Ο ξαφνικός θάνατος του ανθρωπολόγου και αναρχικού διανοουμένου David Graeber στις 2 Σεπτέμβρη 2020 έσκασε στον γαλαξία των κοινωνικών κινημάτων σαν μια συνταρακτική έκρηξη που μεταδόθηκε από άκρη σε άκρη στον πλανήτη μας μέσα σε λίγα λεπτά. Σε μια εποχή όπου ο νεοφιλελευθερισμός οδηγείται στην απολυταρχία και ο κόσμος μας κατρακυλάει σε μιαν άβυσσο καταστροφών, ανισότητας, διαρκούς αβεβαιότητας και κρίσεων πανικού, ο θάνατος του σημαντικότερου αναρχικού στοχαστή προξενεί σε εκατομμύρια ακτιβιστές μεγάλη θλίψη και στους συντρόφους του μια αίσθηση δυσαναπλήρωτου κενού και απελπισίας, καθώς γνωρίζουμε πως στα πενήντα εννιά του χρόνια είχε πάρα πολλά ακόμα να συνεισφέρει στην επιστήμη του και στον αγώνα.

Την ίδια στιγμή, η σκέψη του David Graeber συνεχίζει να εξαπλώνεται και να επιδρά. Άρθρα και αφιερώματα γι αυτόν εμφανίστηκαν στα διεθνή μέσα ενημέρωσης, νέοι και νέες διαβάζουν τα βιβλία του και τα άρθρα του περισσότερο από ποτέ, βιβλία του μπορείς να βρεις στα μεγάλα αεροδρόμια του κόσμου, ενώ το παγκόσμιο ελευθεριακό και αντιφασιστικό κίνημα αποχαιρετά το σπουδαίο σύντροφο του με αφιερώματα και εκδηλώσεις.

Γνώρισα τον David την εποχή των διαδηλώσεων ενάντια στη καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση, οργανώσαμε με το Κενό Δίκτυο και το περιοδικό Βαβυλωνία τις ομιλίες του στην Αθήνα, ομιλίες για τα κινήματα της εποχής μας, ομιλίες ενάντια στην προαιώνια δικτατορία (το Χρέος.Τα πρώτα 5.000 χρόνια), ζήσαμε μαζί την παγκόσμια ελπίδα του κινήματος των πλατειών, μια τρελή βραδιά στη Νέα Υόρκη με την αδελφή μου Γεωργία Σαγρή ανακάλυψαν το σύνθημα «Εμείς είμαστε το 99%», ονομάσαμε το σχέδιο Occupy Planet Earth, είδαμε τον κόσμο να αναφλέγεται και ιδέες που έως τότε μένανε κρυφές γίναν κραυγές στα χείλη εκατομμυρίων ανθρώπων. Πριν ένα χρόνο στα πλαίσια της συμμετοχής του στο Ινστιτούτο Πειραματικών Τεχνών, του οποίου αποτέλεσε ιδρυτικό μέλος, καλέσαμε μαζί 75 ποιητές από 26 χώρες στο London School of Economics όπου δίδασκε, ώστε να τους δώσουμε την άμεση ευκαιρία να εξηγήσουν πρόσωπο με πρόσωπο στους οικονομολόγους τα κοινωνικά αποτελέσματα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Μέσα στα χρόνια μοιραστήκαμε τη φιλία, τη συντροφικότητα και την αγάπη, συζητήσαμε πολλές ώρες για την Ανθρωπολογία και την Ιστορία, την Ποίηση και την κοινωνική επανάσταση, σκιαγραφήσαμε ιδέες για την αναρχική μετα-επαναστατική κοινωνία, αναζητήσαμε στις απαρχές της ανθρωπότητας τις απαρχές της ελευθερίας, ταξιδέψαμε στην Κνωσό και στον προϊστορικό οικισμό της Σαντορίνης, μιλήσαμε ώρες για την προαιώνια ανθρώπινη ευτυχία και τη φυσική απλότητα της αλληλοβοήθειας, ξαπλώσαμε κάτω από τα αστέρια στην Ανάφη, και ονειρευτήκαμε σχέδια για την πανανθρώπινη ισότητα και την παγκόσμια ελευθερία.

Σε αντίθεση με πολλούς άλλους «καταξιωμένους» διανοούμενους και καθηγητές των ανθρωπιστικών επιστημών, ο David Graeber κατάγεται από την εργατική τάξη. Όπως έχει γράψει και ο ίδιος, είναι πολύ σπάνιο ένα παιδί μιας φτωχής εργατικής οικογένειας να γίνει καθηγητής σε ένα από τα μεγάλα πανεπιστήμια του κόσμου, και ακόμα πιο σπάνιο να αποκτήσει μεγάλη επίδραση στον τομέα του. Αυτή είναι μια απλή και σαφής επεξήγηση για την ποιοτική διαφορά της επιστημονικής έρευνας και του στοχασμού του David Graeber -o David ήταν ένα φτωχόπαιδο που τα κατάφερε με τους δικούς του όρους να επιβληθεί στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα ως ο σημαντικότερος ανθρωπολόγος της εποχής μας. Οι γονείς του ήταν κομμουνιστές εργάτες, ο πατέρας του πήρε μέρος σαν οδηγός ασθενοφόρου στον Ισπανικό Εμφύλιο. Οι γεμάτες θαυμασμό διηγήσεις του πατέρα του για τον αναρχικό σύντροφο του στο ασθενοφόρο έφεραν τον David στον αναρχισμό.

Ο σπουδαίος ανθρωπολόγος και δάσκαλος του Marshal Sahlins, όντας σήμερα 90 χρονών, γράφει σε ένα σημείωμα μετά τον θάνατο του μαθητή του: «Ο ακτιβισμός του David και η ανθρωπολογία του ήταν αδιαχώριστα. Το βιβλίο του Αποσπάσματα μιας Αναρχικής Ανθρωπολογίας είναι το αναρχικό του μανιφέστο. Δεν πρόκειται για ένα εγχειρίδιο πως να φτιάξεις βόμβες ή να οργανώσεις μια εξέγερση. Πρόκειται για το πώς οι λαοί σε όλο τον κόσμο, από τον Αμαζόνιο έως το Αφρικανικό Κονγκό, δημιούργησαν σταδιακά άσυλα αυτοδιάθεσης απέναντι στην εξουσία φαντασμάτων και κυβερνήσεων. Υποστηρίζοντας έτσι μια παγκόσμια ανοικοδόμηση, ο David από πολλές απόψεις έγινε με τον δικό του τρόπο ένα παγκόσμιο πρόσωπο». Και συνεχίζει: «Η πολιτική του στάση, επίσης, ήταν παγκόσμια, συμπεριλαμβανομένων των απαιτήσεων για την κατάργηση των συνόρων, την ελεύθερη κυκλοφορία των λαών παντού, καθώς και την ακύρωση όλων των εθνικών χρεών. Και σε όλα αυτά, ο David παρέμεινε ένας βαθύς μελετητής της ανθρωπολογίας, παγκόσμιος και στην επιστήμη του, ένας από τους τελευταίους ανθρωπολόγους με εγκυκλοπαιδική γνώση των παγκόσμιων πολιτισμών και βαθιά γνώση της ποικιλίας της ανθρώπινης εμπειρίας. Οι κυνηγοί της παλαιολιθικής εποχής, τα βασίλεια της Δυτικής Αφρικής, οι αρχηγοί της Πολυνησίας, τα κράτη της Μαδαγασκάρης, και οι πειρατικές κοινότητες, μεταξύ πολλών άλλων, δεν ήταν ξένες γι αυτόν. Αντιθέτως, ήταν αποκαλυπτικά ωφέλιμες στον σχηματισμό του έργου του. Ένα από τα βιβλία του David έχει τον τίτλο Πιθανότητες (Possibilities, 2007, AK press). Είναι η πιο κατάλληλη περιγραφή όλων των έργων του. Ακόμη καλύτερα, είναι ένας τίτλος για τη ζωή του. Η προσφορά απεριόριστων δυνατοτήτων ελευθερίας ήταν το δώρο του για εμάς».

Με μεταφράσεις των βιβλίων του στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Στάσει Εκπίπτοντες και Λιβάνη, το έργο του David Graeber μας καλεί να έρθουμε αντιμέτωποι με τα όρια της σκέψης μας και τις βασικές παραδοχές που κατασκευάζει αυθαίρετα γύρω μας ο πολιτισμός μας. Υπάρχει μια λεπτή γραμμή που ενώνει τον David Graeber με τους εξισωτιστές δανδήδες της Γαλλικής Επανάστασης, τους εξεγερμένους διανοούμενους και καλλιτέχνες του 1848 και της Παρισινής Κομμούνας, τους αναρχοκομμουνιστές γεωγράφους σαν τον Πιότρ Κροπότκιν και τον Ελιζέ Ρεκλί, τους εξερευνητές και φυσιοδίφες παλαιότερων εποχών, τους μανιώδεις διεθνιστές του 19ου αιώνα, τους ρομαντικούς βάρδους, τους ελευθεριακούς συνωμότες, τους ουτοπιστές, τους πειρατές και τους μάγους επιστήμονες-αλχημιστές. Όλοι τους, όπως και αυτός, προσπάθησαν να γνωρίσουν καλύτερα τον κόσμο, ώστε να μας προσφέρουν τρόπους να τον αλλάξουμε, να τον κάνουμε πιο δίκαιο, πιο όμορφο, πιο κατανοητό.

Όπως γράφει και ο ίδιος «κάθε χρέος άλλωστε είναι μονάχα μια υπόσχεση, και ο παρών κόσμος βρίθει ανεκπλήρωτων υποσχέσεων. Μπορεί να αναφερθεί σε αυτό το σημείο η υπόσχεση που μας έδωσε το κράτος, ότι αν εγκαταλείψουμε κάθε δικαίωμα συλλογικής διαχείρισης των υποθέσεων μας, θα έχουμε εξασφαλισμένα τα βασικά που χρειαζόμαστε για να ζήσουμε. Ή για την υπόσχεση που μας προσέφερε ο καπιταλισμός – ότι θα μπορούσαμε να ζήσουμε σαν βασιλιάδες, αν ήμασταν διατεθειμένοι να αγοράζουμε από το στοκ της συλλογικής μας υποτέλειας. Όλα αυτά καταρρέουν. Αυτό που μένει είναι ότι είμαστε ικανοί να δίνουμε υποσχέσεις ο ένας στον άλλον. Άμεσα. Χωρίς τη μεσολάβηση των οικονομικών και πολιτικών γραφειοκρατιών. Η επανάσταση ξεκινά ρωτώντας: τι είδους υποσχέσεις δίνουν οι ελεύθεροι άνθρωποι μεταξύ τους, και πώς δίνοντάς τες, ξεκινάμε να φτιάχνουμε ένα καινούργιο κόσμο;».

* Θεατρικός σκηνοθέτης και ποιητής από το Κενό Δίκτυο. Η παράσταση του «Μεταμόρφωση» (Franz Kafka) παίζεται στο Θέατρο Από Μηχανής

Πηγή: Ενθέματα