Θα επηρεάσει η ανάπτυξη των μη κρατικών ΑΕΙ την μείωση των πανεπιστημιακών τμημάτων και των φοιτητών στις περιφέρειες της χώρας, πλην Αθήνας και Θεσσαλονίκης;  Κι αν ναι, αυτό τι συνέπειες θα έχει στην ανάπτυξη της οικονομίας στις περιφέρειες;

Ξεκινώντας από το 2^ο ερώτημα, θυμίζω την ανοησία κορυφαίων πολιτικών που πριν λίγα χρόνια έλεγαν δημοσίως ότι το μόνο που προσφέρουν τα περιφερειακά τμήματα είναι να πωλούνται περισσότερα σουβλάκια στην επαρχία και να βρίσκουν ντόπιες νύφες οι φοιτητές τους. Χρησιμοποιώ τον όρο ανοησία διότι έλεγαν δημοσίως ότι προσβλητικό τους ερχόταν στο μυαλό, χωρίς καμία απολύτως επιστημονική τεκμηρίωση και μελέτη. Ας τα ακούσουν τώρα.

Διότι ενώ όλοι όσοι ζουν στην επαρχία δικαίως αντιλαμβάνονται την αξία των περιφερειακών ΑΕΙ και δικαίως ζητούν να μη κλείσουν, πολλοί πολιτικοί και δημοσιογράφοι των Αθηνών το εκλαμβάνουν απλά ως «πολιτική πίεση» και όχι ως ουσία που έχει τεράστιο αντίκτυπο στην οικονομία και ποιότητα ζωής της επαρχίας.  

Την ίδια αντίληψη έχει και η κυβέρνηση, η οποία εδώ και τρία χρόνια που θεσμοθέτησε την Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής (ΕΒΕ) οδηγεί τον αριθμό των φοιτητών στα περιφερειακά ΑΕΙ να συρρικνώνεται δραματικά. Όχι για το καλό της περιφέρειας και της οικονομίας.

Ας δούμε τα δεδομένα.

Όσοι κατανοούν τι σημαίνει επιδραστική έρευνα, αντιλαμβάνονται το τεράστιο μέγεθος διεθνούς απήχησης της παρακάτω επιστημονικής δημοσίευσης στο κορυφαίο περιοδικό “Economics of Education Review”, η οποία από το 2019 που δημοσιεύθηκε ως σήμερα έλαβε πάνω από 650 αναφορές στο Google Scholar.  Παρακάτω η μετάφραση της περίληψης αυτής της επιστημονικής δημοσίευσης των Anna Valero και John Van Reenen από το London School of Economics και το MIT αντίστοιχα:¹

«Αναπτύσσουμε ένα νέο σύνολο δεδομένων χρησιμοποιώντας πηγαίο υλικό της UNESCO για την τοποθεσία σχεδόν 15.000 πανεπιστημίων σε περίπου 1.500 περιοχές σε 78 χώρες, μερικές από τις οποίες χρονολογούνται από τον 11ο αιώνα. Υπολογίζουμε μοντέλα σταθερών επιδράσεων στο υποεθνικό επίπεδο μεταξύ 1950 και 2010 και διαπιστώνουμε ότι οι αυξήσεις στον αριθμό των πανεπιστημίων συσχετίζονται θετικά με μελλοντική ανάπτυξη του κατά κεφαλήν ΑΕΠ (και αυτή η σχέση είναι ισχυρή στον έλεγχο για μια σειρά από παρατηρήσιμα στοιχεία, καθώς και μη παρατηρούμενες περιφερειακές τάσεις).

Οι εκτιμήσεις μας υποδηλώνουν ότι αύξηση 10% σε μια περιφέρεια στον αριθμό των κατά κεφαλήν πανεπιστημίων συνδέεται με 0,4% υψηλότερο μελλοντικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε αυτήν την περιοχή. Επιπλέον, φαίνεται να υπάρχουν θετικές δευτερογενείς επιπτώσεις από τα πανεπιστήμια στις γεωγραφικά κοντινά γειτονικές περιφέρειες.

Δείχνουμε ότι η σχέση μεταξύ του κατά κεφαλήν ΑΕΠ και των πανεπιστημίων δεν καθορίζεται απλώς από τις άμεσες δαπάνες του πανεπιστημίου, του προσωπικού και των φοιτητών του. Μέρος της επίδρασης των πανεπιστημίων στην ανάπτυξη διαμεσολαβείται μέσω της αυξημένης προσφοράς ανθρώπινου κεφαλαίου και της μεγαλύτερης καινοτομίας.

Επιπλέον, διαπιστώνουμε ότι εντός των χωρών, η υψηλότερη ιστορικά πανεπιστημιακή παρουσία συνδέεται με ισχυρότερες φιλοδημοκρατικές στάσεις.»¹

Συμπληρωματικά, παρατίθεται και η παρακάτω μετάφραση της περίληψης άλλης πολύ πρόσφατης έρευνας που επικεντρώθηκε σε όλες τις γεωγραφικές περιφέρειες της Ευρώπης και είναι διαχρονική.² Δημοσιεύθηκε το 2022 και μόλις σε ένα χρόνο συγκέντρωσε σχεδόν 100 αναφορές.

«Αυτή η έρευνα διερευνά τον αντίκτυπο των περιφερειακών συστημάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ΑΕΙ) στην οικονομική ανάπτυξη, με βάση 284 ευρωπαϊκές περιφέρειες σε μια περίοδο 18 ετών (από το 2000 έως το 2017). Το εμπειρικό πλαίσιο μοντελοποιεί συγκεκριμένα την ετερογένεια των ΑΕΙ συμπεριλαμβάνοντας δείκτες σχετικά με τη συγκέντρωση των πανεπιστημίων, το μέγεθος των ΑΕΙ και την απόδοση των ΑΕΙ και άλλους σημαντικούς παράγοντες. Η ανάλυση βασίζεται σε ένα νέο και ολοκληρωμένο σύνολο δεδομένων, που δημιουργήθηκε με τη συλλογή και το συνδυασμό δεικτών από διαφορετικές πηγές δεδομένων (Eurostat, ΟΟΣΑ, Word Higher Education Database και InCites).

Τα αποτελέσματα αποκαλύπτουν ότι η αύξηση του αριθμού των πανεπιστημίων σε μια περιφέρεια ευνοεί την ισχυρότερη οικονομική ανάπτυξη σε αυτήν την περιοχή. Η ποιότητα της έρευνας και η εξειδίκευση σε αντικείμενα STEM είναι οι πρωταρχικοί μοχλοί μέσω των οποίων τα πανεπιστήμια επηρεάζουν θετικά την οικονομική ανάπτυξη των περιφερειών.»²

Τόσο οι παραπάνω έρευνες όσο και το σύνολο της επιστημονικής βιβλιογραφίας επιβεβαιώνουν τον κρίσιμο ρόλο των ΑΕΙ στην ανάπτυξη των περιφερειών και της επαρχίας. Έρευνες όπως η παραπάνω δείχνουν επίσης ότι το μέγεθος του πανεπιστημίου, ο αριθμός των τμημάτων του, επηρεάζει θετικά την ανάπτυξη της περιφέρειάς του.

Αν η Ελληνική επαρχία μαραζώσει, θα μαραζώσει όλη η χώρα. Δεν γίνεται η χώρα μας να αναπτύσσεται και να ισορροπήσει, στηριγμένη μόνο στην ανάπτυξη της Αθήνας, δεν συμβαίνει πουθενά στην ανεπτυγμένη Ευρώπη. Η Ελλάδα έχει πολλαπλάσια έκταση χωρών όπως το Βέλγιο, η Ολλανδία κλπ., που έχουν μεγαλύτερο πληθυσμό από την Ελλάδα αλλά ισόρροπα κατανεμημένο στις πόλεις τους ενώ και η βιομηχανία και παραγωγή τους είναι ισόρροπα κατανεμημένη στις περιφέρειες και στις πόλεις τους.

Εάν ερωτηθούν οι κάτοικοι στη Θράκη, Δυτική Μακεδονία, κλπ., θα σας το εξηγήσουν καλύτερα.

Τα τελευταία 60 χρόνια σταδιακά ερήμωσαν όλα τα χωριά, των οποίων οι κάτοικοι  μετανάστευσαν στις πρωτεύουσες των νομών, στην Αθήνα ή στο εξωτερικό. Με την ανυπαρξία βιώσιμου σχέδιου ανάπτυξης της επαρχίας, στο οποίο προστίθεται και η κυβερνητική πολιτική που οδηγεί σε κλείσιμο των περιφερειακών πανεπιστημιακών τμημάτων, πλέον θα επιταχυνθεί η υφιστάμενη μείωση του πληθυσμού και στις πρωτεύουσες των περισσότερων νομών, ιδιαίτερα πόλεων με λιγότερους από 100.000 κατοίκους.

Η μείωση του πληθυσμού εντός της τελευταίας δεκαετίας κατά 10.3% στη Δυτική Μακεδονία, 7.6% στην Ανατ. Μακεδονία-Θράκη, 7.1% στη Στερεά Ελλάδα και γενικότερα όλων των περιφερειών με εξαίρεση Αττική, Κρήτη και Νότιο Αιγαίο, θα αποτελεί μάλλον ευχάριστη ανάμνηση όταν θα ανακοινώνονται τα πιο δυσάρεστα ευρήματα της απογραφής του 2031 και επόμενων απογραφών. Κι επειδή η φύση απεχθάνεται το κενό, σταδιακά θα αλλάζει η σύνθεση του πληθυσμού, π.χ., με όλο και περισσότερους εισαγόμενους Πακιστανούς να δουλεύουν στους αγρούς, κλπ.

Επιστρέφοντας στο πρώτο ερώτημα, πιστεύει κανείς ότι η ανάπτυξη των μη κρατικών ΑΕΙ θα κάνει καλό στα περιφερειακά τμήματα της χώρας;  Θα εγκατασταθούν μη κρατικά ΑΕΙ στην Καρδίτσα, στην Λαμία, στα Τρίκαλα, στην Κομοτηνή, στην Ξάνθη, στην Αλεξανδρούπολη, στην Κοζάνη, στην Φλώρινα, στις Σέρρες, στα Γιάννενα, στην Τρίπολη, στο Αγρίνιο, όπου η μεγάλη πλειοψηφία των φοιτητών τους είναι από Αθήνα, Θεσσαλονίκη και από 2-3 ακόμη πόλεις άνω των 200.000 κατοίκων πολύ μακριά από την περιφέρειά τους;

Πιστεύει κανείς ότι τα μη κρατικά ΑΕΙ δεν θα στοχεύσουν να ακμάσουν στην Αθήνα και στην Θεσσαλονίκη, ώστε οι γονείς να προτιμήσουν να ξοδέψουν χρήματα για δίδακτρα στα ιδιωτικά ΑΕΙ στο σπίτι τους, αντί για κόστος ζωής στα δημόσια ΑΕΙ της επαρχίας και μακριά από το σπίτι;  Και πιστεύει κανείς ότι οι ιδιώτες δεν θα επενδύσουν ακόμη περισσότερο στα υπάρχοντα τμήματα πληροφορικής, νομικής, διοίκησης, οικονομικών, κλπ. των κολεγίων, που υπόσχονται καλύτερες εργασιακές προοπτικές;

Και τι θα γίνει αν τα μη κρατικά ΑΕΙ πετύχουν και ακμάσουν, όπως επιδιώκουν οι ιδιοκτήτες τους και η κυβέρνηση; Πόσοι Έλληνες φοιτητές θα περισσέψουν για να πάνε στα περιφερειακά ΑΕΙ; Πώς θα επιβιώσουν τα εξαιρετικά τμήματα STEM (Πολυτεχενεία, πληροφορικές, Φυσικομαθηματικές) της Λαμίας, της Ξάνθης, των Ιωαννίνων, της Κοζάνης, η νομική της Κομοτηνής, τα τμήματα διοίκησης και οικονομίας σε όλες τις μικρές πόλεις της περιφέρειας;

Πιστεύει κανείς ότι θα συνεχίσουν να πηγαίνουν φοιτητές να σπουδάζουν σε περιφερειακά τμήματα που θεραπεύουν διάφορες επιστήμες, όπως εκπαίδευση, διαιτολογία, δημόσια υγεία, κλπ., όταν θα μπορούν να βρουν αντίστοιχα τμήματα στα ιδιωτικά ΑΕΙ σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη; Το 2023, λόγω της ΕΒΕ, 153 πανεπιστημιακά τμήματα είχαν λιγότερους εισακτέους απ’ ότι μπορούσαν να δεχθούν, η συντριπτική πλειοψηφία τους στα περιφερειακά ΑΕΙ, με τη νοσηλευτική του Διδυμοτείχου να έχει μόνο 1 εισακτέο! Θα βρεθεί πανεπιστημιακό τμήμα στο Διδυμότειχο να προσελκύσει περισσότερους εισακτέους όταν λειτουργήσουν τα αναβαθμισμένα ιδιωτικά ΑΕΙ;

Κρίμα, αφού όλα τα δημόσια περιφερειακά ΑΕΙ είναι μέσα στα πρώτα 1000 και κανένα κάτω από τα κορυφαία 2000 καλύτερα ΑΕΙ, από τα δεκάδες χιλιάδες πανεπιστήμια του κόσμου. Ιδιαίτερα οι σχολές STEM όλων των περιφερειακών ΑΕΙ που είναι και οι πλέον κρίσιμες για την ανάπτυξη της χώρας και των περιφερειών της, είναι στις κορυφαίες παγκοσμίως. ^3,4,5

Τα νούμερα είναι αδυσώπητα: Το κόστος ζωής στην περιφέρεια είναι πάνω από 700 Ευρώ το μήνα, δηλαδή ετήσιο κόστος για σπουδές άνω των 8.000 Ευρώ ετησίως. Μα αν κάποιος έχει την ευκαιρία να πληρώσει αυτά τα χρήματα σε δίδακτρα σε ιδιωτικό ΑΕΙ στην Αθήνα που θα είναι και πολύ καλύτερα συνδεδεμένο με επιχειρήσεις στην Αθήνα απ’ ότι τα περιφερειακά ΑΕΙ, θα σκεφτεί να στείλει το παιδί του για σπουδές σε περιφερειακό ΑΕΙ;

Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι μελετά με προσοχή την ανάπτυξη των μη κρατικών ΑΕΙ. Όμως έχει κάποια μελέτη για την παράλληλη ανάπτυξη των περιφερειακών ΑΕΙ;

Όλα δείχνουν ότι η κυβέρνηση απλά θα δώσει υποσχέσεις και κάποια λίγα χρήματα μόνο για εφέτος, έτσι για να περάσει τώρα το νομοσχέδιο για τα μη κρατικά ΑΕΙ, χωρίς καμιά εμπεριστατωμένη μελέτη για δια βίου υποστήριξη των περιφερειακών ΑΕΙ από το ΑΕΠ της χώρας.

Επίσης όλα δείχνουν, ότι εν έτη 2024, που η κυβέρνηση κατεβάζει το νομοσχέδιο για τα ιδιωτικά ΑΕΙ, δεν έχει καμία επιστημονικά τεκμηριωμένη μελέτη για την οικονομική ανάπτυξη της περιφέρειας σε συνδυασμό με την ανάπτυξη των περιφερειακών ΑΕΙ της χώρας. Γιατί χρειάζεται; Διότι αυτά τα δύο πάνε πακέτο, όπως δείχνουν όλες οι έρευνες.

Μήπως η κυβέρνηση θα έπρεπε να είχε κάνει όλες αυτές τις μελέτες στα προηγούμενα 4 χρόνια διακυβέρνησης; Γιατί δεν τις έκανε και δίνει προτεραιότητα στα ιδιωτικά ΑΕΙ, αξίζουν περισσότερο οι λίγοι ιδιοκτήτες των ιδιωτικών ΑΕΙ σε σχέση με τα εκατομμύρια κατοίκων εκτός Αθηνών;

Αν δεν έχει αυτές τις μελέτες, γιατί τόσο βιασύνη να περάσει νομοσχέδιο για μη κρατικά ΑΕΙ, όταν όλα δείχνουν ότι αυτό θα έχει βλαβερές συνέπειες στην οικονομία και ποιότητα ζωής των περισσότερων πόλεων της χώρας που φιλοξενούν περιφερειακά ΑΕΙ;

Όλα δείχνουν ότι η μείωση των περιφερειακών τμημάτων και φοιτητών που είναι σε εξέλιξη λόγω ΕΒΕ, θα επιταχυνθεί με την ίδρυση των ιδιωτικών ΑΕΙ. Οι έρευνες δείχνουν ότι αυτή η πολιτική θα έχει τεράστιο οικονομικό, πολιτισμικό και εθνικό κόστος από την παρακμή και την συνακόλουθη εντονότερη μείωση του πληθυσμού της επαρχίας. Αυτό το τεράστιο κόστος θα είναι πολύ μεγαλύτερο από τα έσοδα κάποιων χιλιάδων φοιτητών που θα σπουδάσουν στα ιδιωτικά ΑΕΙ των μητροπολιτικών κέντρων.

Και το δυστύχημα είναι ότι άπαξ και αυτό το κακό έγινε, πολύ δύσκολα διορθώνεται. 

Αναφορές

1. Valero, A., & Van Reenen, J. (2019). The economic impact of universities: Evidence from across the globe. Economics of Education Review, 68, 53-67. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0272775718300414
2. Agasisti, T., & Bertoletti, A. (2022). Higher education and economic growth: A longitudinal study of European regions 2000–2017. Socio-Economic Planning Sciences, 81, 100940. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0038012119306809?casa_token=FxLcsQK0FqEAAAAA:CUodjaY-l5GPr1e3BZfHfQEXMN0PAZB1_DUPJ71pdHn2gbfA5bnJ5bLAlmC27tV6d-c5nPfNPuM
3. Παπαϊωάννου Α. (2020).Στη λίστα με τους κορυφαίους στον κόσμο, 648 Έλληνες πανεπιστημιακοί.https://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/sti-lista-me-toys-koryfaioys-ston-kosmo-648-%E2%80%98ellines-panepistimiakoi
4. Παπαϊωάννου Α. (2020).Έρευνα και Ανάπτυξη: Παραλήψεις και λαθεμένα μηνύματα της έκθεσης Πισσαρίδη.https://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/ereyna-kai-anaptyksi-paralipseis-kai-lathemena-minymata-tis-ekthesis-pissaridi
5. Παπαϊωάννου Α. (2020). Οι δαπάνες για έρευνα σε Έλληνες πανεπιστημιακούς πιάνουν τόπο καλύτερα από οποιασδήποτε χώρας!https://tvxs.gr/news/egrapsan-eipan/ereyna-oi-dapanes-gia-ereyna-pros-ellines-panepistimiakoys-pianoyn-topo-kalytera 

• Ο Αθανάσιος Παπαϊωάννου είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας