Η παιδική προστασία στην χώρα μας πάσχει από χρόνια ελλείμματα όπως άλλωστε και όλος ο κοινωνικοπρονοιακός τομέας που σε αντίθεση με άλλους τομείς της δημόσιας ζωής δεν συγκροτήθηκε ποτέ αυτοτελώς ως τέτοιος (όπως έγινε μεταπολεμικά σε όλα σχεδόν τα Ευρωπαϊκά κράτη).

Ως αποτέλεσμα ο χώρος της παιδικής προστασίας στην Ελλάδα εξακολουθεί να παρουσιάζει σημαντικά μειωμένους υλικούς και ανθρώπινους πόρους, ανυπαρξία ενιαίων κριτηρίων και εποπτικών μηχανισμών και άναρχη ανάπτυξη, αξιοσημείωτες καθυστερήσεις στις επικρατούσες πρακτικές σε σχέση με τα δεδομένα στον ανεπτυγμένο κόσμο, χαμηλό ηθικό δυναμικού και φαινόμενα επαγγελματικής εξουθένωσης, αποσπασματικότητα, κατακερματισμό, χαμηλό βαθμό διατομεακής συνεργασίας, απαράδεκτές για τον 21ο αιώνα διαφοροποιήσεις στις διαδικασίες και στις παροχές από υπηρεσία σε υπηρεσία, από εμπλεκόμενο τομέα σε τομέα, από γεωγραφική περιοχή σε περιοχή. Σήμερα, δε, στην εποχή της κρίσης, ενώ η παιδική προστασία γίνεται ακόμα πιο απαραίτητη από παλαιότερα λόγω των αυξημένων κοινωνικών αναγκών, μολαταύτα ο χώρος υφίσταται περαιτέρω αποστέρηση των ούτως ή άλλως μειωμένων πόρων που του διατίθενται με αποτέλεσμα μια εμφανή αναντιστοιχία αναγκών της κοινωνίας και μέσων για την κάλυψή τους.

Δεδομένου κιόλας του ότι τα παραδοσιακά αμορτισέρ των κοινωνικών προβλημάτων στην Ελληνική κοινωνία (ευρύτερη οικογένεια, τοπική κοινότητα κ.λπ.) βαίνουν ολοένα και λιγότερο διαθέσιμα ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα, ο χώρος της παιδικής προστασίας βρίσκεται να αντιμετωπίσει όχι μόνο τα χρόνιά του ελλείμματα αλλά και σημαντικά διλήμματα για τον προσανατολισμό του: θα συνεχίσει όπως τα προηγούμενα χρόνια με την αποσπασματικότητα, την διάχυτη και ανεξέλεγκτη ανάπτυξη, τις τομεακές και γεωγραφικές διαφοροποιήσεις και την εν τέλει εναπόθεση των ελπίδων στον κοινωνικό αυτοματισμό ή θα συνταχθεί σε μια πορεία αναδιοργάνωσης με επιστράτευση όλων των διαθέσιμων πόρων και περαιτέρω ενίσχυσή τους, αξιοποιώντας και τις τεχνικές και καινοτομίες που εμφανίζουν υψηλό επίπεδο αποδοτικότητας σε χώρες της αλλοδαπής, μεταφέροντας τεχνογνωσία και αλλάζοντας τον τρόπο λειτουργίας του στην κατεύθυνση της αποτελεσματικότητας και της αποδοτικότητας, ευελπιστώντας έτσι να συμβάλει καθοριστικά στην προστασία του σημαντικότερου κοινωνικού κεφαλαίου της χώρας, δηλαδή της υγείας και ψυχοκοινωνικής ευεξίας των παιδιών της;

Ως συνεισφορά σε μια απάντηση της κοινωνίας στα διλήμματα αυτά, η Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού τα τελευταία χρόνια και εξασφαλίζοντας μάλιστα σχετική χρηματοδότηση εκτός της κρατικής επιχορήγησης ανέπτυξε μια σειρά εργαλείων αναβάθμισης των υπηρεσιών παιδικής προστασίας στην χώρα μας με στόχο την βελτιστοποίηση της παρέμβασης όλων των εμπλεκόμενων υπηρεσιών σε όλα τα στάδια θυματοποίησης ενός παιδιού. Έτσι αναπτύχθηκαν δράσεις σε όλα τα επίπεδα όπως:
Πρωτογενής Πρόληψη: Βελτίωση πρώιμης ανίχνευσης, εντοπισμού ύποπτων κρουσμάτων θυματοποίησης των παιδιών στην κοινότητα, ανάπτυξη εργαλείων ανίχνευσης υπονοιών θυματοποίησης ιδιαίτερα βρεφών και νεογνών από τις υπηρεσίες Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού και διενέργεια προγραμμάτων αγωγής υγείας σε σχολεία για εκπαιδευτικούς, γονείς και μαθητές.

Δευτερογενής Πρόληψη: Βελτίωση και προτυποποίηση του συστήματος πιστοποίησης/υποστασιοποίησης μιας καταγγελίας με ανάπτυξη Εθνικού Πρωτοκόλλου Διάγνωσης – Πιστοποίησης στο Νόμο ύποπτων ή αναφερόμενων κρουσμάτων κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών, αποφυγή δευτερογενούς θυματοποίησης μέσα από την συστηματοποίηση των διαδικασιών δικανικής εξέτασης των παιδιών μαρτύρων ή θυμάτων, ανάπτυξη συστημάτων ποιότητας για τις φιλικές προς το παιδί υπηρεσίες.

Τριτογενής Πρόληψη: Ανάπτυξη εξειδικευμένων θεραπευτικών υπηρεσιών, υλοποίηση εθνικής καμπάνιας για την αποϊδρυματοποίηση του συστήματος παιδικής φιλοξενίας, δράσεις για ιδιαίτερα ευάλωτους πληθυσμούς π.χ. ασυνόδευτοι ανήλικοι μετανάστες, παιδιά φυλακισμένων, μαζικές υποθέσεις σεξουαλικής παραβίασης παιδιών κ.ο.κ.

Οριζόντιες Δράσεις Πρόληψης: Ανάπτυξη επαρκών ερευνητικών δεδομένων, ανάπτυξη και λειτουργία του Εθνικού Αρχείου Αναφοράς κρουσμάτων, βελτίωση του συντονισμού των εμπλεκόμενων τομέων/υπηρεσιών, καμπάνιες ευαισθητοποίησης γενικού κοινού.

Στόχος, ωστόσο, όλων αυτών των προσπαθειών είναι να ενισχυθεί η δυνατότητα του συστήματος και να εντοπίζει πρώιμα τις οικογένειες με παιδιά σε κίνδυνο και να τις ενισχύει μέσω εντατικής παρέμβασης αποτρέποντας την ανάγκη ένα παιδί να χρειαστεί να απομακρυνθεί από το φυσικό του περιβάλλον και εγκαινιάζοντας άλλους, σύγχρονους όρους για την διαχείριση και αντιμετώπιση των παιδιών που τελικά θα απαιτηθεί να τοποθετηθούν για λίγο ή πολύ σε άλλο πλαίσιο εκτός οικογένειας. Με όλα αυτά επιχειρείται η ενίσχυση ενός συστήματος που χρειάζεται πολλά και λειτουργεί με τόσο λίγα. Και σίγουρα αυτά μόνο σε καμία περίπτωση δεν επαρκούν. Εκτός όμως από την ανάγκη πόρων, συντονισμού, θεσμικής και οργανωτικής αναδιοργάνωσης και απόδοσης αυτόνομου status στο σύστημα παιδικής προστασίας πάνω από όλα απαιτείται σήμερα μια αλλαγή στον προσανατολισμό της: εκεί που εν πολλοίς μέχρι σήμερα η παιδική προστασία στην Ελλάδα αναφερόταν λίγο-πολύ σε κάποιες υπηρεσίες που μεγάλων τα παιδιά όσων ανεπαρκούσαν να το κάνουν θα πρέπει όλοι να μεταβάλλουμε την αντίληψή μας αντιλαμβανόμενοι την παιδική προστασία ως το πεδίο υποστήριξης όλων όσων δυσκολεύονται στην ανατροφή των παιδιών τους έτσι ώστε τελικώς να τα καταφέρουν οι ίδιοι. Μια τέτοια «αλλαγή Παραδείγματος» είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαία για την εναρμόνιση των παρεχόμενων υπηρεσιών στην Ελλάδα με τα ευρέως αποδεκτά σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο από δεκαετίες και σε μια τέτοια κατεύθυνση απαιτείται η συμβολή όλων.

* Ο Γιώργος Νικολαϊδης είναι ψυχίατρος

Την Τετάρτηστο tvxs.gr: Έχει κάθε παιδί που ζει στην χώρα μας ίσα δικαιώματα στην προστασία από την βία;