Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τον συντάκτη τους, χωρίς να συμπίπτουν κατ' ανάγκη με την άποψη του Tvxs.gr
Το 2012 το Ίδρυμα Ρoκφελερ με προσκάλεσε να μιλήσω για τις αντιστάσεις στα μνημόνια σε ένα πολυτελές κτίριο του στην Ιταλία. Στην πόρτα και σε στρατηγικά σημεία ήταν γραμμένο το σλόγκαν του Ιδρύματος: «Κοινωνική δικαιοσύνη αλλά με μέτρο» (Social Justice in Moderation). Αυτό θυμήθηκα διαβάζοντας τα άρθρα των φίλων Αντώνη Λιάκου (https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/330255_ti-nea-apo-tin-portogalia) και Νίκου Μπίστη με αφορμή τα αποτελέσματα των εκλογών στην Πορτογαλία. (https://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/poia-aristera-kerdizei) Άνοιξαν μια πραγματική συζήτηση για τον ρόλο της Αριστεράς.
Ελπίζω να αντικαταστήσει τον θόρυβο για την εκλογή του αρχηγού του κόμματος, της ΚΠΕ και τον ρόλο των τάσεων. Θέματα «διαδικαστικά» που, όπως γίνεται συχνά, ταυτόχρονα παρουσιάζουν και αποκρύπτουν βασικές ιδεολογικές και πολιτικές αντιθέσεις. Τα άρθρα του Αντώνη και του Νίκου, όπως και η στήλη PhilosophyXS (https://tvxs.gr/taxonomy/term/114114), αποφεύγουν τη σκιαμαχία. Στρέφονται στις βασικές παραμέτρους του προβλήματος. Αυτή είναι η μεγάλη προσφορά τους. Για ένα πλουραλιστικό αριστερό κόμμα οι διαφορετικές φωνές και απόψεις αποτελούν την δύναμη του. Καμμιά αξία δεν είναι αξίωμα βέβαια, καμμιά αλήθεια αλάθητη, όλα πρέπει να μπουν στον διάλογο.
Το περιεχόμενο των άρθρων ήταν σε μεγάλο βαθμό προβλεπόμενο. Κάποιες γενικολογίες περί της ανωτερότητας της σοσιαλδημοκρατίας που επιβεβαιώθηκαν, πιστεύουν, από την νίκη των Σοσιαλιστών και την ήττα των αριστερών στην Πορτογαλία. Για τον Αντώνη, «ρόλος της ριζοσπαστικής Αριστεράς δεν είναι η διακυβέρνηση» αλλά «η ευαισθητοποίηση στα αναδυόμενα προβλήματα». Το έκανε στο παρελθόν η Αριστερά φέρνοντας ιδέες για τα «δικαιώματα γυναικών, LGTB, μειονοτήτων, το μεταναστευτικό, την αντιμετώπιση του φασισμού, την κριτική στην κρίση και τα μνημόνια». Αυτά όμως δεν βοηθούν στη διακυβέρνηση που έχει τη «λογική» της, διαφορετική υποθέτουμε από αυτές τις ιδέες.
Αλλά οι ιδέες που ανέδειξε η Αριστερά έγιναν κεντρικές πολιτικές στη διακυβέρνηση της χώρας. Δεν ήταν η αντίσταση στην κρίση και η έξοδος από τα μνημόνια η μεγαλύτερη προσφορά κυβέρνησης στη χώρα τα τελευταία είκοσι χρόνια; Δεν ήταν και δεν είναι η αντιμετώπιση του φασισμού, η πιο σημαντική ιδεολογική και πρακτική συμβολή ενός πολιτικού χώρου στη δημοκρατία; Δεν ήταν και δεν είναι η αναγνώριση των δικαιωμάτων των γυναικών, των μειοψηφιών και των προσφύγων μια από τις μεγαλύτερες προσφορές στην κοινωνική και πολιτισμική αξιοπρέπεια; Είχε άλλη κυβέρνηση μεγαλύτερη επιτυχία στην αποκατάσταση της διεθνούς θέσης της χώρας και στην απομόνωση του εθνικισμού από την συμφωνία των Πρεσπών; Δεν ήταν όλα αυτά οι μεγάλες επιτυχίες της αριστερής διακυβέρνησης; Δεν ήταν η Ελλάδα το 2019 σε πολύ καλύτερη κατάσταση από αυτή το 2015;
Η ριζοσπαστική Αριστερά είχε και έχει διδακτικό, ηθικό και παραινετικό ρόλο, κάτι σαν ένα διαχρονικό ιδεολογικό σεμινάριο που συνεισέφερε καίρια στην ανανέωση της πολιτικής. Δυστυχώς έλειψε πρόσφατα η συζήτηση για την θεωρία και η επιμόρφωση των μελών. Η πάλη των ιδεών παραμελήθηκε καθώς ο ΣΥΡΙΖΑ μπάταρε σταδιακά προς την «κανονικότητα» και τον «ρεαλισμό» που τώρα, σύμφωνα με τους φίλους, πρέπει να υιοθετήσει πλήρως. Η απουσία σχετίζεται με τα σημερινά προβλήματα. Η πρόταση του Αντώνη για δημιουργία «κοινού φόρουμ επικοινωνίας και ιδεών» για το μέλλον της αριστεράς είναι θετική.
Αν οι αριστερές αξίες είναι δευτερεύουσες στην διακυβέρνηση, ποια είναι η «λογική» της; Μήπως η μεταδημοκρατική των τεχνοκρατών και των think tanks; Δεν φαντάζομαι να εννοεί αυτό. Μήπως η αποκλειστική ενασχόληση με τη μεγέθυνση του ΑΕΠ και τις επενδύσεις; Εν μέρει μόνο. Η εκλογική επιτυχία θα εξαρτηθεί από «ρεαλιστικές προσδοκίες με σταθερότητα». Πολλές κυβερνήσεις προετοιμάζουν την μετα-πανδημική εποχή με το σύνθημα «Build Back Better”. Για μας τι σημαίνει «καλύτερη σταθερότητα» και ρεαλιστικές προσδοκίες; Ποιο το όραμα για την Ελλάδα του 21ου αιώνα; Δεν είναι σαφής η «λογική διακυβέρνησης». Καμμιά φορά οι γέφυρες δεν πάνε πουθενά, όπως η περίφημη Bridge to Nowhere στην Νέα Ζηλανδία.
;
Ο ριζοσπαστισμός είναι ατελέσφορος γιατί «γίνεται στο τέλος άδεια ρητορική και επανάληψη κλισέ». Θα μιλήσουμε για την ρητορική παρά κάτω. Αλλά τα κλισέ; Πρέπει η Αριστερά να υιοθετήσει τις κοινοτυπίες της σοσιαλδημοκρατικής κανονικότητας;
Σοσιαλδημοκράτες και Αριστεροί
Όταν αποτελούσαν πραγματική δύναμη, οι σοσιαλδημοκράτες επιδίωκαν τη συνεχή αύξηση του ΑΕΠ ανεξάρτητα από τους τρόπους ή τα αποτελέσματα στο περιβάλλον. Η διεύρυνση μεγαλώνει τα καπιταλιστικά κέρδη, ικανοποιεί τους σπόνσορες των πολιτικών ενώ επιτρέπει και την βελτίωση των εργατικών μισθών και δικαιωμάτων. Η κλασική σοσιαλδημοκρατία αποδέχεται επομένως το αναπόδραστο του καπιταλισμού. Οι σοσιαλδημοκράτες του SPD, του Partie Socialiste, του Labour και του ΠΑΣΟΚ υποστήριξαν τον παγκοσμιοποιημένο νεοφιλελευθερισμό, ακριβώς γιατί παρουσιάστηκε ως ο σωτήρας του παραπαίοντος φορντικού καπιταλισμού. Αποτέλεσμα της υιοθέτησης του πιο επιθετικού καπιταλιστικού μοντέλου ήταν η «Πασοκοποίηση»: διεθνώς κατοχυρωμένος όρος που σημαίνει την εξαύλωση κραταιών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων.
Η Αριστερά αντίθετα είναι μέρος της ιστορικής διαδικασίας απελευθέρωσης από τις εξαρτήσεις και τα εμπόδια που επιβάλλει ο καπιταλισμός, η σταδιακή υπέρβαση του. Σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές, μακροοικονομικές πειθαρχίες και αριστερός Κεϊνσιανισμός αποτελούν εργαλεία του αριστερού ριζοσπαστισμού. Αλλά το είδος και η κατεύθυνση των μεταρρυθμίσεων τον διαχωρίζει από τη σοσιαλδημοκρατία.
Οι αριστερές μεταρρυθμίσεις είναι δομικές: μεταφέρουν πόρους και ισχύ από το κεφάλαιο και το κράτος στους εργαζόμενους και τους πολίτες σε επάλληλα κύματα ριζοσπαστικοποίησης. Υποστηρίζονται από μαζικούς κοινωνικούς αγώνες και μετατρέπουν τη δημοκρατία από τρόπο επιλογής αντιπροσώπων σε μορφή ζωής. Οι μεταρρυθμίσεις γίνονται σταθμοί σε ένα πρόγραμμα κοινωνικής ανασυγκρότησης όταν ενδυναμώνουν τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς και ενισχύουν την δυνατότητα κοινωνικών κινητοποιήσεων. Μεταρρυθμίσεις από πάνω και αγώνες από κάτω κτίζουν σταδιακά τον δημοκρατικό σοσιαλισμό.
Ο ριζοσπαστισμός επομένως είναι πολιτική στάση απέναντι στην κυρίαρχη κοινωνική οργάνωση. Όσο υπάρχει η ριζοσπαστική Δεξιά και όσο ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός καταστρέφει ζωές, η ριζοσπαστική Αριστερά είναι απαραίτητη. Δημιουργεί πολιτικές συγκλήσεις με κεντροαριστερές και σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις που αντιστέκονται και ανατρέπουν την δεξιά επίθεση. Αλλά η διαφορά μεταξύ Αριστεράς και κεντροαριστεράς είναι ιστορικά πραγματική και πολιτικά καίρια. Πρέπει να διαφυλαχτεί ως κόρη οφθαλμού.
Πορτογαλία, Ιρλανδία και ρητορική
Ας πάμε τώρα στις «ομοιότητες» Πορτογαλίας και Ελλάδας, όπως τις περιγράφει ο Νίκος. Ο Σωτήρης Βαλντέν με την ευκρίνεια και σφαιρική ματιά που του δίνει η απόσταση από το ιδεολογικά εμπύρετο Αθηναϊκό κέντρο, εξετάζει που βρίσκονται ιδεολογικά και εκλογικά τα αριστερά κόμματα σε όλη την Ευρώπη (https://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/ta-nea-apo-tin-portogalia-kai-tin-diki-mas-aristera). Καταλήγει ότι υπάρχουν «ενθαρρυντικά σημάδια στην πορεία της ευρωπαϊκής Αριστεράς, ιδιαίτερα της σοσιαλιστικής, αλλά η συνολική εικόνα κάθε άλλο παρά ρόδινη είναι, ούτε δικαιώνει κάποιο συγκεκριμένο «είδος» Αριστεράς.» Θα πρόσθετα ότι αν το Μπλόκο δεν πάει καλά στην Πορτογαλία, στην Ιρλανδία το αριστερό Σιν Φειν φαίνεται ότι θα κερδίσει τις εκλογές στον Βορρά τον Μάιο και πηγαίνει καθαρά μπροστά στις δημοσκοπήσεις στην Δημοκρατία.
Φανταστείτε τι θα γίνει αν η πολιτική πλευρά του ΙΡΑ γίνει κυβέρνηση και στις δυο πλευρές του νησιού μετά τη δαιμονοποίηση του για εκατό χρόνια. Ο ΣΥΡΙΖΑ, που δεν κατηγορήθηκε επίσημα τουλάχιστον για τρομοκρατία, δεν έχει επομένως κανένα λόγο να υποστείλει τη ριζοσπαστικότητα του. Έτσι κέρδισε τις ευρωεκλογές το 2014, δύο εθνικές και το δημοψήφισμα το 2015 και πήρε 32% το 2019. Βρήκε το ΠΑΣΟΚ αντίδοτο για την «Πασοκοποίηση» του; Η ιστορία λέει ότι η επιστροφή είναι σχεδόν αδύνατη όταν η παρακμή έχει προχωρήσει. Το χειρότερο που θα έκανε ο ΣΥΡΙΖΑ είναι να ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο αντίστροφα.
Αλλά δεν μπορώ να χρησιμοποιήσω την Ιρλανδία όπως και οι φίλοι την Πορτογαλία. Ο Σπύρος Γεωργάτος εξήγησε τα μεθοδολογικά προβλήματα του επαγωγισμού με διδακτικό τρόπο (https://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/me-aformi-tin-portogalia-otan-i-epagogiki-logiki-ginetai-pseydoepistimi). Κάλυψε το θέμα με την αφοπλιστική σαφήνεια του θετικού επιστήμονα. Να προσθέσω από την πλευρά της Νιτσεϊκής φιλοσοφίας ότι τα ρητορικά σχήματα της μεταφοράς και της αναλογίας παραπλανούν αν δεν κατανοούμε την λειτουργία τους. Προχωρούν από το ανάλογο στο ίδιο και από τη διαφορετικότητα στην ταυτότητα, τονίζοντας τις ομοιότητες διαφορετικών πραγμάτων που μόνο αυθαίρετα ταυτίζονται. Σημασία έχει ποια χαρακτηριστικά των πολυσύνθετων συγκρινόμενων επιλέγουμε. Ερώτηση: ποια δύο μοιάζουν περισσότερο, ο Κόστα, ο Ανδρουλάκης ή τα φάντος;
Ο Κόστα και ο Ανδρουλάκης αν αναφερόμαστε σε σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές, ο Κόστα και τα φάντος αν η σύγκριση αναφέρεται στην εθνικότητα, ο Ανδρουλάκης και τα φάντος αν ενδιαφερόμαστε για τη λαϊκότητα. Μπορείτε να κάνετε το ίδιο νοητικό πείραμα συγκρίνοντας τις ομοιότητες του Κόστα, του Ανδρουλάκη και του Τσίπρα. Η ομοιότητα δεν είναι ταυτότητα, το εξ αναλογίας επιχείρημα άνευ άλλου περιορίζει την αναλυτική δύναμη. Όπως έλεγε ο Νίτσε: «Οι αλήθειες είναι ψευδαισθήσεις που έχουμε ξεχάσει ότι είναι τέτοιες. Είναι μεταφορές που έχουν φθαρεί και έχουν χάσει τη δύναμη να μιλούν στις αισθήσεις, νομίσματα που έχουν χάσει τις ανάγλυφες τους απεικονίσεις και τα παίρνουμε πια για μέταλλα όχι για νομίσματα.»
Η φερεγγυότητα της Αριστεράς εξαρτάται από τη διαχρονική της ένταξη στο σχέδιο μιας ριζικής αλλαγής, ενός κοινωνικού μετασχηματισμού με αξιακή θεμελίωση και επιστημονική τεκμηρίωση. Αυτό της έδινε το πλεονέκτημα της και την έκανε τον φόβο των αντιπάλων, όπως το «Αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο» μας θυμίζει καθημερινά. Αν η καθαρότητα του οράματος θολώσει, αν υποχωρήσει στις απαιτήσεις μιας ακαθόριστης σταθερότητας και κανονικότητας, τότε υποχωρεί το ηθικό, πολιτικό και φαντασιακό της πλεονέκτημα και μαζί το τεράστιο συμβολικό της κεφάλαιο. Αλλά κοινωνική δικαιοσύνη με μέτρο είναι σαν ντεκαφεϊνέ καφές. Ούτε αρέσει ούτε κερδίζει.
Μόλις κυκλοφόρησε ο συλλογικός τόμος «Αριστερή Κυβερνησιμότητα: Η Εμπειρία του ΣΥΡΙΖΑ 2015-2019» από τις εκδόσεις Νήσος σε επιμέλεια Κώστα Δουζίνα και Μιχάλη Μπαρτσίδη.
Στην Ελλάδα τα ΜΜΕ που στηρίζουν τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, χρημαδοτούνται από το ... κράτος. Tο tvxs.gr στηρίζεται στους αναγνώστες του και αποτελεί μια από τις ελάχιστες ανεξάρτητες φωνές στη χώρα. Mε μια συνδρομή, από 2.9 €/μήνα,ενισχύετε την αυτονομία του tvxs.gr και των δημοσιογραφικών του ερευνών. Συγχρόνως αποκτάτε πρόσβαση στα ντοκιμαντέρ και το περιεχόμενο του 24ores.gr.
Δες τα πακέτα συνδρομών >