υπηρετήσουν τα αποτελέσματα μίας πολιτικής την οποία ποτέ δεν πίστεψαν αλλά και εναντιώθηκαν στον εμπνευστή της.

Ακόμα χειρότερα, μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου, κλονίζεται ακόμη και η βασική έννοια της πειθαρχίας, που για τον ομοιογενή βενιζελικό στρατό ήταν απόλυτα παγιωμένη. Πολλοί επανελθόντες αξιωματικοί, εξαιτίας της εύνοιας που απολαμβάνουν, δεν θεωρούν εαυτούς δεσμευμένους από την αυστηρή στρατιωτική πειθαρχία και την υπηρέτηση του καθήκοντος, με αποτέλεσμα επανειλημμένα κρούσματα απειθαρχίας κατά τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων και όχι μόνο, που δεν πατάσσονται» 2.

Επίσης, η νέα ηγεσία φαίνεται να μην εμφορείται από φιλικά συναισθήματα προς τους Μικρασιάτες. Τουλάχιστον αυτό φαίνεται από την επιστολή που έστειλε στον Ιωάννη Μεταξά έναν ακριβώς χρόνο πριν από την τελική ήττα ο πρίγκηπας Ανδρέας, αδελφός του βασιλιά Κωνσταντίνου: «Απαίσιοι πραγματικώς είναι οι εδώ Έλληνες, εκτός ελαχίστων.

Επικρατεί βενιζελισμός ογκώδης και κατά την 15ην Δεκεμβρίου (σ.τ.σ. εορτή του Αγίου Ελευθερίου) είχον κλείσει σχεδόν όλα τα καταστήματα. Θα ήξιζε πράγματι να παραδώσωμεν την Σμύρνην εις τον Κεμάλ διά να τους πετσοκόψη όλους αυτούς τους αχρείους, οι οποίοι φέρονται ούτω κατόπιν του φοβερού αίματος όπερ εχύσαμεν εδώ» 3.

Η συνέχιση της εκστρατείας από τη νέα κυβέρνηση προκάλεσε τα αντιπολεμικά αντανακλαστικά του ΣΕΚΕ, σπάζοντας την προεκλογική βασιλο-κομμουνιστική συμμαχία. Την Πρωτομαγιά του 1921 οργανώνονται στη Θεσσαλονίκη μεγάλες διαδηλώσεις στις οποίες επικρατούν τα συνθήματα: «Κάτω ο πόλεμος» και «Συναδέλφωση των λαών πάνω από σύνορα και πατρίδες». Γίνονται συγκρούσεις με τη Χωροφυλακή στο Κουλέ Καφέ, στο Τσινάρ και στις εβραϊκές συνοικίες. Το σπουδαιότερο όμως γεγονός που προκλήθηκε είναι η άρνηση ενός συντάγματος Στρατού να επιβιβαστεί στα πλοία για τη Μικρά Ασία.

1. Από την εισαγωγή του Στ. Μπεκατώρου στο: Ίων Δραγούμης, Το ανθολόγιο του Νουμά, ό.π., σελ. 47.
2. Βασίλειος Λουμιώτης, «Αίτια της Αποτυχίας και της Ήττας του Ελληνικού Στρατού κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία», https://belisarius21.wordpress.com/ (πρόσβ. 10-11-2017).
3. Ιωάννης Μεταξάς, Ημερολόγιο, Παράρτημα 1921-1922, σελ. 757-760.

(*) Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας , συγγραφέας. Πηγή του κειμένου το βιβλίο του «Μικρασιατική Καταστροφή. Από τη Λούξεμπουργκ και τον Γληνό στην ήττα και στο τραύμα», εκδ. Historical Quest, Αθήνα, 2019.

* To tvxs.gr με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή παρουσιάζει ένα μεγάλο αφιέρωμα με κείμενα του Βλάση Αγτζίδη, διδάκτορα σύγχρονης Ιστορίας και συγγραφέα με ερευνητικά πεδία τη διαδικασία μετάβασης από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην εποχή των εθνών-κρατών και την ιστορική εμπειρία του ελληνισμού στη Μικρά Ασία. Πηγή του παραπάνω κειμένου είναι το βιβλίο του «Μικρασιατική Καταστροφή. Από τη Λούξεμπουργκ και τον Γληνό στην ήττα και στο τραύμα», εκδ. Historical Quest, Αθήνα, 2019.

Διαβάστε άλλα άρθρα του αφιερώματος:

►Αφιέρωμα στη Μικρασιατική Καταστροφή: Ενδοελληνικές αντιθέσεις
►«Γιατί κάψαμε τη Σμύρνη;»
►Ξαναδιαβάζοντας τη Μικρασιατική Καταστροφή
►Μικρασιατική Καταστροφή και δεξιός αναθεωρητισμός
►Οι Ρωμιοί στην οθωμανική κοινωνία
►Η Ρόζα Λούξεμπουργκ για το εθνικό ζήτημα και το ζήτημα της Ανατολής
►Όταν ο Γληνός «συνάντησε» τη Λούξεμπουργκ: Προσεγγίζοντας το Ζήτημα της Ανατολής και το κίνημα των Νεότουρκων
►Η δομή της οθωμανικής κοινωνίας
►Ξαναδιαβάζοντας τη Μικρασιατική Καταστροφή 
► 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή: Τα πραγματικά μυστήρια της Αιγηίδος
►Δύο γραμμές για το Ζήτημα της Ανατολής: Λένιν vs Λούξεμπουργκ 
► Οι θέσεις των Γληνού και Σκληρού για τους Νεότουρκους 
► Τουρκικός εθνικισμός και γερμανικός ιμπεριαλισμός
►Το νεοτουρκικό σχέδιο για τις μειονότητες 
►Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο
►Η σοβιετική στάση 
►ΣΕΚΕ: Από την αυτονομία των μειονοτήτων στην υποστήριξη του κεμαλικού εθνικισμού