Το πρώτο από τα τρία κύματα του κινήματος για την απελευθέρωση των γυναικών ξέσπασε με στόχο τη διεκδίκηση του δικαιώματος στην εκπαίδευση και τη συμμετοχή στην πολιτική ζωή διά της ψήφου.

Ως κοινωνικό κίνημα που εξαπλώθηκε ραγδαία στις επόμενες δεκαετίες, ο φεμινισμός εστιάστηκε σταδιακά στη συνέχεια στον περιορισμό ή στην εξάλειψη κάθε μορφής ανισότητας των φύλων και στην προώθηση όλων των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των γυναικών στην κοινωνία. Ο αγώνας άρχισε σε εθνικό επίπεδο κυρίως στη Δυτική Ευρώπη και στις ΗΠΑ.

Το πρώτο εθνικό συνέδριο για τα δικαιώματα των γυναικών οργανώθηκε στη Νέα Υόρκη το 1848. Το 1864 που ξεκίνησεεπισήμως το κίνημα του Ερυθρού Σταυρού, οι γυναίκες, αν και παραγκωνίστηκαν σταθερά σε ηγετικό επίπεδο, έδωσαν επίμονους αγώνες για να ιδρυθούν και να στελεχωθούν εθνικές επιτροπές στη χώρα τους.

Το σίγουρο είναι πάντως πως ο Ερυθρός Σταυρός και οι άλλες διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις, που είχαν πολλαπλασιαστεί σαν μανιτάρια εκείνη την εποχή, έδωσαν ώθηση και αυτοπεποίθηση στις ηγετικές μορφές του γυναικείου κινήματος για να περάσουν στη διεθνοποίηση του δικού τους κινήματος στο τέλος του 19ου αιώνα. Το πρώτο διεθνές συνέδριο για τις γυναίκες έγινε στο Παρίσι το 1878 και ήταν συνδεδεμένο με την 3η Παγκόσμια Έκθεση, τη μεγαλύτερηως τότε στον κόσμο, με 13.000.000 επισκέπτες.

Ο άνεμος της διεθνούς συνεργασίας διευκόλυνε τότε πολλές εθνικές επιτροπές και οργανώσεις να διασυνδεθούν σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το 1888 έγινε το δεύτερο βήμα: οι γυναίκες που προχώρησαν τότε στην ίδρυση της πρώτης διεθνούς γυναικείας οργάνωσης, του International Council ofWomen (ICW), προσκάλεσαν στην Ουάσινγκτον 53 γυναικείες οργανώσεις των πιο προχωρημένων στον τομέα αυτόν χωρών. Μέχρι τις παραμονές του Πρώτου παγκοσμίου πολέμου η διεθνής αυτή οργάνωση είχε καταφέρει να ιδρύσει 23 νέες εθνικές επιτροπές. Το πρόβλημα με την ICW ήταν ότι ήταν μάλλον συντηρητική και απέφευγε να θίξει τα πιο επίμαχα ζητήματα για να κερδίσει σε μαζικότητα. Το πιο προβληματικό απ’ όλα ήταν ότι δεν προέβαλλε αρκετά το ουσιαστικότερο γυναικείο αίτημα της εποχής: το δικαίωμα στην ψήφο, δηλαδή το δικαίωμα στη συμμετοχή του γυναικείου πληθυσμού στην πολιτική ζωή.

Αποτέλεσμα ήταν να γεννηθούν δυσαρέσκειες και αντιθέσεις πάνω στην ήδη προϋπάρχουσα αντίθεση μεταξύ του ριζοσπαστικού ακτιβισμού των suffragettes σαν την Emily Pankhurst και τη μετριοπάθεια των suffragists σαν τη Millicent Garrett.
 
Ακριβώς λόγω της απροθυμίας της πρώτης διεθνούς οργάνωσης να εγείρει τα ακανθώδη πολιτικά ζητήματα, προέκυψε το 1904 στη συνδιάσκεψη του Βερολίνου από τις Γερμανίδες φεμινίστριες μια άλλη διεθνής οργάνωση με στόχευση τα πολιτικά δικαιώματα, η International Woman Suffrage Alliance.

Οι γυναίκες της Αριστεράς, από την άλλη μεριά, προτίμησαννα δραστηριοποιηθούν μέσω των δικών τους οργανώσεων, γιατί δεν μπορούσαννα δεχτούν την υποβάθμιση της ταξικής προσέγγισης των αστών γυναικών.

Η Καλλιρρόη Παρρέν και ο πόλεμος: Η μήτηρ και ο πατήρ του γυναικείου κινήματος

Την εποχή της ίδρυσης του ελληνικού κράτους οι Ελληνίδες ήταν αθέατες στον δημόσιο χώρο – ούτε καν στον δρόμο δεν ήταν πρέπον να κυκλοφορούν. Ειδικά μακριά από τα χωριά, όπου παραδοσιακά οι γυναίκες συμμετείχαν ενεργά στις αγροτικές εργασίες, ο ανδρικός και ο γυναικείος κόσμος παρέμεναν απολύτως χωριστοί.

Η εκβιομηχάνιση, που θα μπορούσενα βγάλειέξω από το σπίτι τις γυναίκες των κατώτερων οικονομικά τάξεων, ήταν πενιχρή. Έτσι ακόμα και σαράντα χρόνια μετά, το 1879, υπήρχαν στο σύνολο του ελληνικού πληθυσμού μόνο 5.735 εργάτριες, 769 μαίες, 10.800 σερβιτόρες και δασκάλες. Αντιθέτως, στον τομέα της μη μισθοδοτούμενης εργασίας οι γυναίκες ήταν ανέκαθεν στην κορυφή της λίστας.

Ο δρόμος που ανακάλυψαν οι γυναίκες για να συμμετάσχουν στον ανδρικό κόσμο, δηλαδή στη δημόσια σφαίρα, παρακάμπτοντας τις κοινωνικές αντιστάσεις, ήταν ο δρόμος που άνοιξε ηΜεγάλη Ιδέα και η ρητορική του πατριωτισμού που σφράγισε όλο τον 19ο αιώνα. Στο πλαίσιο αυτό εντόπισαν έναν ρόλο που μπορούσαν να διεκδικήσουν χωρίς να στιγματιστούν κοινωνικά.

Φυσικά ο ρόλος αυτός, κυρίως στην Ελλάδα και στα συντηρητικά Βαλκάνια, όφειλενα είναι αυστηρά συμβατός με τη «γυναικεία τους φύση» για να μηνείναι κοινωνικά απειλητικός. Οι ριζοσπαστικές σουφραζέτες σ’ αυτή την περιοχή του κόσμου δεν θα είχαν απολύτως καμία τύχη. Εν ολίγοις οι γυναίκες, για να βγουν έξω από το σπίτι, προθυμοποιήθηκαν να αναλάβουν την πρόνοια και την περίθαλψη των αγωνιστών της εθνικής ολοκλήρωσης, αλλά και τηνεθνικώς ορθή ανατροφή των μελλοντικών Ελλήνων.

Έτσι, κυρίως στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, οι κυρίες που αρχικά «κατασκεύαζανεπιδέσμους και συνέλεγον διάφορα πλεκτά» προχώρησαν σταδιακά ως το 1878 με ολοένα και μεγαλύτερη συμμετοχή στον αγώνα ως «μητέρες του έθνους».

* Απόσπασμα από το βιβλίο της Λένας Διβάνη, Η «ύπουλος θωπεία», εκδόσεις Καστανιώτη