«Παρακαλώ δηλώσατε στον Γάλλο πρωθυπουργό και τον υπουργό Εξωτερικών ότι ο ελληνικός στρατός είναι στη διάθεσή τους και δύναται να χρησιμοποιηθεί δια κοινό αγώνα πανταχού, όπου η αποστολή του κρίνεται αναγκαία».
Ελευθέριος Βενιζέλος

«Η Αγγλία στο πρόσωπο του Βενιζέλου βρήκε έναν πιστό υπάλληλό της, για να εξασφαλίσει την κατοχή του διαδρόμου που ενώνει την Ευρώπη με την Ασία».
Γιάννης Κορδάτος

Aς αρχίσουμε με τους ανθρώπους. Στη μικρασιατική εκστρατεία σκοτώθηκαν20.000 Έλληνες στρατιώτες, 5.000 σκοτώθηκαν εκτός μάχης, 18.000 χάθηκαν ως αγνοούμενοι και 10.000 αιχμαλωτίστηκαν και χάθηκαν κι αυτοί. Το όλον 53.000 Έλληνες φαντάροι, που έφυγαν απ΄ την παλιά Ελλάδα, πέθαναν στη Μικρά Ασία. Και άλλοι 50.000 γύρισαν πίσω τραυματίες.

Σ΄ αυτούς ας προσθέσουμε και άλλους 250.000 τουλάχιστον Έλληνες μικρασιάτες που σφάχτηκαν στην καταστροφή της Σμύρνης και πάνω από 600 χιλιάδες που σφάχτηκαν στα ενδότερα της Μικράς Ασίας.Και πάνω από 1 εκατομμύριο που εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και ήρθαν στην Ελλάδα. Αυτός είναι ο απολογισμός των πολιτικών αποφάσεων των Βενιζέλου και  Γούναρη, μεταξύ των ετών 1919 και 1922.

Η απόφαση για  την στρατιωτική εμπλοκή της Ελλάδας στη Μικρά Ασία το 1919 και η μικρασιατική καταστροφή που ακολούθησε είναι από τα πλέον ακανθώδη, δύσκολα στην ερμηνεία ζητήματα. Όχι διότι έχουμε απουσία ιστορικών τεκμηρίων ή ελλειπή ιστοριογραφική παραγωγή. Κάθε άλλο. Οι πηγές είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους δημοσιευμένες, η βιβλιογραφία για το θέμα, ελληνική και ξενόγλωσση, είναι τεράστια, πλήθος μαρτυριών, αναμνήσεων αυτοπτών μαρτύρων, στρατηγών, στρατιωτών, διπλωματών και πολιτικών έχουν αναδείξει όλες τις επιμέρους πλευρές των γεγονότων, ενώ και η ερμηνευτική τους είναι πλούσια.

Το πρόβλημα λοιπόν δεν βρίσκεται εκεί΄ βρίσκεται στην υπαγωγή του ζητήματος στην πολιτική διαπάλη, καθώς ο Εθνικός Διχασμός, η σύγκρουση βενιζελικών και αντιβενιζελικών, που αργότερα μετεξελίχθηκε σε σύγκρουση δεξιάς και αριστεράς, έχει εισβάλει έκτοτε ορμητικά στην ιστοριογραφία, με αποτέλεσμα να μην είναι εύκολη μια όσο γίνεται πιο νηφάλια και αντικειμενική προσέγγιση του μικρασιατικού ζητήματος.

Είναι γεγονός πως η ιστορία επεφύλαξε για τον Ελευθέριο Βενιζέλο τον τίτλο του Εθνάρχη. Αυτός ο τίτλος – επειδή συνήθως την ιστορία τη γράφουν οι νικητές -συσκότισε και την ιστοριογραφία, με τέτοιο τρόπο που να θεωρείται σχεδόν σαν αυτονόητη αλήθεια πως η κύρια αν όχι μοναδική αιτία της μικρασιατικής καταστροφής ήταν η εκλογική ήττα του Βενιζέλου το 1920, η επάνοδος του Κωνσταντίνου στον θρόνο, ο εκνευρισμός των συμμάχων που διέκοψαν τη βοήθεια και τη στήριξη που παρείχαν στην Ελλάδα και έτσι, επομένως, μοιραίως, φτάσαμε στην καταστροφή και οι ένοχοι καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν. Και ο Βενιζέλος επανήλθε δικαίως στη θέση του.

Πλην όμως τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι. Η παρούσα εργασία προσπαθεί να επαναφέρει το ζήτημα στην αρχική του φάση, όταν δηλαδή αποφασίστηκε η στρατιωτική εμπλοκή της Ελλάδας στη Μικρά Ασία και να το φωτίσει με τις μεγάλες ιστορικές τομές που προηγήθηκαν, δηλαδή την τρικουπική χρεωκοπία και την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου, τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 που ακολούθησε, και τον Εθνικό Διχασμό που ήρθε ως επιστέγασμα των ελληνικών νικών κατά τους βαλκανικούς πολέμους.

Σε όλη αυτήν την ιστορική διαδρομή, οι ελληνικές κυβερνήσεις αποφάσιζαν σταθερά με βάση την προσήλωσή τους στον αγγλο-γαλλικό συμμαχικό άξονα, είτε επρόκειτο για σύναψη δανείων, είτε για κήρυξη πολέμων. Καμία σχεδόν αυτοτελή πράξη διακυβέρνησης δεν έχουμε σε όλο αυτό το διάστημα, ούτε καν τον πόλεμο του 1897.

Επομένως, εκ των πραγμάτων, το ζήτημα που προκύπτει δεν είναι μόνον ποιες ακριβώς είναι οι ευθύνες του Βενιζέλου ή του Γούναρη, αλλά το εάν η Ελλάδα, ως κράτος περιορισμένης κυριαρχίας, μπορούσε εν τέλει να λάβει ελεύθερα αποφάσεις διακυβέρνησης και επομένως εάν μπορούσε να αποφύγει και την μικρασιατική καταστροφή που σήμανε την εξόντωση 1 εκατομμυρίου Ελλήνων και την καταστροφή ενός πολιτισμού χιλιάδων ετών.

Ή, εξ αντιδιαστολής, εάν ευθύνονται για την καταστροφή απλώς τα λάθη του πολιτικού και στρατιωτικού προσωπικού ή μια ψευδαίσθηση ασφάλειας που προκαλείται από την τυφλή πρόσδεση στα συμμαχικά συμφέροντα.

Απόστολου Διαμαντή,  Η ψευδαίσθηση των συμμάχων. Από τον ατυχή πόλεμο του 1897 στην μικρασιατική καταστροφή. Επίμετρο: Ελένη Ηλ. Προκοπίου, manifesto, Αθήνα 2022.