Πώς θα νικήσεις τη σύγχυση των καιρών μας αν πρώτα δεν αναγνωρίσεις τα «τέρατα» της παραπληροφόρησης και της υπερπληροφόρησης που τη θρέφουν; Αυτό επιχειρεί ο συγγραφέας Αντώνης Ζαρίντας απευθυνόμενος στα παιδιά με το βιβλίο του «Οι ερωτήσεις που θα αλλάξουν τον κόσμο» που κυκλοφορεί από την Ελληνοεκδοτική. Το βιβλίο συμπεριλήφθηκε στη βραχεία λίστα των Βραβείων του Κύκλου Παιδικού Βιβλίου Ελληνικού Τμήματος ΙΒΒΥ 2023 στην κατηγορία της εικονογράφησης και των Κυπριακών Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας 2023 στην κατηγορία της Λογοτεχνίας για Μεγάλα Παιδιά και Εφήβους.

Η ιστορία σας εκτυλίσσεται στην Κοσμόπολη, μια πόλη γεμάτη καλώδια, με πολίτες υπερσυνδεδεμένους κι εθισμένους σε κάθε λογής μιντιακά προϊόντα. Πώς δημιουργείται ο φόβος ότι θα χάσουμε μία πληροφορία και πού αποσκοπεί;

Ο σύγχρονος άνθρωπος βιώνει ένα διαρκές στρες. Κάθε φορά που αποσυνδέεται νιώθει ότι ενδέχεται να συμβεί κάτι σημαντικό που θα χάσει. Πλέον, η ψηφιακή αποσύνδεση προκαλεί ψυχική αναστάτωση, σαφής ένδειξη ότι ο ανθρώπινος πολιτισμός και η ίδια η ανθρώπινη ύπαρξη έχουν πλήρως μεσοποιηθεί. Ασφαλώς και η λύση δεν είναι η νεολουδίτικη στάση της δαιμονοποίησης των Μέσων. Αυτό που προτείνει το βιβλίο είναι η κριτική ενατένιση των Μέσων, ώστε να γίνονται έξυπνες και επωφελείς επιλογές.

Είναι η υπερπληροφόρηση ο Δούρειος Ίππος της παραπληροφόρησης;

Είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Σήμερα, η παραγωγή πληροφόρησης έχει φθάσει σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Ο πολίτης αδυνατεί να ανταπεξέλθει στον καταιγισμό ειδήσεων και πληροφοριών. Κάθε κύλιση του αντίχειρα στην οθόνη αποκαλύπτει χίλιες δυο πληροφορίες -χρήσιμες κι άχρηστες. Αυτό προκαλεί την ψευδαίσθηση της γνωστικής επάρκειας. Η υπερπληροφόρηση, όμως, δεν συνιστά γνώση. Η υπερπληροφόρηση επιπλέει στα ρηχά νερά, η γνώση απαιτεί κατάδυση στα βαθιά. Η υπερπληροφόρηση εξανεμίζεται στον γρήγορο χρόνο, η γνώση καρποφορεί στον αργό. Η υπερπληροφόρηση συγχύζει, η γνώση φωτίζει.

Αν οι ενήλικες είμαστε αδύναμοι να φιλτράρουμε τις πληροφορίες, πώς θα βοηθήσουμε τα παιδιά να το καταφέρουν;

Θα έλεγα ότι η εκπαίδευση έχει σημαίνοντα ρόλο να διαδραματίσει και θα ήταν ασύγγνωστο να αγνοήσει τη νέα μιντιακή συνθήκη μέσα στην οποία μεγαλώνουν τα παιδιά. Ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να έχει την Παιδεία στα Μέσα στην αιχμή του Αναλυτικού Προγράμματος. Ωστόσο, η Παιδεία στα Μέσα δεν αφορά μόνο στα παιδιά, αλλά όλη την κοινωνία. Πέρα από την εκπαίδευση, άλλοι φορείς μπορούν να καλλιεργήσουν τη μιντιακή εγγραμματοσύνη στους πολίτες, όπως το Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, οι δημοσιογράφοι και τα ΜΜΕ, διάφορες ΜΚΟ κ.ά. Χρειάζεται, δηλαδή, ένα εθνικό στρατηγικό πλάνο πνοής.

«Στην εποχή που ζούμε όλα είναι φανερά γι’ αυτό δεν τα βλέπουμε», γράφετε. Έρχεται σε αντίθεση με το «ουδέν κρυπτόν υπό του ήλιου»…

Εδώ ελλοχεύει ο κίνδυνος της απόλυτης σύγχυσης. Φανταστείτε ότι είστε μπροστά σε μια προθήκη με εκατό διαφορετικές γεύσεις παγωτού. Τι θα πρωτοδιαλέγατε; Τούτη ή εκείνη; Ή μήπως την άλλη; Η πληθώρα επιλογών στον βαθμό που ο καταναλωτής είναι παθητικός δέκτης, δεν συνιστά ελευθερία ούτε είναι η αποθέωση της ελεύθερης βούλησης. Η εκθετική αύξηση των μιντιακών ερεθισμάτων συγχύζει κι εντέλει παραλύει τον πολίτη, ο οποίος σταδιακά οδηγείται στην ανακουφιστική παραίτηση, καταβροχθίζοντας αβασάνιστα ό,τι βρεθεί μπροστά του. Είναι, όμως, σε θέση να φιλτράρει; Είναι σε θέση να εστιάζει στα σημαντικά; Είναι σε θέση να παραμένει προσηλωμένος στον στόχο του; Μπορεί να αναστοχαστεί πάνω στις επιλογές του; Οι επιλογές που κάνει είναι συνειδητές ή απότοκο προπαγάνδας και διαφημιστικών μεθόδων; Είναι δικές του ή του αλγόριθμου; Σε κάθε περίπτωση, το ζητούμενο είναι η ενδυνάμωση του πολίτη, ώστε να λαμβάνει έξυπνες αποφάσεις, διυλίζοντας τα ερεθίσματα και κινούμενος κριτικά μέσα στο χαοτικό μιντιακό οικοσύστημα που τον περιβάλλει.

Στο βιβλίο σας, η Κοσμόπολη κινδυνεύει να… βυθιστεί στον ωκεανό των πληροφοριών και σκέφτονται να ρίξουν τις ειδήσεις στον ωκεανό. Καραδοκούν λέτε ολοκληρωτικές αντιλήψεις που θα μας οδηγήσουν από το ένα άκρο στο άλλο;

Η Κοσμόπολη κινδυνεύει να βυθιστεί από τις πολλές πληροφορίες και ειδήσεις και η λύση που προκρίνεται είναι η εξάλειψή τους. Η ενημέρωση, όμως, είναι το θεμέλιο μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Στον πυρήνα της βρίσκεται η έντιμη δημοσιογραφία, αυτή που με εγκυρότητα, αξιοπιστία, τεκμηρίωση κι αμεροληψία ενημερώνει απρόσκοπτα τον πολίτη. Με άλλα λόγια, ενδεχόμενο έλλειμμα ποιοτικής δημοσιογραφίας συνιστά και έλλειμμα δημοκρατίας. Εάν οι δημοσιογράφοι δεν μπορούν να ασκούν το καθήκον τους με βάση τις δημοσιογραφικές και δεοντολογικές αρχές, τότε στη θέση τους αναπόφευκτα θα εμφιλοχωρούν άλλα άτομα με σκοπό την παραπλάνηση και τη χειραγώγηση των πολιτών. Κατά την προσωπική μου κρίση, η λογοκρισία από μια κεντρική αρχή δεν διαφέρει, ως προς το αποτέλεσμα, από την ανεξέλεγκτη παραγωγή και διάχυση αμφιλεγόμενων και άχρηστων πληροφοριών. Και στις δύο περιπτώσεις ο πολίτης απομονώνεται στην άγνοια και αδρανοποιείται.

Μιλάτε στο βιβλίο και για την «πειθώ των πεφωτισμένων» που καθοδηγούν τη μάζα. Τί απαντάτε στο «εμείς τους εκλέγουμε»;

Βλέπουμε ότι όλες οι πτυχές της δημόσιας ζωής «μεταναστεύουν» στην ψηφιακή σφαίρα. Ως εκ τούτου, υιοθετούν τις συμβάσεις των Μέσων: σύντομα, αποσπασματικά, συμπερασματικά κι εύπεπτα μηνύματα, εξεικονισμός, δραματοποίηση κ.λπ. Κατά κάποιο τρόπο, η πολιτική εκπίπτει σε σόου, η ενημέρωση σε “infotainment” και συνακόλουθα ο πολίτης σε τηλεθεατή. Σε αυτή τη συνθήκη, ευδοκιμούν και οι λεγόμενοι «καθοδηγητές γνώμης», οι οποίοι αναλαμβάνουν εργολαβικά την κατασκευή απαστραπτόντων συγκεκαλυμμένων προπαγανδιστικών περιεχομένων. Υπ’ αυτό το πρίσμα, η απάντηση στο «εμείς τους εκλέγουμε» θεωρώ πως είναι μία μιντιακά κριτικά εγγράμματη κοινωνία.

Αρκούν λέτε οι ερωτήσεις για να αλλάξει ο κόσμος;

Ναι, οι ερωτήσεις οι κριτικές, αυτές δηλαδή που συνήθως αποφεύγονται, μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Μαζί, βέβαια, με τα παιδικά βιβλία! Δυστυχώς, δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι άλλο…

Βιογραφικό συγγραφέα

Ο Αντώνης Ζαρίντας είναι δάσκαλος και υπηρετεί τα παιδιά στα δημόσια σχολεία της Κύπρου. Τα πεδία των σπουδών του είναι: Παιδαγωγική, Ψυχολογία, Διαπολιτισμικότητα, Επικοινωνία και νέα Δημοσιογραφία. Λατρεύει να κάνει μάθημα με τα παιδιά, να ταξιδεύει με κλασική μουσική, να πετάει μπαλόνια και να φτιάχνει μπουρμπουλήθρες – γιγαντιαίες, όμως! Πολλές φορές τα κάνει όλα μαζί και το απολαμβάνει με την ψυχή του. Λίγο παραπάνω, όμως, λατρεύει να διαβάζει και να γράφει. Πιστεύει ότι το βιβλίο, ειδικά το παιδικό, είναι το ασφαλέστερο καταφύγιο από την ταραχή του κόσμου. Έτσι, έκανε το μεγάλο άλμα προς τα παιδιά, επικοινωνώντας μαζί τους με παιδικά βιβλία: «Η μέρα που τελείωσε το παγωτό» και το «Οι ερωτήσεις που θα αλλάξουν τον κόσμο» από τις εκδ. Ελληνοεκδοτική καθώς και το «Γιάνους Κόρτσακ. Ο πατέρας των δικαιωμάτων του παιδιού» από τις εκδ. Αλμύρα. Περισσότερα για τον ίδιο και τα βιβλία του στη σελίδα www.zarintas.com

Λίγα λόγια για το βιβλίο

«Αλήθεια, ζούμε σε ενδιαφέροντες καιρούς, παιδί μου. Στη σημερινή εποχή δεν έχουμε πρόβλημα πληροφόρησης, έχουμε πρόβλημα προσανατολισμού. Δεν ξέρουμε πού να πρωτοκοιτάξουμε, πού να στρέψουμε την προσοχή μας και να αφιερώσουμε χρόνο και σκέψη». (σελ.51)

Η εποχή μας φαντάζει σαν έναν ωκεανό, στον οποίο όλοι αναγκαστικά κολυμπάμε. Κολυμπάμε σε αυτόν τον αχανή, απαστράπτων, ταραχώδη ωκεανό (παρα)πληροφόρησης και χρειάζεται να καλλιεργήσουμε τις δεξιότητες εκείνες που θα μας οδηγήσουν στα ήρεμα λιμάνια της αλήθειας. Οι δεξιότητες αυτές δεν καλλιεργούνται αυτομάτως, χρειάζεται εκπαίδευση. Το παιδικο βιβλίο «Οι ερωτήσεις που θα αλλάξουν τον κόσμο» (εκδ. Ελληνοεκδοτική), σε κείμενο Αντώνη Ζαρίντα και εικονογράφηση Πετρούλας Κρίγκου, φιλοδοξεί να συνεισφέρει με αβίαστο και διασκεδαστικό τρόπο στην καλλιέργειά τους. Κι αυτό διότι πραγματεύεται το μείζον θέμα της πλήρους μεσοποίησης του σύγχρονου πολιτισμού, καλλιεργώντας ταυτόχρονα την Παιδεία στα Μέσα. Η Παιδεία στα Μέσα είναι μια στάση ζωής, μια στάση κριτικής ενατένισης των μιντιακών μηνυμάτων και γενικά του μιντιακού οικοσυστήματος.

Το βιβλίο προβληματίζει και υπογραμμίζει τον τρόπο φιλτραρίσματος των ειδήσεων και πληροφοριών και προτείνει τις λεγόμενες κριτικές ερωτήσεις ως μέσο για έλεγχο της εγκυρότητας των διαφόρων μιντιακών μηνυμάτων. Εάν όλες και όλοι τις χρησιμοποιούμε σε κάθε επαφή μας με τα Μέσα, τότε θα μπορούμε να κάνουμε σοφές επιλογές κι εντέλει ο κόσμος θα γίνει καλύτερος. Εξού και ο τίτλος του βιβλίου «Οι ερωτήσεις που θα αλλάξουν τον κόσμο».

Η ιστορία εκτυλίσσεται στην Κοσμόπολη, μια πόλη γεμάτη καλώδια που ενώνουν όλους με όλα. Οι πολίτες εκεί είναι υπερσυνδεδεμένοι κι εθισμένοι σε κάθε λογής μιντιακό προϊόν.

Καταβροχθίζουν μετά μανίας όλες τις ειδήσεις και πληροφορίες κι όσο το κάνουν αυτό τόσο περισσότερες τούς δίνουν τα διάφορα Μέσα. Έτσι, από τις πολλές ειδήσεις και πληροφορίες, η πόλη αρχίζει να βυθίζεται! Κάτι πρέπει να γίνει! Η λύση που προτάθηκε ήταν να κατασκευαστούν σωλήνες, στις οποίες να ρίχνονται οι ειδήσεις και πληροφορίες στον ωκεανό. Ωστόσο, ποιες να ρίχνουν; Όλες; Δεν θα ήταν καλύτερα να είχαν έναν τρόπο ώστε να ξεχωρίζουν τις άχρηστες από τις χρήσιμες ειδήσεις; Η μικρή Μαριάνθη ξεκινάει ένα μακρινό θαλάσσιο ταξίδι για να ανακαλύψει τον τρόπο. Στο ταξίδι της θα περάσει από το νησί της Εφημερίδας, το νησί των Ειδήσεων και το νησί των Διαφημίσεων μέχρι να καταλήξει στον σοφό παππούλη στην άλλη άκρη της γης. Ένα ταξίδι γεμάτο περιπέτεια, γνώση και φυσικά… κριτικά ερωτήματα.

Εν ολίγοις, πρόκειται για μια διασκεδαστική ιστορία για την αξία της παιδείας και της κριτικής σκέψης στον θαυμαστό νέο κόσμο των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και Επικοινωνίας.

Το βιβλίο συμπεριλήφθηκε στη βραχεία λίστα των Βραβείων του Κύκλου Παιδικού Βιβλίου Ελληνικού Τμήματος ΙΒΒΥ 2023 στην κατηγορία της εικονογράφησης και των Κυπριακών Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας 2023 στην κατηγορία της Λογοτεχνίας για Μεγάλα Παιδιά και Εφήβους.