Ανέκαθεν οι εκδόσεις Θεμέλιο επέλεγαν και χάριζαν στο αναγνωστικό κοινό ενδιαφέροντα βιβλία, με ορισμένα εξ’ αυτών να συνεχίζουν να αποτελούν σημείο αναφοράς και πηγή για σκέψη και προβληματισμό χρόνια μετά την έκδοσή τους. Ένα από αυτά φαίνεται να είναι και το βιβλίο του Κωνσταντίνου Ζαγάρα που κυκλοφόρησε πρόσφατα με τίτλο «Η κατάρρευση του ‘‘υπαρκτού’’ και η διάσπαση του ΚΚΕ – Η κομβική στιγμή του 1991».

Το βιβλίο του Κ. Ζαγάρα επιχειρεί και καταφέρνει με επιτυχία να διεισδύσει σε μια συγκλονιστική περίοδο του παγκόσμιου και ελληνικού κομμουνιστικού και αριστερού κινήματος. Να θέσει τον δάκτυλον επί των τύπων των ήλων και να μιλήσει για θέματα που ακόμη και οι πρωταγωνιστές του τότε δεν έχουν κάνει. Με σχολαστικότητα και επιμονή ο συγγραφέας, παρά το νεαρό της ηλικίας του, μας μεταφέρει εύστοχα,  συμβάντα του παρελθόντος περασμένα από το κόσκινο της ιστορικής αίσθησης. Με  κριτική σκέψη και τη διαύγειας ενός νέου επιστήμονα, ο Κ. Ζαγάρας αντιμετωπίζει το ζήτημα που πραγματεύεται χωρίς δογματικά γυαλιά και εμμονές.

Το βιβλίο

Το επίκεντρο της μελέτης του συγγραφέα είναι η διάσπαση του ΚΚΕ το 1991 και η διάλυση του ενιαίου Συνασπισμού. Ωστόσο, η έρευνα επεκτείνεται στο παρελθόν και καλύπτει όλη την περίοδο του κομμουνιστικού κινήματος από το 1956 και μετά. Αυτό, ο συγγραφέας το κάνει μελετώντας παράλληλα τα σημαντικά γεγονότα στην ΕΣΣΔ και τις χώρες του “υπαρκτού” σοσιαλισμού στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και τις αρχές του ’90. 

Το βιβλίο χωρίζεται σε εννέα κεφάλαια. Το πρώτο αναφέρεται στη διακριτή «ομάδα Φλωράκη» μέσα στις φυλακές και την άνοδο του καρδιτσιώτη κομμουνιστή στην ηγεσία του ΚΚΕ, το δεύτερο στο ΚΚΕ κατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης, το τρίτο στην αλλαγή της ηγεσίας στο ΚΚΣΕ μετά τον θάνατο του Λ. Μπρέζνιεφ και στις επιδράσεις που είχε στο ΚΚΕ, το τέταρτο στη σύγκρουση ΚΚΕ-ΠΑΣΟΚ και στο 12ο Συνέδριο του κόμματος, το πέμπτο στη δημιουργία του Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου και στη διάσπαση του 1989, το έκτο στην πτώση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού, το έβδομο στα δύο «ρεύματα» του κόμματος που οδήγησαν στη διάσπαση του 1991, το όγδοο στο 13ο Συνέδριο του ΚΚΕ και το ένατο στη διάσπαση αυτή καθεαυτήν και τη διάλυση του ενιαίου ΣΥΝ. Επίσης στο βιβλίο παρατίθενται πρωτογενείς και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες μαρτυρίες πρωταγωνιστών του τότε, όπως τους Αλέκο Αλαβάνο, Μίμη Ανδρουλάκη, Νάντια Βαλαβάνη, Μπάμπη Γεωργούλα, Γιάννη Δραγασάκη, Θανάση Καρτερό, Παύλο Κλαυδιανό, Φώτη Κουβέλη, Παναγιώτη Λαφαζάνη, Γιάννη Μπαλάφα, Γιώργο Παπαπέτρου, Γιώργο Πετρόπουλο, Παύλο Τσίμα, Άγγελο Χάγιο και Νίκο Χουντή. Επίσης παρατίθενται αποσπάσματα πρωτογενών μαρτυριών των: Δημήτρη Παπαδημούλη, Θόδωρου Μαργαρίτη, Μάκη Κοψίδη, Τάκη Μπενά, Μανώλη Γλέζου, Κώστα Φιλίνη, Στέφανου Στεφάνου και Μήτσου Κωστόπουλου.

Ιστορικό νήμα με το παρελθόν

Κατά πόσο όμως τα γεγονότα εκείνα μπορεί να αφορούν τον σημερινό αναγνώστη; Την απάντηση δίνει ο ίδιος ο συγγραφέας υπογραμμίζοντας ότι «πρόκειται για ιστορίες που φαντάζουν τελειωμένες, αλλά είναι χωρίς τελειωμό… Οι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να ορίσουν το μέλλον εξακολουθούν να πλέκουν ένα ιστορικό νήμα με το παρελθόν. Σε αυτό το πλαίσιο, το βιβλίο αναμειγνύει τις τρέχουσες και μελλοντικές αναζητήσεις με την ιστορική αφήγηση και θέτει επίκαιρα σημεία για προβληματισμό και διάλογο για τη διαμόρφωση νέων δρόμων. Εξάλλου, το μέλλον συνεχίζει να παραμένει ανοιχτό. Οι προκλήσεις δεν τελείωσαν, όπως και η προσδοκία για την αλλαγή των προϋποθέσεων της ζωής μας».

Ανεξάρτητα από το αν κανείς συμφωνεί ή όχι με τα συμπεράσματα του Κ. Ζαγάρα, το βιβλίο από μόνο του αποτελεί ένα πραγματικό και χωρίς προηγούμενο ντοκουμέντο για την εποχή εκείνη, που περίπου 30 χρόνια μετά δεν έχει μελετηθεί και αξιολογηθεί όπως της αξίζει. Από τη διάσπαση εκείνης της διετίας 1989-’91, πηγάζουν εξάλλου στην εξέλιξή τους το σημερινό ΚΚΕ, ο ΣΥΡΙΖΑ και η υπάρχουσα εξωκοινοβουλευτική Αριστερά (ΛΑΕ- ΑΝΤΑΡΣΥΑ κ.λπ.).

Τι λείπει

Τέλος, από το παράρτημα των μαρτυριών, λείπουν, χωρίς την ευθύνη του συγγραφέα,  μαρτυρίες των στελεχών του ΚΚΕ που παρέμειναν στο κόμμα μετά το 1991 κάτι που θα ήταν επίσης πολύτιμο για τον αναγνώστη. Αυτό ωστόσο δεν επηρεάζει αυτό καθ’ αυτό το περιεχόμενο του βιβλίου. Επίσης, καθότι το σύγγραμμα αποτελεί συντομευμένη εκδοχή της διδακτορικής διατριβής του Κ. Ζαγάρα, αφαιρέθηκαν 3 πρωτογενείς συνεντεύξεις, αλλά και κεφάλαια που αφορούν την εσωκομματική κρίση του 1956, τη διάσπαση του 1968 και ένα που αφορά τη διάλυση του ΚΚΕ εσωτερικού, που θα ήταν επίσης χρήσιμα για τον αναγνώστη. Ίσως μάλιστα, θα ήταν σκόπιμο να υπάρχει ένα μικρό σχετικό παράρτημα με φωτογραφίες- ντοκουμέντα της εποχής, όπως πρωτοσέλιδα του Ριζοσπάστη, φωτογραφίες από συνέδρια, ολομέλειες, εκδηλώσεις κ.λπ.

Παρόλα αυτά το βιβλίο αποτελεί ένα μικρό ιστορικό «διαμάντι» στα χέρια του αναγνώστη, καθώς παρέχει αναγκαίες και αναντικατάστατες γνώσεις για την ιστορική αυτογνωσία της σημερινής Αριστεράς, θέτει ζητήματα και ανοίγει τον διάλογο για θέματα επίκαιρα και ανοιχτά.