Ποια είναι η «σιωπηλή επανάσταση» της γυναικείας χειραφέτησης; Μέσα από ποιες διαδικασίες συντελείται και ποιο είναι το ιστορικό αποτύπωμά της στην Ελλάδα;

Τα παραπάνω είναι μερικά από τα ζητήματα που απασχολούν το βιβλίο της Μαρίας Καραμεσίνη, «Γυναίκες, φύλο και εργασία στην Ελλάδα», το οποίο παρουσίασε το Τμήμα Φεμινιστικής Πολιτικής/Φύλου του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, τη Δευτέρα 15 Νοεμβρίου, στις 6.30 το απόγευμα, στο Σπούτνικ (Κεραμεικού 46 Αθήνα).

Για το βιβλίο συζήτησαν η Έφη Αχτσιόγλου, Βουλεύτρια Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ, π. Υπουργός Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, η Φωτεινή Κούβελα, πρώην Γενική Γραμματέας Ισότητας των Φύλων, μέλος της Γραμματείας του Τμήματος Φεμινιστικής Πολιτικής/Φύλου του ΣΥΡΙΖΑ, Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου, Βουλεύτρια Β1′ Βόρειας Αθήνας, Τομεάρχης Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων της Κ.Ο. του ΣΥΡΙΖΑ, Θεανώ Φωτίου, πρ. Αναπληρώτρια Υπουργός Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Βουλεύτρια Β3 Νότιου Τομέα Αθήνας του ΣΥΡΙΖΑ. Συντονίζει η Φωτεινή Σιάνου, μέλος της Γραμματείας του Τμήματος Φεμινιστικής Πολιτικής/Φύλου του ΣΥΡΙΖΑ. 

Δείτε ζωντανά την εκδήλωση

Μια «σιωπηλή επανάσταση» 

Η είσοδος και η σταθερή ένταξη των γυναικών στην αμειβόμενη εργασία, ο διαρκής ατομικός και συλλογικός αγώνας τους για την επιβίωση και τη βελτίωση της ζωής των ίδιων και των οικογενειών τους, όπως και για την οικονομική ανεξαρτησία και την εξάλειψη των εις βάρος τους διακρίσεων και των ανισοτήτων φύλου στην αγορά εργασίας, αποτελούν μια «σιωπηλή επανάσταση» που έρχεται από μακριά, διαρκεί πολύ και έχει μέλλον.

Η επανάσταση αυτή πραγματοποιήθηκε στο έδαφος της αλληλεπίδρασης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής με το πατριαρχικό σύστημα υποταγής των γυναικών στην ανδρική εξουσία, που από κοινού ευθύνονται για την υποτίμηση της αξίας της γυναικείας εργασίας, τον τρόπο ένταξης των γυναικών στην αμειβόμενη εργασία, την κατώτερη θέση τους στην αγορά εργασίας αλλά και την εκμετάλλευση από τους άνδρες της οικιακής εργασίας φροντίδας που παρέχουν δωρεάν.

Στην Ελλάδα η «σιωπηλή επανάσταση» ξεκίνησε στις αρχές του 20ου αιώνα, εξελίχθηκε αργά και επιταχύνθηκε θεαματικά τα τελευταία σαράντα χρόνια. Παρά την αναμφισβήτητη πρόοδο των γυναικών στην Ελλάδα ως προς τη συμμετοχή τους στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό τις τελευταίες δεκαετίες και την επικράτηση του μοντέλου νοικοκυριού με δύο εργαζόμενους-κουβαλητές στα ζευγάρια με παιδιά πριν την έναρξη της κρίσης του 2008, οι ανισότητες φύλου και στην αγορά εργασίας και στη μη αμειβόμενη εργασία είναι σήμερα από τις μεγαλύτερες στην Ευρωπαϊκή Ένωση εις βάρος των γυναικών.

Το βιβλίο παρακολουθεί και ερμηνεύει την ένταξη των γυναικών στην Ελλάδα στο εργατικό δυναμικό και στην αμειβόμενη εργασία και την εξέλιξη των ανισοτήτων φύλου στην αγορά εργασίας από το 1960 έως σήμερα, εξετάζοντας αναλυτικά τους προσδιοριστικούς παράγοντες των φαινομένων σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη μελέτη της επίδρασης της κρατικής παρέμβασης από το 1980 και ύστερα σε τομείς όπως η πολιτική απασχόλησης, το συνταξιοδοτικό σύστημα, η πολιτική κοινωνικής φροντίδας και συμφιλίωσης εργασίας και οικογένειας και η πολιτική ισότητας των φύλων, ευρωπαϊκή και εθνική.

Στα κεφάλαια που αφιερώνονται στη δεκαετή οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2008 και συνεχίστηκε με τα Μνημόνια, εξετάζεται η συμβολή και άλλων πολιτικών (μισθολογική-εισοδηματική, εργασιακών σχέσεων, υγείας, εκπαίδευσης) στη διαμόρφωση ή άμβλυνση των έμφυλων συνεπειών της τόσο στην αμειβόμενη όσο και στη μη αμειβόμενη εργασία, η οποία έχει μείνει έξω από το κάδρο των περισσότερων μελετών της κρίσης.

Το τελευταίο μέρος του βιβλίου δίνει ακόμα μεγαλύτερο βάρος στην ανάλυση των έμφυλων ανισοτήτων στην απλήρωτη οικιακή εργασία φροντίδας, που αποτελούν τον αδύναμο κρίκο της «σιωπηλής επανάστασης». Στην τρέχουσα πανδημία του κορωναϊού, η εξουθένωση πάρα πολλών γυναικών λόγω της υπερβολικής αύξησης του όγκου της οικιακής εργασίας κατά τη διάρκεια του lockdown αλλά και η κοινωνική συνειδητοποίηση της αξίας της «έγνοιας για τον άλλο» και του κοινωνικού ρόλου της φροντίδας, έχουν καταστήσει πλέον επίκαιρη και εφικτή τη φεμινιστική διεκδίκηση μαζικών κοινωνικών επενδύσεων στην «οικονομία της φροντίδας», ως προϋπόθεση για την κοινωνική ευημερία και την έμφυλη ισότητα.

Λίγα λόγια από τη συγγραφέα

Η συγγραφέας Μαρία Καραμεσίνη σημειώνει, μεταξύ άλλων, στον πρόλογό της, ότι «παρ’ όλο που οι ανισότητες φύλου τόσο στην αγορά εργασίας όσο και στη μη αμειβόμενη οικιακή εργασία φροντίδας είναι σήμερα στη χώρα μας από τις υψηλότερες στην Ε.Ε., η μεγάλη πρόοδος που έκαναν οι γυναίκες στην Ελλάδα τα τελευταία σαράντα χρόνια όσον αφορά την ένταξή τους στην αμειβόμενη εργασία, την είσοδό τους σε σταθερές θέσεις εργασίας στο δημόσιο τομέα, την αύξηση της συμμετοχής τους στα επιστημονικά επαγγέλματα και την άμβλυνση των διακρίσεων φύλου στην αγορά εργασίας συνιστούν μια “σιωπηλή επανάσταση” και στη χώρα μας, όπως παντού».

«Πρόκειται  για μια κοινωνική αλλαγή μεγάλης κλίμακας και ιστορικής σημασίας, που έχει αλλάξει τις συνειδήσεις, τα πολιτισμικά πρότυπα, τις ταυτότητες και τις προσδοκίες των γυναικών, και συμβάδισε απόλυτα με τις ανάγκες συσσώρευσης του κεφαλαίου και τη μετεξέλιξη της οικονομίας σε μια οικονομία υπηρεσιών», αναφέρει και σημειώνει:

«Η παραπάνω εξέλιξη δε αναιρεί το γεγονός ότι «το μέλλον της ισότητας των φύλων διαρκεί ακόμα πολύ» στη χώρα μας, ακόμα περισσότερο που η εγκατάσταση εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών τις δεκαετίες του 1990 και του 2000 αύξησε τις ανισότητες μεταξύ γυναικών στη βάση της εθνικής προέλευσης και της τάξης. Εξάλλου από το 2008 η Ελλάδα βρέθηκε στη δίνη της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και πέρασε μια ιστορικών διαστάσεων ύφεση που φτωχοποίησε μεγάλα κοινωνικά στρώματα, ενώ την ίδια στιγμή δεχόταν ένα πολύ μεγάλο όγκο προσφυγικών ροών.

Αυτές οι συγκλονιστικές εξελίξεις άλλαξαν άρδην το χάρτη των κοινωνικών ανισοτήτων, μεταξύ των οποίων και τις έμφυλες, ενώ η σημερινή κρίση του κορονοϊού, αλλάζει εκ νέου τα δεδομένα. Οι έμφυλες επιπτώσεις των οικονομικών κρίσεων στην αγορά εργασίας ήταν συνήθως εις βάρος των ανδρών. Στην κρίση του κορονοϊού φαίνεται να συμβαίνει το αντίθετο. Ωστόσο, μια ολοκληρωμένη αποτίμηση των κρίσεων από τη σκοπιά του φύλου δεν μπορεί παρά να συνυπολογίζει και τις συνέπειές τους στον έμφυλο καταμερισμό της απλήρωτης εργασίας φροντίδας εντός της οικογένειας, με την οποία επιβαρύνονται δυσανάλογα οι γυναίκες, και στη βία κατά των γυναικών που συνήθως αυξάνεται.

Εκτός από οικονομική καταστροφή και κοινωνική οδύνη, οι μεγάλες κρίσεις παρέχουν επίσης ευκαιρίες για ανατροπές. Στην πρωτόγνωρη κρίση του κορονοϊού, ιδίως κατά την αρχική φάση των lockdown, ευρύτατα στρώματα του πληθυσμού συνειδητοποίησαν τον κομβικό ρόλο του κράτους πρόνοιας, της κοινωνικής και οικιακής φροντίδας και της εργασίας των γυναικών για να κρατηθεί όρθια η κοινωνία. Η συνειδητοποίηση αυτή και το υπάρχον έλλειμμα φροντίδας στις αναπτυγμένες χώρες δημιουργούν ευνοϊκό έδαφος υιοθέτησης της πρότασης μεγάλου μέρους του φεμινιστικού κινήματος για μεγάλες κοινωνικές επενδύσεις σε μια «οικονομία της φροντίδας» που θα στηρίζεται στην ισότητα των φύλων».