Στο γνωστό αφήγημα για την εσωτερική παρακίνηση τα παιδιά παίζουν χαρούμενα σε έναν όμορφο κήπο όπου ο ιδιοκτήτης του χαιρόταν επίσης παρακολουθώντας τα να διασκεδάζουν. Ήταν μάλιστα τόσο χαρούμενος με την παρουσία των παιδιών, που δεν άντεχε στην ιδέα ότι μια μέρα ίσως τα παιδιά να σταματήσουν να παίζουν στον κήπο του.

Για να αποτρέψει αυτή την πιθανότητα σκέφτηκε να δίνει στα παιδιά έναν οβολό κάθε φορά που αυτά έρχονταν να παίξουν στον κήπο του. Έπειτα όμως από λίγο καιρό, τα παιδιά ζήτησαν και δεύτερο οβολό και μετά τρίτο και τέταρτο. Ο ιδιοκτήτης του κήπου όμως δεν είχε να δώσει τόσους πολλούς οβολούς. Το αποτέλεσμα ήταν τα παιδιά να φύγουν από τον κήπο και να πάνε αλλού να παίξουν, χωρίς βέβαια να λαμβάνουν κανέναν οβολό στο νέο χώρο παιχνιδιού. Δηλαδή ο ιδιοκτήτης του κήπου αντικατέστησε την εσωτερική παρακίνηση των παιδιών (τη χαρά του παιχνιδιού, την έμφυτη ανάγκη για παιχνίδι) με ένα εξωτερικό κίνητρο (οβολό), που όταν αυτό εξέλειψε, συμπαρέσυρε και το αυθόρμητο εσωτερικό κίνητρο.

Από την ίδρυσή τους τα Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ) δεν προέβλεπαν δίδακτρα ούτε αμοιβές για τους διδάσκοντες μέλη του Διδακτικού  Ερευνητικού Προσωπικού, ακολουθώντας καλές ευρωπαϊκές πρακτικές. Οι καθηγητές δίδασκαν από την εσωτερική τους παρακίνηση, από την ανάγκη που ένιωθαν να βρεθούν σε ένα ακαδημαϊκό περιβάλλον με ταλαντούχους νέους επιστήμονες με τους οποίους θα μπορούσαν να αλληλεπιδράσουν και πιθανόν να εντάξουν στην ερευνητική τους ομάδα, διαδίδοντας και διευρύνοντας το επιστημονικό τους αντικείμενο.

Η διδασκαλία στα ΠΜΣ αποτελούσε αναγνώριση της ποιότητας του επιστημονικού έργου του διδάσκοντα, καθώς αυτός έβαζε τη σφραγίδα του προετοιμάζοντας την επόμενη νέα γενιά εξειδικευμένων επιστημόνων. Αυτή ήταν η αμοιβή τους. Είναι αισιόδοξο ότι και σήμερα η  πλειοψηφία των διδασκόντων καθηγητών στα ΠΜΣ λειτουργούν με αυτά τα εσωτερικά κίνητρα. Η σχετική συζήτηση στη βουλή ανέδειξε ότι σε αυτή την ακαδημαϊκή προσέγγιση αντιπαρατίθεται η αντιπολίτευση στο νόμο για την ανώτατη εκπαίδευση, η οποία θεωρεί ότι το κύριο κίνητρο για τη διδασκαλία στα ΠΜΣ είναι η χρηματική αμοιβή. Το εγχείρημα της μετατόπισης προς εξωτερικά κίνητρα είναι ένα ακόμα δείγμα της αντιπαλότητας που αρθρώνεται στο νόμο αντιπαράθεσης ανάμεσα στις ακαδημαϊκές και στις αγοραίες αντιλήψεις. Η εμπειρία δείχνει ότι η ποιότητα των πολλών δωρεάν ΠΜΣ αποδεικνύει ότι αυτό δεν εξαρτάται από τις αμοιβές των διδασκόντων.

Επί πλέον κατά τη δημόσια συζήτηση για τα ΠΜΣ έχουν αναδειχθεί πολλά ενδιαφέροντα ερωτήματα και διαπιστώσεις που καταδεικνύουν την αναγκαιότητα θέσπισης ακαδημαϊκών κανόνων για τη λειτουργία των ΠΜΣ. Ένα βασικό ερώτημα είναι πόσα ΠΜΣ μπορεί να υποστηρίξει ένα τμήμα με συγκεκριμένο αριθμό μελών ΔΕΠ, ώστε αυτά να διατηρούν την ποιότητα και την ακαδημαϊκότητά τους. Έχει αναφερθεί ο υπερβολικός αριθμός των 20 και πλέον ΠΜΣ σε ένα τμήμα καθώς και η λειτουργία ΠΜΣ σε τμήμα με κανένα μέλος ΔΕΠ.

Ένα άλλο ερώτημα είναι εάν το ύψος των διδάκτρων καθορίζεται από τη ζήτηση, δηλαδή την αγορά ή από το λειτουργικό κόστος του ΠΜΣ. Φαίνεται παράδοξο ότι το μεγαλύτερο μέρος των διδάκτρων στα ΠΜΣ δαπανάται για τις αμοιβές των διδασκόντων. Είναι πράγματι άξιο απορίας γιατί τα ακριβότερα μεταπτυχιακά είναι αυτά που δε χρειάζονται επιστημονικό εξοπλισμό και αναλώσιμα παρά μόνο έναν υπολογιστή. Επιπλέον, διερωτάται  κάποιος σε πόσα ΠΜΣ μπορεί φυσιολογικά να διδάξει με επάρκεια ένας καθηγητής  στο ακαδημαϊκό πλαίσιο που θέτει η υποχρέωσή του για τη διδασκαλία προπτυχιακών μαθημάτων και την έρευνα. Τέλος, στοιχείο της αντιπαράθεσης είναι ότι ο λόγος των διδασκόντων ανά μεταπτυχιακό είναι συντριπτικά χαμηλότερος στα πολύ ακριβά μεταπτυχιακά συγκριτικά με τα δωρεάν μεταπτυχιακά, υποδηλώνοντας πιθανά ότι κάποιοι προβάλλουν δήθεν ακαδημαϊκά επιχειρήματα ενώ ενδιαφέρονται κυρίως για τις αμοιβές τους.

* Οι Αντώνης Κυπάρος και Δημήτρης Ψύλλος είναι καθηγητές ΑΠΘ