Λίγες μέρες πριν την πρεμιέρα της παράστασης «Φίλεμα» το Σάββατο 29 Μαρτίου, μιλήσαμε με τον Μάνο Κουνουγάκη, τον συγγραφέα του έργου.

Η ουσία της φιλοξενίας βρίσκεται στην ίδια τη λέξη: Να είσαι φίλος του ξένου. Αυτού που είναι διαφορετικός, κάτι Άλλο σε χρώμα, καταγωγή, θρησκεία και όλες τις πτυχές αυτού που ονομάζουμε ταυτότητα. Και χωρίς να περιμένεις κάποιο αντάλλαγμα.

Ο ίδιος δηλώνει πώς το μεγαλύτερο δώρο που έχει λάβει από την ενασχόληση με τη θεατρική γραφή είναι: «η συνάντηση με ανθρώπους: ηθοποιούς, σκηνοθέτες, κοινό». Άλλωστε αυτό δεν είναι το θέατρο; Επικοινωνία

«Φίλεμα» λοιπόν, πείτε μας δύο λόγια για το έργο.

Το Φίλεμα είναι γραμμένο σε δυο άξονες. Ο πρώτος έχει να κάνει με τις αφηγήσεις του παππού μου, Μανόλη, για τη Γερμανική Κατοχή στην Κρήτη και την εκτέλεση 25 αμάχων στο χωριό μου Γέργερη, Ηρακλείου, μεταξύ των οποίων ήταν και ο αδερφός του, Μιχάλης. Πιο συγκεκριμένα, στην ιστορία ενός καφετζή που την παραμονή της εκτέλεσης έκανε το τραπέζι στους κατακτητές. Ο δεύτερος άξονα έχει να κάνει με το Φίλεμα ως ιστορία παράλληλης πραγματικότητας με την κατασκευή ενός παράλληλου κόσμου στον οποίο πέρα από εμάς τους homo sapiens έχει επιβιώσει και ένα δεύτερο είδος ανθρώπου, το οποίο αντιμετωπίζεται ως κατώτερο, όπως οι Εβραίοι από τους Ναζί. Βασική θεματική του έργου είναι η Φιλοξενία που γίνεται φορέας φωτός και αντίστασης απέναντι στο απόλυτο κακό μιας ναζιστικής ιδεολογίας. Άλλα θεματικές είναι η έννοια «άνθρωπος», το χρέος, η συγχώρεση, το μίσος, η εκδίκηση, το πένθος και η αναζήτηση της γαλήνης.

Με την σκηνοθέτρια της παράστασης, Λίνα Αλτιπαρμάκη, σάς συνδέει μια φιλική σχέση. Αυτό πώς λειτούργησε στην καλλιτεχνική διαδικασία;

Η φιλία μας με τη Λίνα ξεκίνησε πριν σχεδόν είκοσι χρόνια στα αμφιθέατρα της Αγγλικής Φιλολογίας. Εκεί συνεργαστήκαμε για πρώτη φορά σε καλλιτεχνικό επίπεδο, όταν μαζί με μια ομάδα υπέροχων ανθρώπων γράψαμε και ανεβάσαμε ένα έργο για την Αμερικάνα ποιήτρια, Hilda Doolittle. Υπάρχει μια ταύτιση στην παιδεία και το καλλιτεχνικό όραμα που την κάνει να εμβαθύνει στο κείμενο και να ανακαλύπτει τα διάφορα επίπεδά του. Έχει πραγματικά χτίσει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον σύμπαν σχέσεων και συγκρούσεων με απόλυτο σεβασμό στο έργο μου. Η φιλική σχέση είναι μεγάλο πλεονέκτημα στην καλλιτεχνική διαδικασία αφού μπορούμε να μιλάμε άνετα για το οτιδήποτε την απασχολεί στο κείμενό μου όπως θα μιλάγαμε σε ένα καφέ στο Παγκράτι για ένα βιβλίο που διαβάσαμε ή μια παράσταση που είδαμε.

Το έργο ανεβαίνει παράλληλα σε Αθήνα, Κρήτη και Πάρο. Θα παρακολουθήσετε και τα τρία ανεβάσματα;

Ναι, θα παρακολουθήσω και τα τρία. Ένα μεγάλο δώρο που σου δίνει η ενασχόληση με τη θεατρική γραφή είναι η συνάντηση με ανθρώπους: ηθοποιούς, σκηνοθέτες, κοινό. Άλλο ένα δώρο είναι πως κάποιοι άνθρωποι ονειρεύονται το έργο που έγραψες και κοπιάζουν σκληρά για να το ανεβάσεις. Το λιγότερο που μπορεί να προσφέρεις ως αντίδωρο είναι να είσαι ανάμεσα στο κοινό στις παραστάσεις. Επίσης, και με τα τρία μέρη που ανεβαίνει το Φίλεμα έχω ισχυρό συναισθηματικό δέσιμο. Στην Κρήτη γεννήθηκα και μεγάλωσα, στην Αθήνα ζω και μεγαλώνω τα παιδιά μου και η Πάρος είναι η ιδιαίτερη πατρίδα της γυναίκας μου. Οπότε είναι ευκαιρία να δω αγαπημένα πρόσωπα και παλιούς φίλους που έρχονται να παρακολουθήσουν το έργο.

Βλέποντας ένας συγγραφέας το κείμενό του επί σκηνής μέσα από διαφορετικά σκηνοθετικά μάτια το «γνωρίζει» και εκείνος διαφορετικά;

Ναι, φυσικά. Γνώμη μου είναι πως το θεατρικό έργο έχει διπλή φύση. Η πρώτη είναι λογοτεχνικής φύσης και αφορά το κείμενο όπως θα το βρούμε τυπωμένο σε ένα βιβλίο ή στο διαδίκτυο. Η δεύτερη είναι αυτή μιας εν δυνάμει παράστασης, η οποία πραγματώνεται με τη δουλειά και το όραμα του σκηνοθέτη, των ηθοποιών και των υπόλοιπων συντελεστών. Οπότε μέσα από κάθε ανέβασμα γεννιέται κάτι διαφορετικό και το έργο αποκτάει μια νέα ταυτότητα. Φέτος, έχω συζητήσει αρκετά και με τις τρεις υπέροχες ομάδες ανθρώπων που ανεβάζουν το Φίλεμα και πραγματικά έχω δει να ξεδιπλώνονται πολλαπλές εκδοχές του έργου και τα μηνύματά του να πολλαπλασιάζονται.

Ο τίτλος του έργου προέρχεται από ένα ρήμα που θα λέγαμε ότι είναι κυρίως ελληνικό, υπάρχει μια ιστορία στο ζήτημα της φιλοξενίας από την αρχαιότητα, τον Ξένιο Ζευς κ.τ.λ. Αυτό όπως φαίνεται στο έργο υπήρχε και την εποχή του παππού σας. Σήμερα το βλέπετε; Είμαστε φιλόξενος λαός, οι Έλληνες;

Η φιλοξενία θεωρείται μέρος της ταυτότητάς μας, αν και ιστορικά δεν επιβεβαιώνεται μαζικά, όπως συνέβη με τους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Όπως και να ’χει, έχω την αίσθηση πως με τα χρόνια γινόμαστε όλο και λιγότερο φιλόξενοι. Για μένα φιλοξενία δεν μόνο να φιλεύεις τον περαστικό, η οποία σίγουρα είναι μια όμορφη πράξη. Η ουσία της φιλοξενίας βρίσκεται στην ίδια τη λέξη: Να είσαι φίλος του ξένου. Αυτού που είναι διαφορετικός, κάτι Άλλο σε χρώμα, καταγωγή, θρησκεία και όλες τις πτυχές αυτού που ονομάζουμε ταυτότητα. Και χωρίς να περιμένεις κάποιο αντάλλαγμα. Καταλήγω, λοιπόν, πως αυτή η ιερότητα που είχε ο ξένος έχει χαθεί σε μεγάλο βαθμό. Ένα απλό παράδειγμα από τη σήμερα είναι η αντιμετώπιση των μεταναστών και των προσφύγων από ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας μας. Η αδιαφορία για τις ψυχές που χάνονται στο Αιγαίου. Ωστόσο, υπάρχουν άνθρωποι που ο καθένας από τον μικρόκοσμό του τιμάει την παράδοση της φιλοξενίας. Είναι μεγάλο στοίχημα για τη νέα γενιά να ακολουθήσει αυτό το παράδειγμα.

Πρόσφατα παρακολουθήσαμε τον βανδαλισμό έργων Τέχνης από έναν βουλευτή του ελληνικού κοινοβουλίου. Τι συναισθήματα σας δημιούργησε;

Είναι προφανές πως κάθε πράξη βανδαλισμού είναι καταδικαστέα. Και σίγουρα είναι απογοητευτικό να συμπεριφέρεται έτσι ένα μέλος του ελληνικού κοινοβουλίου, στο οποίο, δυστυχώς, βλέπουμε βουλευτές με πολύ πιο επικίνδυνες και προσβλητικές για τη δημοκρατία συμπεριφορές. Από εκεί και πέρα δημιουργείται μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για την ιερότητα της τέχνης αλλά και των θεμάτων που θίγει. Για παράδειγμα, ποια θα ήταν η αντίδρασή μας σε ένα πίνακα ζωγραφικής που παρουσιάζει τους Εβραίους ως τέρατα; Ή στην έκθεση που ήρθε πριν λίγα χρόνια στη χώρα μας με έργα τέχνης φτιαγμένα από μέλη νεκρών ανθρώπων; Για το (υποκειμενικό πάντα) σύστημα αξιών ήταν κάτι προσβλητικό προς την ανθρώπινη φύση και την ιερότητα των νεκρών. Θα είχα, όμως, το δικαίωμα να καταστρέψω τα εκθέματά της; Είναι μια δύσκολη συζήτηση που εγείρει ερωτήματα που δυσκολεύομαι να απαντήσω.

Δύο χρόνια μετά τα Τέμπη, έγιναν τόσο μεγάλες συγκεντρώσεις στη χώρα που λένε ότι δεν είχε ξανασυμβεί κάτι τέτοιο τουλάχιστον, μεταπολεμικά. Πιστεύετε ότι κάτι αλλάξει ή ότι οι παθογένειες του συστήματος δεν λύνονται και όλα θα ξεχαστούν;

Εδώ και χρόνια είμαι απαισιόδοξος. Οι μηχανισμοί εξουσίας και χειραγώγησης συνεχώς μεταλλάσσονται και ο κάθε άνθρωπος δείχνει να εγκλωβίζεται στα καθημερινά του προβλήματα. Νομίζω πως αυτό που χρειάζεται κάθε κοινωνία είναι ενεργοί πολίτες που ενδιαφέρονται για το κοινό καλό. Η συμμετοχή σε μια συγκέντρωση/πορεία είναι ενεργή πολιτική συμμετοχή. Το πένθος για τους αδικοχαμένους συνανθρώπους μας, το αίτημα δικαιοσύνης αλλά και η κατανόηση/φόβος ότι θα μπορούσαμε να ήμασταν στη θέση τους μας ένωσε.  Σημασία έχει όλοι εμείς που κατεβήκαμε στους δρόμους εκείνη τη μέρα να υιοθετήσουμε μια στάση ενεργού πολίτη σε καθημερινή βάση από την πιο μικρή στιγμή της καθημερινότητας μέχρι τις εκλογές, εκεί που επιλέγουμε όχι μόνο ποιοι θα μας κυβερνήσουν αλλά και ποιοι όχι.

Πληροφορίες παράστασης

Το βραβευμένο έργο του Μάνου Κουνουγάκη, που ανεβαίνει παράλληλα σε Κρήτη και Πάρο, κάνει πρεμιέρα το Σάββατο 29 Μαρτίου στο Θέατρο Άβατον, σε σκηνοθεσία της Λίνας Αλτιπαρμάκη.

Το κείμενο έχει ως αφετηρία προφορικές μαρτυρίες για τη Ναζιστική Κατοχή στην Κρήτη και πιο συγκεκριμένα για την εκτέλεση 25 αμάχων στο χωριό Γέργερη, Ηρακλείου, και στο γεύμα που παρέθεσε ένας καφετζής-παντοπώλης στους Ναζί την παραμονή της εκτέλεσης. Στον πυρήνα του έργου τοποθετείται η Φιλοξενία, η οποία ορθώνεται ως φορέας φωτός απέναντι στο απόλυτο κακό του ναζισμού (και του όποιου αντίστοιχου του ναζισμού εμφανίζεται απειλητικά στην ανθρώπινη ιστορία). Παράλληλα θίγει θέματα όπως το μίσος, η εκδίκηση, η συγχώρεση, οι διακρίσεις, ο ρατσισμός, η αναζήτηση της γαλήνης, η αποδοχή του άλλου και η ατομική ευθύνη.

Το έργο έχει αποσπάσει διακρίσεις, όπως το Πρώτο Βραβείο στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα του Φεστιβάλ Μονεμβασιάς, τοΒραβείο Πρωτότυπο Έργου στο Φεστιβάλ Κορίνθου ενώ έχει παρουσιαστεί στο Φεστιβάλ Ελληνικού Έργου Praxis Nine στην Οξφόρδη και το Λονδίνο.

Λίγα λόγια για την υπόθεση:

Η Άννα και ο Γιόζεφ έχουν ένα καφενέ σε ένα ορεινό χωριό. Ενώ ο στρατός κατοχής ετοιμάζεται να κάψει το χωριό τους, οι δυο τους αναγκάζονται να ετοιμάσουν τραπέζι για τους κατακτητές με τον Γιόζεφ να θεωρεί τη Φιλοξενία ως ύψιστο χρέος του και την Άννα να επιθυμεί να τους δηλητηριάσει. Δυο στρατιωτικοί,ο διοικητής Κλίνσμαν και η Λοχαγός Μάουερ, καθώς και ένα ντόπιος συνεργάτης τους εμφανίζονται στον καφενέ και απολαμβάνουν ένα γεύμα γεμάτο εντάσεις.. Τι θα ακολουθήσει και ποιος θα επιβιώσει στο τέλος;

Σημείωμα συγγραφέα:

Το “Φίλεμα” αποτελεί μια ιστορία παράλληλης πραγματικότητας με βασικό ερώτημα το πως θα ήταν ο κόσμος μας αν πέρα από τον homo sapiens είχε επιβιώσει κι άλλο ένα είδος ανθρώπου. Ωστόσο, έχει τις ρίζες του στη Κατοχική Κρήτη και στις αφηγήσεις του παππού μου, Μανόλη, για τα γεγονότα που οδήγησαν στην εκτέλεση 25 αμάχων (μεταξύ των οποίων και ο αδερφός του, Μιχάλης) στο χωριό μου, Γέργερη Ηρακλείου. Πιο συγκεκριμένα, στην ιστορία ενός καφετζή που έκανε το τραπέζι στους Ναζί την παραμονή της εκτέλεσης.

Προσπάθεια μου ήταν να γράψω ένα βαθιά αντιρατσιστικό και αντιναζιστικό έργο με βασικό πυρήνα του τη Φιλοξενία, η οποία ορθώνεται ως φορέας φωτός απέναντι στο απόλυτο κακό του ναζισμού (και του όποιου αντίστοιχου του ναζισμού προβάλει απειλητικά στην ανθρώπινη ιστορία). Ωστόσο, στο έργο μπορεί να εντοπιστεί μια ευρύτερη βεντάλια θεμάτων όπως, για παράδειγμα, το μίσος, η εκδίκηση, η συγχώρεση, οι διακρίσεις και η ατομική ευθύνη του καθενός μας.
Φέτος, πέρα από την Αθήνα, θα παρουσιαστεί σε άλλες δύο παραγωγές στην Κρήτη και τις Κυκλάδες. Ένας ακόμα όμορφος κύκλος έχει ξεκινήσει, καθώς στο ανέβασμα της Αθήνας, στο θέατρο Άβατον τον Μάρτιο του 2025, σκηνοθετεί το έργο μου μια φίλη, η Λίνα Αλτιπαρμάκη, τόσο παλιά όσο και αγαπημένη. Στο πλαίσιο αυτό, έχω τη χαρά να συζητώ τόσο μαζί της, όσο και με τους ηθοποιούς που μας τιμούν με τη συνεργασία τους, να παρευρίσκομαι στις πρόβες και να βλέπω νέες πτυχές του έργου μου να ζωντανεύουν -προσεχώς- επί σκηνής. Καλό μας ταξίδι.
Μάνος Κουνουγάκης

Σκηνοθετικό σημείωμα:

‘Το φίλεμα είναι πράξη φιλανθρωπίας. Ιερή προσφορά. Ας τους φιλέψουμε λοιπόν.’

Όταν πήρα το βιβλίο στα χέρια μου, ένιωσα περηφάνεια και χαρά, όταν το διάβασα σκέφτηκα πολλά. Ένα εξαιρετικό έργο, ενός εξαιρετικού φίλου. Όταν ένα χαλαρό Παγκρατιώτικο απόγευμα αποφασίσαμε πως θα το ανεβάσουμε, ναι, ήταν η αφετηρία μας. Και ξαφνικά βρέθηκα να συμβιώνω, σχεδόν, με τον συγγραφέα και με πέντε χαρακτήρες, εκ των οποίων ο καθένας, με τον δικό του ευεργετικό και ερμηνευτικό τρόπο, πετούσε το χαρτί του στο τραπέζι, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Και έτσι πήραμε ζωή. Ο Γιόζεφ δεν είναι sapiens και θεωρεί τη φιλοξενία ιερή, χωρίς να λογαριάζει ποιον κερνάει. Η Άννα δεν ξέρει αν το σωστό είναι να τραπεζώσει ή να σκοτώσει τον εχθρό, οι κατακτητές, η Λοχαγός Μάουερ κι ο Διοικητής Κλίνσμαν κάνουν την απεχθή δουλίτσα τους και βιώνουν παράλληλα τις αντιθέσεις και τις ρωγμές τους, ο δοσίλογος ‘φίλος’ τους, ο Ιάκωβος, ενσαρκώνει το απόλυτο κακό. Ή μήπως δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα; Ξέρει κανείς μας άραγε τη σωστή έκφραση της καλοσύνης, το τι σημαίνει καθήκον, αγάπη, μίσος, συγχώρεση, υπέρβαση, ματαίωση; Ξέρει κανείς μας άραγε τι ακριβώς σημαίνει το να είσαι άνθρωπος; Δεν θέλουμε να διδάξουμε το κοινό μας, ούτε να απαντήσουμε -ακριβώς- στα ερωτήματα αυτά. Μόνο να τα θέσουμε και να αναρωτηθούμε όλοι μαζί. Ας τους φιλέψουμε λοιπόν.
Ευχαριστούμε την ομάδα μας και όλους τους συντελεστές και φίλους του Φιλέματος για αυτό το όμορφο ταξίδι.
Λίνα Αλτιπαρμάκη

Συντελεστές:
Κείμενο: Μάνος Κουνουγάκης
Σκηνοθεσία: Λίνα Αλτιπαρμάκη
Μουσική: Χρήστος Γαλάνης, Γιάννης Σαρρής
Σύμβουλος Παραγωγής/ Casting: Κατερίνα Σταθοπούλου
Οπτική Ταυτότητα Παράστασης: Ιωάννης Κ. Τσίγκας
Φωτογραφίες: Κατερίνα Καραδημήτρη
Υπεύθυνη Φωτισμών/Σκηνικών: Αποστολία Ζησιμοπούλου
Video Art: Στέφανος Schultz
Υπεύθυνη επικοινωνίας: Γιώτα Δημητριάδη
Παίζουν: Αντώνης Βούλτσος- Δαμουλάκης (Διοικητής Κλίνσμαν), Ευγενία Μαραγκού (Λοχαγός Μαρία Μάουερ), Ντόρα Μάτσικα (Άννα), Νίκος Στεργιώτης (Ιάκωβος Μαγιάς) και Γιάννης Χαρμπάτσης (Γιόζεφ)

Πληροφορίες:
Τιμές εισιτηρίων:14€ μέσω more, 15 ταμείο, 10 άνεργοι/φοιτητικό/ΑΜΕΑ/άνω των 65, 7 ΣΕΗ
Διάρκεια: 90 λεπτά
Σάββατο στις 21:00
Κυριακή στις 19:00
Πρεμιέρα: 29 Μαρτίου
Τελευταία παράσταση: 27 Απριλίου (παραστάσεις δεν θα γίνουν το Μ. Σάββατο και το Πάσχα, 19 και 20 Απριλίου)

Προπώληση: Φίλεμα | Εισιτήρια online! | More.com
Θέατρο Άβατον
Διεύθυνση: Ευπατριδών 3, Αθήνα 118 54 / 5 λεπτά από το μετρό του Κεραμεικού
Τηλέφωνο: 21 0341 2689

Βιογραφικό Μάνου Κουνουγάκη

Γεννήθηκε το 1985 στο Ηράκλειο, όπου και πέρασε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια. Είναι θεατρικός συγγραφέας και καθηγητής θεατρικής γραφής στη Σχολή Πυροδότησης Θεατρικής Γραφής (Θέατρο Πορεία και Ίδρυμα Κακογιάννης).

Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στην Αμερικάνικη Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο του Essex. Ακολούθησε ένα δεύτερο μεταπτυχιακό στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών. με ειδίκευση στη θεατρική γραφή και μετάφραση.

Λογοτεχνικά του κείμενά του έχουν συμπεριληφθεί σε ανθολογίες και περιοδικά όπως το βρετανικό Focus. Έχει διακριθεί σε διαγωνισμούς με θεατρικά έργα, ποιήματα, διηγήματα και σενάρια. Ενδεικτικά αναφέρονται το βραβείο χαϊκού Vladimir Devidé του International Academic Forum, οι υποψηφιότητες στα βραβεία ποίησης του φανταστικού της American Science Fiction Poetry Association και το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Θεατρικού Συγγραφέα του Πανελλήνιου Φεστιβάλ Ερασιτεχνικού Θεάτρου Δήμου Μονεμβασίας.

Υπήρξε δημιουργός και διαχειριστής του ηλεκτρονικού λογοτεχνικού περιοδικού Chalice (2014-2017), καθώς και μέλος της συντακτικής ομάδας του αγγλόφωνου λογοτεχνικού περιοδικού Prachya Review (2015-2017) από το Μπαγκλαντές. Είναι συνδημιουργός της ιστοσελίδας PlayGRound όπου δημοσιεύονται ελληνικά θεατρικά έργα.

Θεατρικά του έργα έχουν ανέβει στη σκηνή και παρουσιαστεί σε φεστιβάλ στην Ελλάδα και τη Βρετανία. Τα περισσότερα δημοσιεύονται ελευθέρα στο διαδίκτυο (kounougakis.gr). Σε έντυπη μορφή κυκλοφορούν τα Φίλεμα (2023) και Θεές (2024) από την Κάπα Εκδοτική.