Θέλω να παραθέσω, χωρίς ιδιαίτερη ανάλυση για λόγους οικονομίας, τρία αποσπάσματα από το βιβλίο μου για τα Δεκεμβριανά που νομίζω ότι έχουν κάτι να προσφέρουν στην κατανόηση της σημερινής κατάστασης. Το πρώτο μπορεί να λάβει τον τίτλο «Η αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης με μέτρα λιτότητας το 1944», το δεύτερο «Τα οικονομικά συμφέροντα πίσω από μια μάχη» και το τρίτο «Ο φόβος ενός ευρωπαϊκού ντόμινο».

Την περίοδο της Κατοχής και όταν πλέον πλησίαζε η Απελευθέρωση, οι ελληνικές αριστερές δυνάμεις του ΕΑΜ εισήλθαν (Συμφωνία του Λιβάνου) στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Η νέα κυβέρνηση έφτασε στην Αθήνα στις 18 Οκτωβρίου 1944. Το πιο επείγον ζήτημα που είχε να αντιμετωπίσει σε μια πλήρως κατεστραμμένη χώρα ήταν αυτό του επισιτισμού των λιμοκτονούντων Ελλήνων. Τα παραγωγικά υπουργεία είχαν ανατεθεί στους υπουργούς του ΕΑΜ, σε μια προσπάθεια να φθαρούν, όπως ο ίδιος ο Γεώργιος Παπανδρέου ανέφερε αμέσως μετά τα Δεκεμβριανά, δεδομένου ότι η κατάσταση που είχαν να αντιμετωπίσουν οι εαμικοί υπουργοί θα τους ανάγκαζε να λάβουν αντιλαϊκά μέτρα:

«Ως προς την αντιμετώπιση του επισιτιστικού, η κυβέρνηση ήταν απόλυτα εξαρτημένη από τη βρετανική βοήθεια. Έτσι όταν στις 3 Νοεμβρίου, σε σύσκεψη του πρωθυπουργού και του οικονομικού επιτελείου με τον Χάρολντ Μακμίλαν [βρετανός υπουργός για θέματα Μεσογείου], η ελληνική πλευρά ζήτησε την αύξηση των προμηθειών και τη σύναψη δανείου, ο Μακμίλαν απάντησε ότι δεν αναμένεται περαιτέρω βοήθεια αν δεν γινόταν απολύτως ξεκάθαρο ότι θα λαμβάνονταν όλα τα αναγκαία μέτρα όχι μόνο για να επιτευχθεί η σταθεροποίηση της οικονομίας αλλά και για να διατηρηθεί. Με κύριο μέσο πίεσης την επισιτιστική βοήθεια ο Μακμίλαν ζήτησε την αλλαγή του συστήματος υπολογισμού των μισθών και την επίτευξη ισοσκελισμένου προϋπολογισμού με μέτρα πέρα από τα αμιγώς πληθωριστικά. Αυτό συνεπάγονταν περικοπές δαπανών μισθοδοσίας, εμφάνιση φορολογικών εσόδων και άμεση προσφυγή σε εσωτερικό δανεισμό.

Ο Θανάσης Χατζής, Γενικός Γραμματέας του ΕΑΜ κατά τη διάρκεια της Κατοχής, υποστηρίζει ότι η απαίτηση των Βρετανών οικονομικών εμπειρογνωμόνων για την επίτευξη ισοσκελισμένου προϋπολογισμού αποκλειστικά με εσωτερικούς πόρους, «χωρίς να προβλέπονται έσοδα από τις κατασχέσεις των περιουσιών των δοσίλογων για οικονομική συνεργασία, ούτε των ¨τσακαλιών¨ μεγαλομαυραγοριτών», αποτελούσε την κορύφωση του «συστηματικού οικονομικού σαμποτάζ», που έκαναν οι Βρετανοί από κοινού με την ελληνική «αντίδραση». Διατηρώντας στο «απυρόβλητο» τους «ντόπιους κεφαλαιούχους», πρόβαλαν διαρκώς εμπόδια στα «μεγαλόπνοα» σχέδια του εαμικού οικονομικού επιτελείου για «διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία», για «ξένες επενδύσεις» και «δραστηριοποίηση των ντόπιων κεφαλαιούχων», επιβάλλοντας «λιτότητα και μετά τη θανατερή πείνα της κατοχής». (Σελ. 40-41).

Κατά τη διάρκεια των μαχών του Δεκέμβρη, ένα άρθρο του διάσημου Αμερικανού δημοσιογράφου Ντρου Πήρσον, που αναφερόταν στο μεγάλο δημόσιο χρέος της Ελλάδας, φώτιζε μια ακόμη από τις οικονομικές πτυχές του «ελληνικού προβλήματος»:

«Όταν ο Τσώρτσιλ βρίσκονταν σε οικονομικές δυσκολίες το 1912, βοηθήθηκε από τρεις πηγές [αναφέρονται οι δύο πρώτες] και την οικογένεια Hambro, ιδιοκτήτη της Hambro Bank του Λονδίνου. Η Hambro Bank έχει χορηγήσει βαρυσήμαντα δάνεια στην Ελλάδα. Αυτά τα δάνεια χρηματοδότησαν τα έργα υδροδότησης της Αθήνας, το έργο της άρδευσης της Βοιωτίας, το σιδηρόδρομο Πατρών και τις περισσότερες εταιρίες φωτισμού και ρεύματος στην Ελλάδα. Μέσω της αγγλικής αποστολής στην Αθήνα, οι τόκοι αυτών των δανείων πληρώθηκαν σε χρυσό ακριβώς μέχρι τον Απρίλιο του 1941, όταν η Ελλάδα δέχτηκε την εισβολή των Γερμανών. Ήταν μια από τις λίγες χώρες όπου οι πληρωμές έγιναν σε χρυσό. Το ύψος των τόκων είναι υψηλό, κυμαίνονται από 7,75% έως περίπου 16%. Ένα από τα σημεία της αντιπαράθεσης ανάμεσα στην βρετανική κυβέρνηση και τις αριστερές οργανώσεις στην Ελλάδα, είναι το μέλλον αυτών των δανείων. Το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ προτείνει την αποκλιμάκωση του επιτοκίου στο περίπου 5%. Κάποιοι διπλωμάτες στην Ουάσιγκτον ουσιαστικά πιστεύουν ότι εν μέρει γι αυτό έγιναν οι πυροβολισμοί στην Αθήνα». (Σελ. 171).

Πέρα όμως από την οικονομική διάσταση του «ελληνικού προβλήματος», υπήρχε και η γεωπολιτική:

«Τον Δεκέμβριο του 1944 ο Ντιν Άτσεσον (Dean Acheson), βοηθός Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, που βρισκόταν στην εμπόλεμη Αθήνα, έγραψε μια σύντομη αναφορά στον Χάρυ Χόπκινς (Harry Hopkins), ειδικό σύμβολο του προέδρου Ρούσβελτ. Σε αυτή επισήμαινε ότι εάν οι Σύμμαχοι δεν προσπαθούσαν ενεργά να βοηθήσουν στην επιβίωση των πολιτών και στην αποκατάσταση των κοινωνικών και ηθικών δομών, ένα πιθανό λουτρό αίματος περίμενε ολόκληρη την Ευρώπη, λόγω της κυριαρχίας ενός κλίματος απογοήτευσης και ταραχών που θα οδηγούσε στην πτώση των κυβερνήσεων. Ο φόβος του Άτσεσον ήταν ότι οι σκηνές που έβλεπε στην Αθήνα πιθανώς να επεκτείνονταν σε ολόκληρη την Ευρώπη προκαλώντας έναν πανευρωπαϊκό εμφύλιο πόλεμο. Στα ίδια συμπεράσματα κατέληγαν εκείνες τις ημέρες τα μέλη του βρετανικού Συμβουλίου Πολέμου σε συνεδρίασή τους στο Λονδίνο: «Αν η υπόθεση στην Ελλάδα εξελιχθεί όπως ελπίζουμε, το αποτέλεσμα ίσως είναι να σταματήσουμε μια τεράστια ποσότητα αναρχίας στην Ευρώπη και να αποθαρρύνουμε παρόμοιες εξεγέρσεις σε άλλες χώρες».

Συνεπώς ο πολιτικός ανταγωνισμός ανάμεσα στο ΕΑΜ και τον αστικό πολιτικό χώρο και η προσπάθεια της βρετανικής κυβέρνησης να εξασφαλίσει τα συμφέροντά της στην Ελλάδα και παράλληλα ν’ αποτρέψει την εμφάνιση ενός επιτυχημένου παραδείγματος εξέγερσης στην Ευρώπη, που θα μεταδίδονταν σαν ντόμινο και σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, μετέτρεψαν το εσωτερικό πολιτικό ζήτημα σε διεθνές πρόβλημα. Με άλλα λόγια, το ξέσπασμα των Δεκεμβριανών πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο που έθετε το γεγονός ότι οι πολιτικές επιδιώξεις του ΕΑΜ, της ισχυρότερης πολιτικής δύναμης στο εσωτερικό της χώρας, δεν μπορούσαν να συμβιβαστούν με αυτές των μεγάλων συμμάχων – ρυθμιστών των διεθνών πολιτικών εξελίξεων και συγκεκριμένα των Βρετανών, που είχαν «κερδίσει» την Ελλάδα εντάσσοντάς την στη δική τους σφαίρα επιρροής, στην εξαιρετικά κρίσιμη, για το μέλλον ολόκληρης της Ευρώπης, περίοδο αναζήτησης νέων ισορροπιών από τα μόλις απελευθερωμένα ευρωπαϊκά κράτη». (Σελ. 331).

Νομίζω ότι σήμερα βρισκόμαστε σε μια παρόμοια περίοδο αναζήτησης νέων ισορροπιών σε διεθνές επίπεδο, μετά την αποσταθεροποίηση του διεθνούς συστήματος που προκλήθηκε από την πτώση των ανατολικών καθεστώτων στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και την ανάδυση νέων οικονομικών και γεωπολιτικών δυνάμεων όπως η Κίνα. Ίσως αυτά που συμβαίνουν σήμερα στην Ελλάδα να έχουν τις αντιστοιχίες τους με αυτά που συνέβησαν 70 χρόνια πριν και καθόρισαν τις εξελίξεις στη χώρα για αρκετές δεκαετίες μετά.

Πηγή: Facebook