Αναλυτική παρουσίαση της γερμανικής πολιτικής στην Εγγύς Ανατολή υπάρχει στο κείμενο Die Krise der Sozialdemokratie, που έμεινε στην ιστορία ως «Μπροσούρα του Γιούνιους». Το κείμενο αυτό έγραψε η Ρόζα Λούξεμπουργκ το 1915 στις γερμανικές φυλακές και τo δημοσίευσε με το ψευδώνυμο Γιούνιους.

Στο 4ο κεφάλαιο της Μπροσούρας, που τιτλοφορείται «Die Türkei», η Λούξεμπουργκ αναλύει την οικονομική πολιτική του «γερμανικού ιμπεριαλισμού» και παρουσιάζει τη θέση που καταλαμβάνει η Οθωμανική αυτοκρατορία στην πολιτική αυτή: «Η Τουρκία έγινε το σημαντικότερο επιχειρησιακό πεδίο του γερμανικού ιμπεριαλισμού. Στη χώρα αυτή ο βηματοδότης του γερμανικού ιμπεριαλισμού έγινε η Γερμανική Τράπεζα (Deutsche Bank), με τα τεράστια επιχειρησιακά της συμφέροντα».

Παρουσιάζει το βαθμό επιρροής της Γερμανίας στα οθωμανικά πράγματα. Εκτός από την ενθάρρυνση της μουσουλμανικής ταυτότητας και την ανακήρυξή της ως προστάτιδας δύναμης του μουσουλμανικού κόσμου, «…ενθάρρυνε για μια δεκαετία με ζήλο το καθεστώς του αιμοβόρου Αμπντούλ Χαμίτ και συνέχισε μετά από ένα μικρό διάλειμμα αποξένωσης το ίδιο έργο με το νεοτουρκικό καθεστώς. Εκτός από τις κερδοφόρες δραστηριότητες της Γερμανικής Τράπεζας, η αποστολή απασχολήθηκε κυρίως με την αναδιοργάνωση και την εκπαίδευση του τουρκικού μιλιταρισμού από Γερμανούς ινστρούχτορες με επικεφαλής τον ντερ Γκολτς-Πασά… Οι περιπέτειες της (νεο)τουρκικής επανάστασης έδειξαν καλύτερα απ’ όλα ότι η “αναγέννηση” της Τουρκίας, που επιχείρησε η Γερμανία, δεν ήταν παρά μια καθαρά τεχνητή προσπάθεια νεκρανάστασης ενός πτώματος».

Οι «Οθωμανοί Γερμανοί» και το νεοτουρκικό κίνημα

Η αποστολή των Γερμανών αξιωματικών στη νεοτουρκική Οθωμανική Αυτοκρατορία και ο έλεγχος του στρατού είχαν δημιουργήσει μια ομάδα έμπειρων περί τα της Ανατολής Γερμανών αξιωματικών που έγιναν γνωστοί με το προσωνύμιο «Οθωμανοί Γερμανοί». Η ομάδα αυτή είχε καίριο ρόλο λίγα χρόνια αργότερα στην άνοδο του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία.

Το νεοτουρκικό κίνημα που εκδηλώθηκε ως στρατιωτικό κίνημα στην περιοχή της οθωμανικής Μακεδονίας το 1908 ανήκε στην ακραία φυλετική τάση του μεταρρυθμιστικού κινήματος και εξέφραζε κυρίως τα μιλιταριστικά του στοιχεία. Με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο εκφράζει την ταυτότητα της ομάδας που κατέλαβε την εξουσία ο θεωρητικός της, ο Ζιγιά Γκιοκάλπ, ο οποίος στο περιοδικό «Yeni Hayat» περιέγραφε τo 1911 τον νέο άνθρωπο της νεοτουρκικής Νέας Τάξης: «Οι Τούρκοι ήταν οι “υπεράνθρωποι” που είχε φανταστεί ο Γερμανός φιλόσοφος Νίτσε… Από την τουρκότητα θα γεννηθεί η νέα ζωή…».

Ο φυλετισμός, που ενυπήρχε στην κουλτούρα της γερμανικής Δεξιάς, καλλιεργήθηκε συστηματικά από τους Νεότουρκους εθνικιστές. Ήδη από τον Οκτώβριο του 1911 είχαν αποφασίσει την καταπίεση και την εξόντωση των χριστιανικών κοινοτήτων της Αυτοκρατορίας. Η φιλελεύθερη πτέρυγα των μεταρρυθμιστών, που ηττήθηκε από τους στρατιωτικούς, εξέφραζε εκείνες τις νεωτερικές απόψεις που αποσκοπούσαν στη δημοκρατική υπέρβαση των παλιών οθωμανικών δομών. H λογική της Γενοκτονίας υπήρξε σύμφυτη στην ακροδεξιά τάση του νεοτουρκικού κινήματος. Ακόμα και ο ιστορικός Erik J. Zürcher (Eρίκ Ζουρχέρ) -που δεν διακρίνεται για την κριτική του στάση προς το νεοτουρκικό παράδειγμα- το αποδέχεται στο βιβλίο του The Young Turk Legacyand Nation Building. From the Ottoman Empire to Ataturk’s Turkey (εκδ. I. B. Tauris 2010, Η νεοτουρκική κληρονομιά και το χτίσιμο του έθνους. Από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην Τουρκία του Ατατούρκ)…

Από την Κίνα έως την Αδριατική

Οι νέες εθνικιστικές απόψεις που εμφανίζονται καθορίζουν ως εθνικό χώρο των Τούρκων μια εκτεταμένη περιοχή από το Αιγαίο έως τη θάλασσα της Κίνας. Το παντουρκιστικό κίνημα -αντίστοιχο δομικά και ιδεολογικά με τον πανγερμανισμό- στοχεύει ακριβώς στη δημιουργία αυτής της νέας τουρκικής αυτοκρατορίας, όπου δεν θα υπάρχει θέση για κανένα άλλο έθνος εκτός απ’ αυτό των Τούρκων. Κύριοι υποστηρικτές των τάσεων αυτών θα είναι οι Γερμανοί, οι οποίοι, με μια προνομιακή συμμαχία με το τουρκικό εθνικιστικό κίνημα, θα επιδιώξουν αφενός το ξαναμοίρασμα του παλιού κόσμου των αγορών και των αποικιών και αφετέρου την οικονομική τους κυριαρχία στην Εγγύς Ανατολή με την εξαφάνιση των επιτόπιων ανταγωνιστών τους. Παράλληλα, αναλαμβάνει τον έλεγχο του νεοτουρκικού στρατεύματος.

Η Λούξεμπουργκ γράφει: «Ο τουρκικός μιλιταρισμός γίνεται εξάρτημα του πρωσσικού – γερμανικού μιλιταρισμού… η αναλαμβανόμενη από τη Γερμανία προσπάθεια αναγέννησης της Τουρκίας ήταν μια καθαρή τεχνική προσπάθεια γαλβανισμού ενός πτώματος…». Αναφέρει πως ένας από τους στόχους του γερμανικού καπιταλισμού που σχεδίαζε τον πόλεμο με τους ανταγωνιστές του, Άγγλους και Γάλλους, ήταν η δημιουργία μιας γερμανικής Μικράς Ασίας. Για τη Λούξεμπουργκ το νεοτουρκικό κίνημα είχε ξεκάθαρο αντιδραστικό χαρακτήρα. Κατήγγειλε σε άρθρο της «την εσωτερική κοινωνική ανωριμότητα της νεοτουρκικής κυβέρνησης και τον αντεπαναστατικό της χαρακτήρα».

* To tvxs.gr με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή παρουσιάζει ένα μεγάλο αφιέρωμα με κείμενα του Βλάση Αγτζίδη, διδάκτορα σύγχρονης Ιστορίας και συγγραφέα με ερευνητικά πεδία τη διαδικασία μετάβασης από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην εποχή των εθνών-κρατών και την ιστορική εμπειρία του ελληνισμού στη Μικρά Ασία. Πηγή του παραπάνω κειμένου είναι το βιβλίο του «Μικρασιατική Καταστροφή. Από τη Λούξεμπουργκ και τον Γληνό στην ήττα και στο τραύμα», εκδ. Historical Quest, Αθήνα, 2019.

Διαβάστε άλλα άρθρα του αφιερώματος:

►Αφιέρωμα στη Μικρασιατική Καταστροφή: Ενδοελληνικές αντιθέσεις
►«Γιατί κάψαμε τη Σμύρνη;»
►Ξαναδιαβάζοντας τη Μικρασιατική Καταστροφή
►Μικρασιατική Καταστροφή και δεξιός αναθεωρητισμός
►Οι Ρωμιοί στην οθωμανική κοινωνία
►Η Ρόζα Λούξεμπουργκ για το εθνικό ζήτημα και το ζήτημα της Ανατολής
►Όταν ο Γληνός «συνάντησε» τη Λούξεμπουργκ: Προσεγγίζοντας το Ζήτημα της Ανατολής και το κίνημα των Νεότουρκων
►Η δομή της οθωμανικής κοινωνίας
►Ξαναδιαβάζοντας τη Μικρασιατική Καταστροφή 
► 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή: Τα πραγματικά μυστήρια της Αιγηίδος