Ο Ηλίας Γκότσης αφηγείται στην Κρυσταλία Πατούλη και το Tvxs.gr τη δημιουργική εμπειρία της συγγραφής -από την ιδέα μέχρι το τυπογραφείο- του νέου  βιβλίου του «Η γραμματική των αποθεμάτων» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αρμός:

Η ιστορία αυτού του βιβλίου πηγαίνει  πολύ πίσω στο χρόνο.
Το 2002 ανέλαβα την ευθύνη να δημιουργήσω την Μονάδα Εφήβων και Νέων ΑΤΡΑΠΟΣ-ΟΚΑΝΑ και αναζήτησα ένα χώρο που θα μου έδινε την δυνατότητα να εξελιχθώ περαιτέρω ως οικογενειακός θεραπευτής, καθώς μόλις είχα ολοκληρώσει την εκπαίδευσή μου στην συστημική ψυχοθεραπεία στο Εργαστήριο Διερεύνησης Ανθρώπινων Σχέσεων.

Εκείνη την περίοδο η Σμάρω Μάρκου και το Κέντρο Συστημικής Θεραπείας  οργάνωσαν μια εκπαίδευση με τον Peter Lang, Διευθυντή στο  KCC, ένα μεγάλο Βρετανικό Συστημικό Κέντρο, το   οποίο αποτελούσε την έδρα για την διάδοση στην Ευρώπη, των συστημικών προσεγγίσεων που χαρακτηρίζονται ως μετα-νεωτερικές.

Σχεδόν αμέσως, το 2003, εντάχτηκα στις εκπαιδευτικές ομάδες που λειτουργούσαν με την ευθύνη του P. Lang και εκπαιδεύτηκα για πολλά χρόνια, στην Καταξιωτική Συστημική Διερεύνηση και στον κοινωνικό κονστραξιονισμό.

Η Κ.Σ.Δ. είναι μια θεωρία για την αλλαγή και περιγράφει τις διεργασίες   για  την σύνδεση με το φαντασιακό, τον μετασχηματισμό των ατόμων, των ομάδων και ευρύτερα των συστημάτων. Αυτές βασίζονται σε μια  ακολουθία 4 βημάτων που αφορούν αρχικά στην σύνδεση με τα αποθέματα, στην συνέχεια με τα όνειρα και τις επιθυμίες και ακολούθως με τον σχεδιασμό και τέλος με την υλοποίηση των δράσεων που οδηγούν στον μετασχηματισμό και την πραγμάτωση των επιθυμιών.

Στην πραγματικότητα αυτά τα βήματα βασίζονται στην αναστοχαστικότητα και περιγράφουν μια διαδρομή προς την αυτοποίηση, τη δυνατότητα δηλαδή των συστημάτων να «δημιουργούν» και να εξελίσσουν διαρκώς την ταυτότητά τους, κάτι που περιγράφεται και στη σπείρα που κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου.

Η πρώτη ομάδα με την οποία αποφάσισα να εργαστώ με αυτή τη προσέγγιση  ήταν στις φυλακές Κορυδαλλού το έτος 2004-2005.

 Οι  ομάδες,  γίνονταν κάθε Τετάρτη στις φυλακές, σε ένα στενόμακρο διάδρομο, με την επιτήρηση ενός δεσμοφύλακα, που μας παρατηρούσε αμίλητος στην πόρτα της εισόδου   και  τους φυλακισμένους, επιφυλακτικούς όπως ήταν φυσικό, να προσκαλούνται από τη μεριά μου, να ανακαλύψουν και να μοιραστούν εναλλακτικές ταυτότητες, πέρα από εκείνη την κυρίαρχη που τους περιέγραφε σαν  παράνομους, κλέφτες, χρήστες ή έμπορους ουσιών.

Αυτό ήταν μια συγκλονιστική εμπειρία για εμένα, καθώς άκουγα ανθρώπους από 35 έως 60 χρονών, να  μοιράζονται τις δεξιότητες  και τα παιχνίδια που έπαιζαν   μικροί, να θυμούνται  τις διακοπές τους, τους φίλους τους, τους  έρωτές τους,  τους σημαντικούς τους άλλους.

Τους άκουγα επίσης να μιλούν για τις ματαιώσεις τους και δειλά δειλά να μοιράζονται  τα όνειρά τους για την ώρα που θα ερχόταν η αποφυλάκισης τους.

Κατέγραφα τις αφηγήσεις τους και φωτογράφιζα τα σχέδια τους, που έμοιαζαν παιδικά, και σκεφτόμουν ότι  είχα την ευκαιρία να  βιώσω την εμπειρία της ρωγμής που περιγράφει ο Μπόρχες στον Λαβύρινθο, σαν να  ήμουν ο  φοιτητής του διηγήματός του, που «ανακαλύπτει μια τρυφερότητα, μια ανάταση, μια σιωπή σε κάποιον απ’ αυτούς τους αποκρουστικούς ανθρώπους».

Έτσι σταδιακά  επαληθεύονταν η ρήση του μεγάλου συγγραφέα : «Λες και ξαφνικά είχε μπει κι έπαιρνε μέρος στο διάλογο ένας καινούριος πιο πολύπλοκος συνομιλητής»
Σε εκείνη την εμπειρία  γινόμουν μάρτυρας μιας μοναδικής στιγμής, στην οποία άνθρωποι που ζούσαν για χρόνια στο περιθώριο θυμούνταν και μιλούσαν, δίχως αναστολές, για   εμπειρίες αξιοπρέπειας και αυτό-σεβασμού, για στιγμές στις οποίες είχαν βιώσει (ως λήπτες ή ως δότες),  μια εμπειρία δώρου και φροντίδας.

Κάπως έτσι το 2005  έπεσε ο σπόρος αρχικά για την συγγραφή ενός άρθρου, η οποία ενισχυόταν από την μεταφορά και την εφαρμογή της Καταξιωτικής στις ομάδες γονέων και εφήβων στις θεραπευτικές διαδικασίες της ΑΤΡΑΠΟΥ  καθώς και στην οικογενειακή ψυχοθεραπεία.

Δυστυχώς ή ευτυχώς,  καθώς ποτέ η υλοποίηση των ονείρων μας δεν ακολουθεί μια γραμμική εξέλιξη και το απρόβλεπτο  είναι μέρος της  πραγματικότητας, το 2007 καταστράφηκε ολοσχερώς ο σκληρός δίσκος του υπολογιστή μου, με αποτέλεσμα να χαθεί  το υλικό και οι σημειώσεις μου.

Αμέσως μετά την επόμενη περίοδο ήρθε  η συναρπαστική συνάντηση με την πολυφωνία και  το έργο του Μ. Μπαχτίν  καθώς και με   τις θεωρίες για  την σημασία της αφήγησης  και της αναστοχαστικότητας.

Επίσης συγκλονιστική  ήταν  και η  επαφή με τη συνεργατική   προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία και την εκπαίδευση, η οποία φέρνει τη  γνώση και την εμπειρία των ανθρώπων  σε πρώτο πλάνο  και  αμφισβητεί ευθέως την εξουσία των ειδικών σχετικά με τη δυνατότητα τους να ερμηνεύσουν τις ζωές και τις εμπειρίες  όσων αιτούνται φροντίδα και βοήθεια.

Αυτές οι επιδράσεις οδήγησαν στη συγγραφή  μιας σειράς νέων σημειώσεων σχετικά με τα αποθέματα, το φαντασιακό, και τις  μη γραμμικές διεργασίες που συνδέονται με το μετασχηματισμό.
Παράλληλα το υλικό μου εμπλουτίζονταν με ιδέες από τη θεωρία της διαλογικότητας, σχόλια και μελέτες για τον πολυφωνικό εαυτό και  από μια συνεχή   αναζήτηση των ρωγμών που ενδεχομένως υπάρχουν σε κλειστές μονολογικές  εμπειρίες όπως η εξάρτηση.

Η συγγραφή αυτών των σημειώσεων διακόπηκε ξανά το 2011, όταν ξεκίνησε να γράφεται η Μικρή Άγνωστη Λύπη.
Σε αυτό το  πρώτο βιβλίο μου, που γράφτηκε υπό την επίδραση  της κρίσης με απασχόλησαν έντονα τα ζητήματα της ατομικής και συλλογικής ήττας, της απώλειας, της απώθησης των θεωρούμενων ως δύσκολων συναισθημάτων όπως η λύπη και κυρίως το θέμα του κατά πόσο οι άνθρωποι ελέγχουμε την αφήγηση μας.

Τα δύσκολα συναισθήματα εκείνης της περιόδου, ανέστειλαν την ιδέα  να ολοκληρωθεί το όνειρο που είχε γεννηθεί το 2004 αλλά με κάποιο τρόπο αυτή η  καθαρή συνειδητοποίηση για  την επίδραση της ήττας των μεγάλων αφηγήσεων που συνδεόταν με την Μικρή Άγνωστη Λύπη, λειτούργησε εξαγνιστικά και έτσι το 2015, σχεδόν πριν ολοκληρωθεί το πρώτο βιβλίο ξεκίνησα να γράφω το δεύτερο μέρος του, μόνο  αποφάσισα πως δεν θα ήταν λογοτεχνικό αλλά επιστημονικό.

Γνωρίζω πως αυτό ακούγεται παράξενο, πως το  δεύτερο μέρος ενός βιβλίου δεν μπορεί να  αποκλίνει από το είδος και την μορφή  του πρώτου μέρους ωστόσο συχνά στην εργασία μου ως θεραπευτής αφήνω τον λογοτεχνικό λόγο, την ποίηση και τους συμβολισμούς να συνδεθούν με τον επιστημονικό λόγο.

Αποφάσισα έτσι πως μέσα από ένα επιστημονικό λόγο, διανθισμένο συχνά με ένα λογοτεχνικό και βιωματικό ύφος θα  γραφόταν ένα βιβλίο ως αντίβαρο στο πρώτο, περισσότερο φωτεινό, ένα βιβλίο που θα βασιζόταν στην αρχή του ηλιοτροπίου και θα μιλούσε για τη δυνατότητα  που έχουμε ως ανθρώπινα όντα να συνδεθούμε   με ολόκληρο τον πολυφωνικό μας εαυτό για  να ανακαλύψουμε τις δυνάμεις μας και  τις ρωγμές που θα δημιουργήσουν τη δυνατότητα  να αποκτήσουμε τον έλεγχο στην αφήγηση για τη ζωή και την εμπειρία μας.

Σε αυτή τη συνθήκη το 2015, οι παλαιές σημειώσεις ανασύρθηκαν,  προστατευμένες  αυτή τη φορά σε ένα εξωτερικό σκληρό δίσκο και ξεκίνησε να συγκροτείται σαν ενιαίο σώμα  η Γραμματική  των Αποθεμάτων  και μαζί της ένας εσωτερικός διάλογος για το πώς θα μπορούσαμε να επουλώσουμε ατομικά και συλλογικά τις πληγές, τις ματαιώσεις, τις απώλειες και πάνω από όλα το θυμό που είχε επιφέρει η κρίση στις ζωές μας.

Αυτός ο διάλογος στρεφόταν όλο και περισσότερο σε μια απάντηση που αφορούσε την εστίαση  και την αναγκαιότητα στην συν-δημιουργία νέων συλλογικών δεσμών, στις αφηγήσεις για τις  εμπειρίες του δώρου και της φροντίδας, στην συν-κατασκευή των τοπίων ασφάλειας όπου οι άνθρωποι απαλλαγμένοι, ανακουφισμένοι  από τις ενοχές και την ντροπή, θα μπορούσαν να μοιραστούν ιστορίες αξιοπρέπειας και να ονειρευτούν ξανά ένα καινούργιο προορισμό.

Αυτή  η αναγκαιότητα γινόταν ολοένα και πιο έντονη καθώς η κοινωνική βία, ο φασισμός  και ο αποκλεισμός ερχόταν στο προσκήνιο, ενώ δίπλα μας  άνθρωποι πνίγονταν στο Αιγαίο και   η αδιαφορία εδραιωνόταν, σαν μια κυρίαρχη στάση.

Έτσι το 2016 αυτός ο διάλογος  μετατράπηκε σε εξωτερικό και μια μεγάλη εκπαιδευτική δράση ξεκίνησε  στον ΟΚΑΝΑ, υπό την ευθύνη μου, με αποτέλεσμα οι ιδέες μου να εμπλουτιστούν και να διευρυνθούν μέσα από την επίδραση των αντανακλάσεων των επαγγελματιών που συμμετείχαν στις εκπαιδεύσεις.

Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί το Συστημικό Συνθετικό Μοντέλο  Καταξιωτικής Διερεύνησης, το οποίο  αξιοποιεί την ιδέα του χιασμού από τη στιγμή που  αναζητά σημεία σύγκλισης διαφορετικών συστημικών προσεγγίσεων και τελικά να ολοκληρωθεί   Η Γραμματική των Αποθεμάτων. 

Το βιβλίο ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 2019 και αφού είχαν μεσολαβήσει ορισμένα  κομβικά για εμένα γεγονότα, σχετικά με τον ρόλο μου ως ψυχοθεραπευτή και εκπαιδευτή επαγγελματιών  που εργάζονται για την ενίσχυση της ψυχοκοινωνικής  υγείας στην κοινότητα.

Το πρώτο γεγονός συνδέεται με τις  συνθήκες διαβίωσης στους καταυλισμούς των προσφύγων και τους συνεχιζόμενους μαζικούς θανάτους στις θάλασσες της Μεσογείου, το δεύτερο  με τη μεγάλη αύξηση του πληθυσμού των παιδιών που φιλοξενούνται στα ιδρύματα παιδικής προστασίας και την επέκταση του φαινομένου της ενδοοικογενειακής βίας, το τρίτο με  την βία, τον κοινωνικό αποκλεισμό και τις διακρίσεις.

Ειδικότερα σε σχέση με τη βία και τον αποκλεισμό έχει σημασία να σταθούμε  στις γυναικοκτονίες, στην αυτοκτονία του  μαθητή που έπεσε θύμα ομοφοβικού εκφοβισμού στην Αργυρούπολη το καλοκαίρι του 2017 και στη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου και κυρίως στο δημόσιο λυντσάρισμα του και την απάθεια  των  θεατών, οι οποίοι αντί να αντιδράσουν κινηματογραφούσαν το γεγονός.
Εκτίμησα ότι αυτά τα γεγονότα δημιουργούσαν την αναγκαιότητα να συμπεριληφθεί στην Γραμματική των Αποθεμάτων το θέμα του ηθικού αναστοχασμού και  μια  πρόσκληση στους φροντιστές, στους παιδαγωγούς και τους θεραπευτές-συμβούλους να σκεφτούμε και να συνομιλήσουμε  για τη σχεσιακή υπευθυνότητα, για τις  αισθητικές και ηθικές στάσεις και το νόημα του ρόλου μας, για την ανάληψη της ατομικής και συλλογικής ευθύνης και εν τέλει για το πώς θα τεθεί  στο δημόσιο λόγο η έννοια της συστημικής ηθικής.

Αυτή η πρόσκληση έχει μια τεράστια σημασία καθώς μας μετακινεί σε μια αλλαγή της γλώσσας, του βλέμματος  και των πρακτικών μας σχετικά με την συμπερίληψη των   αποκλεισμένων ή των αόρατων, από το δημόσιο λόγο, πληθυσμών  και στην προσπάθεια να εμπλουτισθούν οι θεσμικές πολιτικές πρόληψης για την ψυχοκοινωνική υγεία των παιδιών και των εφήβων, (όπως π.χ. με τον σχεδιασμό ειδικών προγραμμάτων στο σχολείο). 

Μετά την ολοκλήρωση του βιβλίου εκτιμώ ότι έχει κλείσει ο δεύτερος κύκλος μιας τριλογίας που ελπίζω να ολοκληρωθεί μέσα στα επόμενα χρόνια με ένα διαφορετικό κείμενο που θα εστιάζει στο δώρο, στην γενναιοδωρία, την ευγνωμοσύνη.

Πάνω  από όλα όμως θα εστιάζει στην συγχώρεση του εαυτού μας και των σημαντικών άλλων που αγαπήσαμε και μας αγάπησαν στη ζωή μας καθώς εκτιμώ ότι αυτό είναι προϋπόθεση για να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να ονειρευτεί ένα εναλλακτικό μέλλον και αξιοποιήσει όλα τα αποθέματα που συνδέονται με τους σημαντικούς άλλους, έστω και αν αυτά έχουν γεννηθεί μέσα σε στιγμές και εμπειρίες που αποτελούν εξαίρεση ή έχει ασυνέχεια.

«Η γραμματική των αποθεμάτων» εκδόσεις Αρμός
Σελ 450

Καθώς εργαζόμαστε μέσα στα προβλήματα αντιλαμβανόμαστε το χωρο-χρονο, τα τοπία δράσης , το μέσα και το έξω, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, όχι σαν συμπαγείς έννοιες και πραγματικότητες, αλλά σαν τεράστιο παζλ, που αποτελείται από εκατομμύρια στιγμές. Ορισμένες από αυτές συνθέτουν εικόνες που μας ακινητοποιούν καθώς δημιουργούν αβεβαιότητες. Παρ’ όλα αυτά μέσα από το απέραντο σύμπαν των στιγμών υπάρχουν και εκείνες που έχουν συνδεθεί με την έννοια της ρωγμής, από την οποία εισέρχεται το απόθεμα, το οξυγόνο, το φως. Αυτές οι στιγμές τροφοδοτούν με ελπίδα τις ιδέες μας σχετικά με τα αδιέξοδα ή το τέλμα και έχουν δύναμη να τροποποιήσουν το βλέμμα, τη γλώσσα, τις κατασκευές και τις πρακτικές μας σχετικά με τις διεργασίες του συνδέεσθαι και του πράττειν.