Το «σημαντικότερο φεστιβάλ ταινιών ντοκιμαντέρ στον κόσμο» , IDFA (International Documentary Filmfestival Amsterdam), πραγματοποιήθηκε και φέτος στο Αμστερνταμ με εξαιρετικές παραγωγές, από ένα ευρύ φάσμα θεματολογίας και αισθητικής.

Ένας σημαντικός αριθμός νέων παραγωγών εστιασε και πάλι στην εμπόλεμη Μ.Ανατολή, όπως συνηθίζεται στο IDFA, όπως και σε έργα γυναικών δημιουργών. Χαρακτηριστικά, οι δύο πρώτες ταινίες στην προτιμηση του κοινού, For Sama και The Cave έχουν σαν κύριο πρόσωπο μια γυναίκα που αγωνίζεται με το δικό της τρόπο να επιβιώσει μαζί με τους ανθρώπους της, στη Συρία του Ασαντ. Και στις δύο περιπτώσεις, ο έντονος συναισθηματισμός κερδίζει το θεατή, ενώ η σαφής πολιτική κατεύθυνση και των δύο παραγωγών καθιστούν τις ταινίες αρεστές στο δυτικό κοινό.

Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε φέτος στην τόσο θορυβημένη περιοχή της Λατινικής Αμερικής, με αφιέρωμα στο έργο του εξόριστου Χιλιανού Patricio Guzman, με ματιές στην Βενεζουέλα του χτες και του σήμερα, και στις φωνές που αρνούνται να σωπάσουν μπροστά στην διαφθορά και το έγκλημα, σαν κι αυτήν της Carmen Aristegui, της «φωνής του Μεξικό».

Σε μια ειδική εκδήλωση με συντονιστή τον νέο διευθυντή του φεστιβάλ Orwa Nyrabia είχαμε την ευκαιρία να δούμε τον μεγάλο αυτό ποιητή του κινηματογράφου τεκμηρίωσης και να μάθουμε περισσότερα για τη ζωή και το έργο του και την ιστορία της Χιλής.

Μας είπαν για την ιστορία τους, με τη σύντροφο και βασικη του συνεργάτιδα, Renate Sachse, πώς γνωρίστηκαν όταν ο σκηνοθέτης δυσκολευόταν να βρει παραγωγό για να πλαισιώσει το έργο του, κενό που ήρθε να αναπληρώσει η Renate που αποφάσισε να τον συντροφεύσει τοσο στη ζωή όσο και επάγγελματικα. Ετοιμάζει νέα ταινία για την ερχόμενη χρονια, που ίσως, ως συνήθως, να έχει να κάνει με την ιστορία της Χιλης του Αλλιεντε και της δικτατοριας Πινοσετ, «κάτι όμως για το οποίο δεν θέλει να δεσμευτεί». Ακολούθησαν γέλια, δεδομένου ότι όλοι γνωρίζουν τη θεματολογία που αγαπάει ο δημιουργός αδιαπραγμάτευτα. Σε σχετική ερώτηση του Σύρου διευθυντή του φεστιβάλ, για το πώς ενώ δε μένει στη Χιλή, η δουλειά του είναι πάντα σχετική, απάντησε πως «δε με ενδιαφέρει να μείνω στη Χιλή, γιατί όπου κι αν μενω, η Χιλή ζει μέσα μου. Όπως κι εσύ, επιλέγουμε να ζούμε σε άλλες χώρες, κι όλα είναι εντάξει… » Ήταν μία πολύ συγκινητική στιγμή, τόσο για τους συνομιλητές όσο και για το κοινό που ξέσπασε σε δυνατό και διαρκές χειροκρότημα. Σε σχέση με την επικαιρότητα, κλήθηκε στη σκηνή ένας ακόμη σύνεργάτης τους, που εξήγησε πως η κοινωνία της Χιλής έχει δομηθεί έτσι, ώστε να κυβερνάται από μια φεουδαρχική ελίτ που έχει υποβιβασει την αξία της ζωής των υπολοίπων σε τίποτα. Κι ότι η αύξηση στην τιμή των εισιτηρίων που προκάλεσε κι όλη αυτή την τωρινή (δίμηνη πια) εξέγερση, είναι απλά η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι δεκαετιών ανισότητας. “Οπότε αυτή τη στιγμή μπορεί κανείς να πει πως η Χιλή ξύπνησε”.

Μένοντας στη Λατινική Αμερική, είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε την Carmen Aristegui,  με την αφορμή της πρεμιέρας του σοκαριστικού ντοκιμαντέρ , «Radio Silence», για το έργο της ίδιας και της ομάδας της στο Μεξικό της άγριας διαφθοράς που σκορπίζει τον τρόμο.

Η παραγωγή της ταινίας και η σκηνοθέτιδα Juliana Fanjul μοιράστηκαν μαζί μας τις δοκιμασίες που είχαν να αντιμετωπίσουν για τη δημιουργία του συγκεκριμένου έργου.  Μας μίλησαν για την απλότητα με την οποία ζει η Carmen Aristegui, για την ανησυχία που ένιωσαν όταν έγινε διάρρηξη στα νέο στούντιο της ομάδας, ενώ σε ερώτησή μας σχετικά με το αν μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι για τις πολιτικές εξελίξεις στο Μεξικό, η απάντηση της ομάδας ήταν πως αφού έφυγε το PRI υπάρχει ελπίδα.

Σε σχέση με τη Βενεζουέλα προβλήθηκε και πάλι το ιστορικής σημασίας ”The Revolution Will Not be Televised” παραγωγης 2003, σε συνεργασία με το φεστιβάλ ‘Movies That Matter’, με την παρουσία του παραγωγού Rod Stoneman.
Πρόκειται για μια εξαιρετική καταγραφή του πραξικοπήματος που επιχειρήθηκε εναντίον του Chavez το 2002 και της αποτροπής του, τις μέρες εκείνες που ο λαός της Λατινοαμερικανικης χώρας κατάφερε να αντισταθεί αποτελεσματικά και να υπερασπιστεί τη δημοκρατία, επιβάλλοντας ουσιαστικά την επιστροφή του νόμιμα εκλεγμένου προέδρου. Το γεγονός ότι η κυβέρνηση Chavez το θεώρησε ως πολύ καλό εργαλείο προπαγάνδας και το χρησιμοποίησε έτσι στη συνεχεια, είναι κάτι που δημιουργησε και ακόμα δημιουργεί δυσκολίες στην παραγωγή, που δεν εργάστηκε με αυτό το σκοπό.

Μένοντας στη Βενεζουέλα, είδαμε επίσης το φετινό “The Cause”, σε σχέση με το εγχείρημα «αυτοδιαχείρισης» στην ομώνυμη φυλακή που οι δεσμοφύλακες περιφρουρούν από απόσταση. Η παραγωγή της ταινίας χρειάστηκε 8 χρόνια για να ολοκληρωθεί ενώ η τελευταία ενημέρωση είναι ότι η συγκεκριμένη φυλακή έκλεισε πρόσφατα. Στην ταινία βλέπει κανείς μια πολλή ιδιαίτερη πραγματικότητα, που ενώ δε σχετίζεται εύκολα με όσα θεωρούνται σταθερές στις φυλακές του κόσμου, ο περιορισμός παραμένει φυσικά αισθητός, όπως και το αντίκτυπο της περιθωριοποίησης. Βλέπουμε πως η φύση των προβλημάτων μπορεί να αλλάζει στις συγκεκριμένες συνθήκες, που όμως δεν αποτελούν λύση, κάτι που φαίνεται να οδήγησε και στο κλείσιμό της.

Με θέμα τις φυλακές και πάλι, οι Ολλανδές Ilse van Velzen και Femke van Velzen στρέφουν το βλέμμα στην Νότια Αφρική, στο παράδειγμα της διαχείρισης τους από εταιρίες, συγκεκριμένα από την G4S, τη μεγαλύτερη εταιρία ελέγχου και διαχείρισης φυλακών παγκοσμίως, με κύριες εστίες δραστηριοποίησης τις ΗΠΑ, τη Ν.Αφρική και την Παλαιστίνη. Προβλήματα διαφορετικής φύσης αυτή τη φορά υπογραμμίζουν πώς αποτυγχάνει ένα μοντέλο “σωφρονισμού”, όταν οι άνθρωποι που συμμετέχουν αντιμετωπίζονται απλά ως αντικείμενο εκμετάλλευσης.

Στο Ιρανικό Sunless Shadows, που ήταν και η ταινία που άνοιξε το φεστιβάλ, έχουμε την ευκαιρία να δούμε από κοντα τη ζωή νεαρών κοριτσιων που ζουν φυλακισμένες λόγω του ότι σκότωσαν τον πατέρα τους ή κάποιον άλλο άνδρα συγγενή τους. Ο πόνος και η θλίψη δε θα μπορούσαν να λείπουν από αυτή τη μοναδική κινηματογραφική καταγραφή, αλλά στη ροή της ταινιας συνειδητοποιει κανείς με πολύ ενδιαφέρον ότι ο συγκεκριμένος χώρος αποτελεί κι ένα είδος καταφυγιου για τα νεαρά κορίτσια, από την ασφυκτικά ανδροκρατουμενη κοινωνία οπου μεγαλωσαν.

Περνώντας στην περιοχή της Παλαιστίνης, μεγάλη ιστορική σημασία έχει το ντοκουμέντο “Of Land and Bread”, που εστιάζει στην Δυτική όχθη και αφήνει τα πλάνα που συνέλεξε η οργάνωση B’tselem να μιλούν μόνα τους, χωρίς την ανάγκη αφήγησης, μουσικής υπόκρουσης ή κάποιας άλλης σχετικής καθοδήγησης. Από χιλιάδες ώρες υλικό, έχει επιλεγεί μιαμιση ώρα, που χωρίς να συμπεριλαμβάνει περιστατικά εκτελέσεων ή σοκαριστικής βίας, συνθέτει μια αρκετά ολοκληρωμένη απεικόνιση της συμπεριφοράς των εποικιστών και των Παλαιστινίων της δυτικής όχθης.

Στο δράμα των Παλαιστινίων μέσα σε βάθος δεκαετιών αναφέρεται και το ‘Ibrahim: A Fate to Define’ που εκθέτει την προσωπική και οικογενειακή ιστορία της Lina Alabed. Σε αναζήτηση του πατέρα της που αγνοείται από το 1987, η σκηνοθέτης ρίχνει φως σε πτυχές της ιστορίας που οι περισσότεροι προτιμούν να κρατούν υποφωτισμένες.

Ερχόμενοι στο σήμερα, δεν έλειψαν και οι παραγωγές που εστιάζουν σε προσωπικότητες – υπερασπιστές δικαιωμάτων, με την  19χρονη Atalya να μην υποτάσσεται στην επιβεβλημένη υποχρεωτική στράτευση του κράτους του Ισραήλ, στο ‘Objector’, και τη Lea Tsesmel ως ‘Advocate’, να υπερασπίζεται περιπτώσεις Παλαιστινίων που για κάποιους είναι «αντιστασιακοί» ενώ για άλλους, τρομοκράτες.

Στο ‘The Forum’ έχουμε για πρώτη φορά την ευκαιρία να δούμε πίσω από τις κλειστές πόρτες της συνόδου των ισχυρότερων ηγετών της πολιτικής κι επιχειρηματικής παγκόσμιας πραγματικότητας. Κεντρικός πρωταγωνιστής είναι ο 81χρονος ιδρυτής και διευθυντής του World Economic Forum, Klaus Schwab, ένας άνθρωπος που μιλάει για επανα-ηθικοποίηση της παγκοσμιοποίησης και για τη σημασία του διαλόγου, έχοντας στο πλευρό του ένα αγαλματάκι του Λένιν. Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον προβάλλονται οι περιπτώσεις του Trump και του Bolsonaro και η επικοινωνία που έχουν (ή δεν έχουν) με τους υπολοίπους συμμετέχοντες, ενώ δε θα μπορούσε να λείπει η Γκρετα που θα ήθελε να τα άλλαξει όλα. Βλέπουμε επίσης το ξεχωριστό παράδειγμα του Ολλανδού ιστορικού Rutger Bregman, που δε δίστασε να ξεστομίσει την πραγματικά άβολη αλήθεια για την κλιματική αλλαγή και τα μεγέθη υποκρισίας που πλαισιώνουν τις σχετικές συζητήσεις.

Στο αργεντίνικο ‘Mother Child’ της Andrea Testa που έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα του στο Idfa, συναντάμε την ιστορία νεαρών κοριτσιών που καλούνται να φέρουν στη ζωή ένα παιδί ή να επιλέξουν την έκτρωση. Ένα βαθιά ανθρώπινο, συναισθηματικο φιλμ, ίσως συμβολικά ασπρόμαυρο, που έλαβε ειδικη τιμητική διάκριση στην κατηγορία ντοκιμαντέρ μέσης διάρκειας.

‘Anbessa’ που στα Αμχαρικα, τη γλώσσα της Αιθιοπίας, σημαίνει λιοντάρι. Έτσι βλέπει στη φαντασία του ο μικρός Ασαλιφ τον εαυτό του, περιτριγυρισμενος από τις αδηφαγες υαινες που φέρνουν την “ανάπτυξη” στην περιοχή τους. Μεγάλα συγκροτήματα πολυκατοικιων σηκώνονται εκεί όπου μαζί με την μητέρα του ειχαν τα ζώα και τις καλλιέργειες τους. Οι πιέσεις των εργολάβων συνεχως τους περιτριγυριζουν και ζητούν τον εκτοπισμο τους, μα ο μικρός λέων απτόητος συντροφεύει την μητέρα του. Εκείνη τον ανατρέφει στοργικά και του διηγείται παραδοσιακές ιστορίες με πλούσιο πανανθρώπινο περιεχομένο.