Το θαυμαστό στο βιβλίο Κλειστόν λόγω πένθους (που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ραδάμανθυς) είναι πως η Κατερίνα Σταματελάτου, δε στέκεται μόνο στη δική της απώλεια, έχοντας χάσει και η ίδια το παιδί της, αλλά είναι σαν να αγκαλιάζει όλους όσους παλεύουν για ό,τι κινδυνεύουν να χάσουν, ή για ότι έχασαν. Την παιδική ή εφηβική ηλικία τους, την υγεία ή την ίδια τη ζωή του παιδιού τους, τη δική τους ή αγαπημένων ανθρώπων τους, του γονιού, του αδελφού, του φίλου.

Κάποιοι από αυτούς νικάνε, οι περισσότεροι όμως μάχονται για την αποδοχή της απώλειάς τους. Ποιος και πώς, άλλωστε, μας έμαθε να τις διαχειριζόμαστε;

Κάποιος έχει πει πως η ζωή είναι ο πιο σκληρός δάσκαλος. Πρώτα σε εξετάζει, και μετά σου παραδίδει το μάθημα. Η ίδια η συγγραφέας, ανεκπαίδευτη όσο και ανύποπτη, έχοντας μπροστά της το δικό της σπαρακτικό πένθος, μας αφήνει άναυδους με τον τρόπο που το αντιμετωπίζει. Αφήνει τον πόνο να την πάρει από το χέρι και να την οδηγήσει πίσω στον χρόνο, σε όλες τις μικρές και μεγάλες απώλειες που μπορεί κάποιος να έχει ζήσει από τα παιδικά κιόλας χρόνια του.

Σαν για να μάθει και να νιώσει όσα δεν μπόρεσε ή δεν άντεξε κάποτε, να γεμίσει τη φαρέτρα της, να οργανώσει τη στρατηγική της, να ψηλώσει, να επαναενηλικιωθεί και να ανδρωθεί, φτάνοντας εξοπλισμένη με την αποδοχή της αγάπης αλλά και της σκληρότητας της ζωής, για να παλέψει με την πιο μεγάλη, την πιο ανείπωτη και αδιανόητη απώλεια, του ίδιου του παιδιού της.

Το βιβλίο της μ’ αυτόν τον τρόπο, είναι σαν να μας ξανασυστήνει τη λέξη πένθος. Με ειλικρίνεια, ενσυναίσθηση, σπαραγμό και γενναιότητα, η συγγραφέας βουτάει σε όλα τα επώδυνα στάδια κάθε είδους απώλειας, φυσικής ή ψυχικής, και κοινωνά μαζί μας την αδιαίρετη όσο και συγγενή ιερότητά της με τη ζωή.

Ναι, οι απώλειες γκρεμίζουν τις βεβαιότητές μας, σκάνε σαν βόμβες στον καλοσυγυρισμένο κόσμο μας, μοιάζουν σαν αιτούμενες επαναστάσεις, άλλωστε κάθε κρίση ζητάει αλλαγή, όπως και κάθε αλλαγή δημιουργεί κρίση. Όμως, οι απώλειεςπου δεν πενθούνται, δεν επιτρέπουν την έκφραση των συναισθημάτων της οδύνης και της μεταμόρφωσης. Οι τραυματισμένοι άνθρωποι υποφέρουν, γιατί το πένθος μοιάζει να είναι ενοχοποιημένο.

«Στην καρδιά της ορθολογικότητας της δικιάς μας κουλτούρας βρίσκεται ένας αποκλεισμός, που προηγείται οποιουδήποτε άλλου, πιο ριζικός από τον αποκλεισμό των τρελών, των παιδιών ή των κατώτερων φυλών, ένας αποκλεισμός που προηγείται όλων αυτών και χρησιμεύει ως πρότυπό τους, ο αποκλεισμός του νεκρού και του θανάτου»1 .

Κατερίνα Μάτσα

Όσο όμως αποκλείουμε τον θάνατο από τη ζωή, τόσο απομακρυνόμαστε από το να ζήσουμε.

Η Κατερίνα, μέσα στα τέσσερα κεφάλαια με τις τριάνταμία αφηγήσεις της, βασισμένες σε πραγματικά αλλά και φανταστικά γεγονότα, όχι μόνο επιχειρεί να απενοχοποιήσει το πένθος, μα και να πατάξει τον αποκλεισμό του, να το επανεντάξει ανασυνθέτοντάς το με ψυχή και μυαλό, εκεί που του αρμόζει. Μέσα στη ζωή.

Θυμάμαι όταν πήγαινα στο Δημοτικό, στα χρόνια της χούντας, το πένθος έμοιαζε να είναι απαγορευτικό, όσο και η αλήθεια. Δεν υπήρχαν ειδικοί για υποστήριξη των παιδιών, και των οικογενειών τους, που έρχονταν αντιμέτωπα με την απώλεια, και βέβαια δεν υπήρχε η ΜΕΡΙΜΝΑ2 . Στην καθιερωμένη έκθεση με τίτλο Η γιορτή του πατέρα, αναγκαζόμουν, και πόσα άλλα παιδιά παρομοίως, άραγε, να γράφω ψέματα, γιατί ένιωθα ότι κανένας δεν ήθελε να ακούσει την πραγματικότητα.

Πως τη μέρα αυτή, η μαμά μου μας πήγαινε, εμένα και τις δύο αδελφές μου, στο νεκροταφείο, όπου με χαρά και συγκίνηση, τρέχαμε μέσα στα δρομάκια για να βρούμε τον τάφο του πατέρα μας, να τον καθαρίσουμε, να τον στολίσουμε με φρέσκα λουλούδια, να ανάψουμε το καντήλι του, να κάψουμε λιβάνι, να καλέσουμε τον ιερέα για τρισάγιο, και να κλείσουμε την ιεροτελεστία του μνημόσυνου με τα κόλλυβα, γυρνώντας πόρτα πόρτα τα σπίτια των φίλων και γειτόνων μας.

Δεν τόλμησα, επιπλέον, να γράψω την αλήθεια σ’ αυτήν την έκθεση, γιατί οι ταραξίες της τάξης όχι μόνο με κορόιδευαν, αλλά μια μέρα μου επιτέθηκαν κλωτσώντας με στην κοιλιά, φωνάζοντας ρυθμικά: «Είσαι ορφανή, ορφανή!». Κάθε έλλειψη, μάλλον, μας κάνει διαφορετικούς και ίσως τρομακτικούς. Ειδικά όταν για την όποια διαφορετικότητά μας, δεν υπάρχει γνώση, ενημέρωση και υποστήριξη. Και ίσως γι’ αυτό οι άνθρωποι δεν αντέχουν αυτό που λείπει ή που θεωρούν ότι λείπει στον Άλλον. Κάπως έτσι, αρχίσαμε ίσως να τρομάζουμε και για τις δικές μας ελλείψεις – απώλειες, αφού μέσα από τα μάτια του Άλλου γνωρίζουμε τον εαυτό μας και το αντίθετο.

Μεγαλώνοντας αντιλήφθηκα, πόσο ανεκπαίδευτοι είμαστε στη ματαίωση, στον αποχωρισμό, στο πένθος, σε αυτήν την τόσο σημαντική ψυχική διεργασία που θα αναμετρηθούμε αμέτρητες φορές στον βίο μας.

Ανεκπαίδευτοι, ανέκφραστοι, ανυποστήριχτοι, μόνοι σε κάθε αντίο, σε κάθε μεταβατική περίοδο της ζωής μας, δυσάρεστη ή και ευχάριστη, ερχόμαστε πρόσωπο με πρόσωπο με την απώλεια. Αλλά και σε κάθε χωρισμό, σε κάθε κομβικό εξελικτικό μας στάδιο, πρέπει να αποχαιρετίσουμε το παλιό, αυτό που τελείωσε, το τέλειο! Να το… προδώσουμε, αφού κάθε βήμα που κάνουμε, νιώθουμε σαν να το αρνούμαστε, σαν να το εγκαταλείπουμε.

Σε κάθε κλείσιμο οποιουδήποτε κύκλου της πορείας μας, η δύναμη αυτής της τόσο πολύτιμης διεργασίας του πένθους, που περιλαμβάνει πέντε στάδια, άρνηση, διαπραγμάτευση, θυμό, πένθος, αποδοχή, είναι ικανή να μας ωθήσει να δημιουργήσουμε έναν νέο, μεγαλύτερο, πιο εμπλουτισμένο συναισθηματικά, γνωσιακά και εμπειρικά, πιο ώριμο κύκλο, που θα συμπεριλαμβάνει όλους εκείνους που κλείσανε, ιδανικά με μετουσιωτικό τρόπο.

Γιατί δε γνωρίζω κάτι πιο θαυμαστό στους ανθρώπους, από το να μεταμορφώνουν κάθε αντίο σε μια νέα δημιουργία, όπως αυτές οι αφηγήσεις απώλειας της Κατερίνας.

«Τι σημαίνει αφηγούμαι μια ιστορία; Σημαίνει, τελικά, βάζω τάξη στο χάος που με κατοικεί. Μορφοποιώ την άβυσσο, μέσα και έξω μου. Πάω στην κόλαση, και γυρνάω πίσω για να αφηγηθώ τι είδα εκεί. Και ως δια μαγείας, η κόλαση μετασχηματίζεται, μεταμορφώνεται […] Ιστορίες αφηγούμαστε με τον άλφα ή βήτα τρόπο όλοι μας. Θα παραφράσω τον Σαίξπηρ. Για το είμαστε όλοι φτιαγμένοι από το υλικό του ονείρου, θα πω, είμαστε όλοι φτιαγμένοι από το υλικό μιας αφήγησης, μιας ιστορίας. Ίσως και από το υλικό πολλών διαφορετικών μεταξύ τους αφηγήσεων, που όμως έχουν έναν κοινό παρονομαστή. Την απώλεια. Κι αυτό εντέλει σημαίνει δημιουργία, αυτό σημαίνει δημιουργώ. Μεταμορφώνω την οδύνη»3.

Φωτεινή Τσαλίκογλου

Τότε, ο νέος κύκλος που ανοίγουμε, γίνεται σαν μια μεγάλη αγκαλιά που χωράει, προστατεύει, ζεσταίνει, ό,τι ζήσαμε και νιώσαμε. Τότε η άρνηση, ο πόνος, η απελπισία, ο θρήνος, ο θυμός, και όλα αυτά τα δυσάρεστα συναισθήματα που ο πολιτισμός μας τα αποστρέφεται όπως ο διάολος το λιβάνι, γίνονται αναπάντεχα η προστατευτική ασπίδα μας, όπως το σπίτι μιας χελώνας.

«Ήρθε η στιγμή που κατάλαβα
πως ό,τι μου λείπει,
αυτόματα πολλαπλασιάζεται.
Η ψυχή ίσως έτσι συντηρείται
και δεν αφοσιώνεται
σε ένα μόνο όνειρο.
Είναι γιατί έχει
μια απροσδιόριστη δύναμη.
Είναι γιατί αόρατη, σηκώνει επάνω της
όλο το βάρος της αποτυχίας
ή της φανταστικής επιτυχίας του ονείρου
και βρίσκεται πάντα στην απέναντι όχθη,
να καλωσορίσει το όνειρο
που έχει μεταμορφωθεί σε μέλλον4»

Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ

Υπάρχει ακόμα και η άποψη, πως η άρνηση του θανάτου είναι η πηγή όλων των δεινών μας5 . H αποδοχή όμως και η γνώση του θανάτου, της οριστικής απώλειας, στους αρχαίους Έλληνες, ήταν αυτή που δημιούργησε τον οίστρο της ζωής. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν ήλπιζαν στη μεταθανάτιο ζωή, δεν είχαν ελπίδα, όπως είπε ο Κορνήλιος Καστοριάδης, κι ίσως γι’ αυτό δημιούργησαν έναν αθάνατο πολιτισμό.

Η συγγραφέας τολμά να μπει στα παπούτσια όσων έχασαν την ελπίδα τους, να μοιραστεί τον θρήνο τους, όσο και τη ζωτική τους ανάγκη να μεταμορφώσουν την απώλειά τους, σε κάτι που θα τους επιτρέψει να ζήσουν ολόκληροι και όχι μισοί, ενεργοποιώντας, όπως λέει, τους στρατιώτες της μνήμης. Είναι άραγε δυνατόν;
«Ναι, είναι», σαν να ακούμε μέσα από τις σελίδες του. Όταν πενθήσουμε, όταν αποχαιρετίσουμε, όταν μοιραστούμε, όταν αποδεχτούμε τις απώλειές μας, κι όταν ψάξουμε για ανθρώπους, όπως ο Διογένης με το φανάρι του. Όταν βρούμε ανθρώπους, σαν την Κατερίνα, να μη φοβούνται ό,τι λείπει στους ίδιους και στους Άλλους, ό,τι μας λείπει. Γιατί αυτό που λείπει, μας ωθεί να ζήσουμε με ένα βαθύτερο νόημα ζωής,το οποίο θα έχει μέσα του ό,τι είμαστε. Μια ζωή που όλα θα μπορούν να ξεκινούν από την αρχή, μετά από κάθε τετέλεσται, όπως είπε ο Καζαντζάκης.

Με ένα μακροβούτι αυτογνωσίας σαν της συγγραφέως, όπως το τραγουδάει ο Σαββόπουλος6 .

Όταν ψάξεις να βρεις τον εαυτό σου
δε θα βρεις τον εαυτό σου
αλλά όλους τους άλλους
τους μικρούς και τους μεγάλους
γιατί ο χρόνος είναι ένας
και δεν πέθανε κανένας.

Στο συλλογικό έργο Με γόμα και καθρέφτη 7 η κλινικός ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια, Ελένη Νίνα, στην ιστορία της με τίτλο Για τη ζωή και τον θάνατο – Θεραπευτής και θεραπευόμενος αντιμέτωποι με τον υπέρτατο φόβο, γράφει τους στίχους κάποιου Ανώνυμου:

Ο πλούτος πεθαίνει.
Οι συγγενείς πεθαίνουν.
Κι εσύ θα πεθάνεις.
Ξέρω όμως κάτι που δε θα πεθάνει ποτέ…
Η ετυμηγορία για κάθε ένα νεκρό.

Αν δεν πενθήσουμε, πώς θα αποδώσουμε την ετυμηγορία για τον κάθε έναν νεκρό μας ή για κάθε τι που χάσαμε για πάντα; Πώς θα αποτίσουμε φόρο τιμής για κάθε απώλειά μας; Πώς θα μπορέσουμε να περπατήσουμε χωρίς όσα αγαπήσαμε, αν δεν αντέχουμε να τα αποχαιρετήσουμε στη μορφή που υπήρχαν, και να τα μετουσιώσουμε σε μιαν άλλη που θα μας επιτρέπει να ζήσουμε;

«Η ζωή μας μια φορά μας δίνεται»8, μας ψιθύρισε ο Χρόνης Μίσσιος. Και ζωή, είναι ό,τι αντέχουμε να αισθανθούμε.

«Όταν σκέφτεσαι ή πιστεύεις ή γνωρίζεις, είσαι πολλοί άλλοι άνθρωποι. Όμως τη στιγμή που αισθάνεσαι, δεν είσαι κανένας άλλος παρά ο εαυτός σου». Έντουαρντ Έστλιν Κάμινγς

Και η Κατερίνα Σταματελάτου, δεν αποσιωπά τα συναισθήματα ούτε για μια στιγμή, αντίθετα τα ξεφυλλίζει σε κάθε της λέξη.

Εν κατακλείδι, η συγγραφέας, δε μας δίνει να κρατήσουμε στα χέρια μας απλά μόνο ένα βιβλίο, αλλά ένα εγχειρίδιο ψυχής για την αντιμετώπιση του κινδύνου μιας απώλειας, και κυρίως την αποδοχή κάθε πένθους.

Κρυσταλία Πατούλη (Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας – Δημιουργός του Σεμιναρίου Αφήγηση ζωής9

Παρουσίαση του βιβλίου

Οι Εκδόσεις Ραδάμανθυς σας προσκαλούν στην παρουσίαση του βιβλίου της Κατερίνας Σταματελάτου «Κλειστόν λόγω πένθους», το Σάββατο 17 Ιουνίου 2023, στις 7.30 το απόγευμα, στο Πολύκεντρο του Δήμου Σητείας, (Κονδυλάκη 16).

Θα μιλήσουν για το βιβλίο οι:
–Κρυσταλία Πατούλη, σύμβουλος ψυχικής υγείας, δημοσιογράφος, δημιουργός του σεμιναρίου «Αφήγηση Ζωής
–Αφροδίτη Μακρυνάκη, φιλόλογος
–Αναστασία Βασκούδη, σύμβουλος ψυχικής υγείας, εκπαιδευόμενη στην Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία, ιδρύτρια ΜΚΟ διαχείρισης πένθους «Christoforos-Hope in Grief»
-& η συγγραφέας του βιβλίου Κατερίνα Σταματελάτου
Χαιρετίζει ο Χρήστος Τσαντής, υπεύθυνος των Εκδόσεων Ραδάμανθυς.
Μουσική επένδυση της εκδήλωσης: Γιώργος Παπαδάκης, Ράνια Φραγκούλη, Μιχάλης Αυγουστινάκης

Κλειστόν λόγω πένθους

Συγγραφέας: Κατερίνα Σταματελάτου, Εκδόσεις Ραδάμανθυς – Ιούνιος 2023, Σελ. 178, Πρόλογος: Κρυσταλία Πατούλη

«Ένα βιβλίο συγκλονιστικό, ένα εγχειρίδιο ψυχής…»

Απόσπασμα:

«Η απώλεια μεγαλώνει με τα χρόνια, κι εγώ καλούμαι να κολυμπάω σε αχαρτογράφητες θάλασσες του εαυτού μου και να δαμάζω την αντάρα μέσα μου, ενώ ο κόσμος τριγύρω μου δε μιλά πια την ίδια γλώσσα με μένα. Το αλφάβητο της απώλειας το ξέρουν μόνο αυτοί που θάψανε ό,τι αγαπούσαν πολύ.
Φτάνουν οι λέξεις να δαμάσουν τον πόνο της απώλειας;
Φτάνουν οι ιστορίες για να μείνουν αθάνατες οι μνήμες;»

Η Κατερίνα Σταματελάτου γεννήθηκε το 1980 στη Σητεία της Κρήτης από πατέρα Κεφαλλονίτη και μητέρα Κρητικιά. Είναι παντρεμένη και έχει δύο παιδιά, ένα στη γη και ένα στον ουρανό. Μέχρι σήμερα, έχει συμμετάσχει με κείμενό της σε μία συλλογική έκδοση, ενώ το «Κλειστόν λόγω πένθους» είναι το πρώτο της βιβλίο.

Αναφορές

1. Απόσπασμα από το βιβλίο της Κατερίνας Μάτσα, Το αδύνατο πένθος και η κρύπτη,Ο τοξικομανής και ο θάνατος, εκδ. Άγρα.
2. Η Μέριμνα είναι μη κερδοσκοπική εταιρία από το 1995 με κύριο σκοπό τη φροντίδα παιδιών και οικογενειών που αντιμετωπίζουν μια σοβαρή ασθένεια, μια απώλεια ή το θάνατοmerimna.org.gr
3. Απόσπασμα από τη διάλεξη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, της Φωτεινής Τσαλίκογλου Η δύναμη της απώλειας και οι μεταμορφώσεις της οδύνης, η Δημιουργία ως αντίδοτο στις κρίσεις.
4. Ο πληθυντικός της στέρησης, ανέκδοτο ποίημα της Κατερίνας Αγγελάκη – Ρουκ.
5. The Denial of Death, του Becker Ernest, εκδ. Simon&Schuster.
6. Μικρός Μονομάχος, στίχοι – μουσική: Διονύσης Σαββόπουλος.
7. Εκδόσεις Πεδίο, που εξέδωσε η ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια Χάρις Κατάκη, με το Εργαστήριο Διερεύνησης Ανθρωπίνων Σχέσεων.
8. Ο Χρόνης Μίσσιος διαβάζει Χρόνη Μίσσιο, Bond-us music, Αθήνα, 2009
9. afigisizois.wordpress.com