Η εμπειρία του COVID-19 μας δίδαξε ότι η γραμμή που διαχωρίζει το ανεκτό από το τοξικό στρες είναι θολή και ότι οι αντοχές του κάθε ανθρώπου είναι διαφορετικές. Σύμφωνα με τους επιστήμονες οι άνθρωποι που εκτίθενται σε τοξικούς στρεσογόνους παράγοντες κινδυνεύουν να γεράσουν πρόωρα και να πεθάνουν νεότεροι από ό,τι άλλοι.

Μια πρόσφατη μελέτη σχετικά με το στρες και την πρόωρη γήρανση διαπίστωσε ότι τέσσερις στρεσογόνοι παράγοντες επιταχύνουν τον ρυθμό της βιολογικής γήρανσης στη μέση ηλικία.

Σε άρθρο του στο The Conversation ο Lawson R. Wulsin, καθηγητής Ψυχιατρικής και Οικογενειακής Ιατρικής, στο Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι αναφέρει ότι το επίμονο υψηλό στρες γερνάει τους ανθρώπους με τον ίδιο τρόπο όπως οι επιπτώσεις του καπνίσματος και της χαμηλής κοινωνικοοικονομικής κατάστασης.

Το δημιουργικό και το τοξικό στρες

Το καλό στρες αφορά καθημερινές διαδικασίες ή απαιτήσεις που μπορούν εύκολα να απαντηθούν και είναι καλό για την υγεία μας. Καθημερινές προκλήσεις και δουλειές όπως η τροφή, το συγύρισμα του σπιτιού, η επικοινωνία μεταξύ μας και η εργασία μας βοηθούν στη ρύθμιση του μηχανισμού απόκρισης στο στρες και μας κρατούν σε φόρμα υπογραμμίζει ο καθηγητής Wulsin.

Το τοξικό στρες, από την άλλη πλευρά, φθείρει το σύστημα απόκρισης στο στρες με τρόπο που έχει μόνιμες επιπτώσεις, όπως εξηγεί ο ψυχίατρος και ειδικός στα ψυχικά τραύματα Bessel van der Kolk στο μπεστ σέλερ του “Το σώμα κρατάει το σκορ”.

Επίμονα συμπτώματα που παρεμβαίνουν στη συνολική λειτουργία μας όπως πονοκέφαλος, κόπωση ή κοιλιακός πόνος συχνά αποτελούν συχνά τις πρώτες επιπτώσεις του τοξικού στρες. Μετά από κάποιους μήνες μπορεί να εμφανιστεί μια πλήρως ανεπτυγμένη ασθένεια – όπως οι ημικρανίες, το άσθμα, ο διαβήτης ή η ελκώδης κολίτιδα.

Όταν είμαστε υγιείς, τα συστήματα αντίδρασης στο στρες είναι σαν μια ορχήστρα οργάνων που συντονίζονται με θαυμαστό τρόπο και παίζουν σε αρμονία χωρίς τη συνειδητή μας προσπάθεια – μια διαδικασία που ονομάζεται αυτορύθμιση. Όταν όμως νοσούμε, κάποια από τα όργανα αυτής της ορχήστρας, πασχίζουν να αυτορυθμιστούν, γεγονός που προκαλεί μία σωρεία απορρύθμισης η οποία σχετίζεται με το στρες και συμβάλλει σε άλλες παθήσεις επισημαίνει ο Wulsin.

Για παράδειγμα, στην περίπτωση του διαβήτη, το ορμονικό σύστημα προσπαθεί να ρυθμίσει το σάκχαρο. Με την παχυσαρκία, το μεταβολικό σύστημα δυσκολεύεται να ρυθμίσει την πρόσληψη και την κατανάλωση ενέργειας. Με την κατάθλιψη, το κεντρικό νευρικό σύστημα αναπτύσσει μια ανισορροπία στα κυκλώματα και τους νευροδιαβιβαστές που δυσκολεύει τη ρύθμιση της διάθεσης, των σκέψεων και της συμπεριφοράς.

“Αντιμετώπιση” του στρες

Αν και η νευροεπιστήμη του στρες τα τελευταία χρόνια έχει δώσει στους ερευνητές νέους τρόπους μέτρησης και κατανόησης του στρες, ο καθηγητής Wulsin, υποστηρίζει ότι πολλοί γιατροί δεν αξιολογούν τη συμβολή του στρες στις κοινές χρόνιες ασθένειες, όπως ο διαβήτης, οι καρδιακές παθήσεις και η παχυσαρκία, εν μέρει επειδή το στρες είναι δύσκολο να μετρηθεί αλλά και επειδή είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες οι πιθανότητες εμφάνισης σοβαρών ψυχικών και σωματικών νοσημάτων στη μέση ηλικία αυξάνονται εκθετικά όταν οι άνθρωποι εκτίθενται σε τραύματα ή δυσάρεστα γεγονότα, σε ευάλωτες περιόδους όπως η παιδική ηλικία. Για παράδειγμα, τα παιδιά με γονείς αλκοολικούς ή εθισμένους στα ναρκωτικά έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν τοξικό στρες.
Τα τελευταία 40 χρόνια στις ΗΠΑ, η ανησυχητική αύξηση των ποσοστών διαβήτη, παχυσαρκίας, κατάθλιψης, μετατραυματικού στρες, αυτοκτονιών και εθισμού υποδεικνύει έναν παράγοντα που συμβάλλει σε όλες αυτές τις διαφορετικές παθήσεις: το τοξικό στρες. Σύμφωνα με τον Wulsin το τοξικό στρες αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης, εξέλιξης, επιπλοκών ή πρόωρου θανάτου από αυτές.

Υποφέροντας από τοξικό στρες

Επειδή ο ορισμός του τοξικού στρες διαφέρει από άτομο σε άτομο, είναι δύσκολο να γνωρίζουμε πόσοι άνθρωποι παλεύουν με αυτό. Ένα σημείο εκκίνησης είναι το γεγονός ότι περίπου το 16% των ενηλίκων αναφέρουν ότι έχουν εκτεθεί σε τέσσερα ή περισσότερα αρνητικά γεγονότα στην παιδική ηλικία. Αυτό είναι το κατώφλι για υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης ασθενειών στην ενήλικη ζωή.
Έρευνες που χρονολογούνται πριν από την πανδημία COVID-19 δείχνουν, επίσης, ότι περίπου το 19% των ενηλίκων στις ΗΠΑ έχουν πάσχουν από τέσσερις ή περισσότερες χρόνιες νόσους. Αν έχετε έστω και μία χρόνια ασθένεια, μπορείτε να φανταστείτε πόσο αγχωτικό είναι να έχει κανείς τέσσερις.

Και περίπου το 12% του πληθυσμού των ΗΠΑ ζει σήμερα σε συνθήκες φτώχειας, πράγμα που σημαίνει ότι ζουν μια καθημερινότητα όπου οι απαιτήσεις υπερβαίνουν καθημερινά τους πόρους. Για παράδειγμα, αν ένα άτομο δεν έχει τρόπο να πάει στη δουλειά του κάθε μέρα, δεν μπορεί να φτιάξει μια διαρροή νερού ή να επιλύσει μια διαμάχη με τον/την σύντροφό του, το σύστημα στρες δεν μπορεί ποτέ να ηρεμήσει. Μία οποιαδήποτε “απειλή” ή ακόμη και ένας συνδυασμός τους μπορεί να τους κρατήσει σε εγρήγορση ή να τους απενεργοποιήσει έτσι ώστε να μην βρίσκουν τη δύναμη να ανταπεξέλθουν καθόλου.
Αν σε αυτούς τους αλληλεπικαλυπτόμενους παράγοντες προσθέσουμε τις ενοχλητικές – κακές σχέσεις, την έλλειψη στέγης, την ακινησία, τη σοβαρή μοναξιά, τη διαβίωση σε γειτονιές με υψηλή εγκληματικότητα, την εργασία μέσα ή γύρω από θόρυβο ή την ατμοσφαιρική ρύπανση αναλογιστείτε πόσοι μπορεί να ζουν με τις επιπτώσεις του τοξικού στρες. Ο Wulsin εκτιμά ότι περίπου το 20% των ανθρώπων στις ΗΠΑ ζουν με τις επιπτώσεις του τοξικού στρες.

Αναγνώριση και διαχείριση

Το πρώτο βήμα για τη διαχείριση του άγχους είναι να το αναγνωρίσετε και να μιλήσετε γι’ αυτό με τον οικογενειακό σας γιατρό λέει ο Wulsin, καθηγητής Ψυχιατρικής και Οικογενειακής Ιατρικής, στο Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι . Εκείνος μπορεί να κάνει μια αξιολόγηση που περιλαμβάνει μια μέτρηση του στρες.
Το επόμενο βήμα είναι η θεραπεία. Η έρευνα δείχνει ότι είναι δυνατόν να επανεκπαιδευτεί ένα απορυθμισμένο σύστημα αντίδρασης στο στρες. Αυτή η προσέγγιση, που ονομάζεται “ιατρική του τρόπου ζωής”, επικεντρώνεται στη βελτίωση της υγείας μέσω της αλλαγής του τρόπου ζωής και συμπεριφοράς και της υιοθέτησης καθημερινών συνηθειών που βοηθούν στη ρύθμιση του συστήματος απόκρισης στο στρες.

Η άσκηση, ο διαλογισμός και η υγιεινή διατροφή βοηθούν στην καταπολέμηση του τοξικού στρες.
Η υιοθέτηση αλλαγών στον τρόπο ζωής που περιλαμβάνουν τη διατροφή, τη σωματική δραστηριότητα, τη διαχείριση του άγχους, την κοινωνική υποστήριξη και τις περιβαλλοντικές εκθέσεις δεν είναι γρήγορη ή εύκολη, αλλά λειτουργεί.
Υπάρχουν, πλέον, ισχυρές ενδείξεις ότι είναι δυνατή η αντιμετώπιση του τοξικού στρες με τρόπους που βελτιώνουν τα αποτελέσματα της υγείας των ατόμων με παθήσεις που σχετίζονται με το στρες. Τα επόμενα βήματα περιλαμβάνουν την εξεύρεση τρόπων για τη βελτίωση της αναγνώρισης του τοξικού στρες και, για όσους επηρεάζονται, την πρόσβαση σε αυτές τις νέες και αποτελεσματικές θεραπευτικές προσεγγίσεις.