Με φόντο τη Σικελία των αρχών του 20ού αιώνα ο νομπελίστας συγγραφέας Λουίτζι Πιραντέλο, βυθίζεται στο «Χάος» της ανθρώπινης ψυχής, με τρόπο άλλοτε δραματικό, κι άλλοτε ανάλαφρο, που πίσω του όμως ενεδρεύει πάντοτε το τραγικό. Το 1984, στο Φεστιβάλ της Βενετίας, οι Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι, βασιζόμενοι σε χαρακτηριστικές νουβέλες του Πιραντέλο, δημιουργούν ένα φιλμ αριστουργηματικό και ταυτόχρονα διαχρονικό. 40 χρόνια μετά, βυθιζόμαστε στο «Χάος».

«Είμαι λοιπόν, γιος του Χάους. Και όχι αλληγορικά, μα στην πραγματικότητα, αφού γεννήθηκα κοντά σ’ ένα πυκνό δάσος που οι κάτοικοι του Τζιρζέντι το ονομάζουν Καβούζου, παραφθορά της αρχαίας ελληνικής λέξης Χάος.» – Λουίτζι Πιραντέλο

Πέντε ιστορίες διαφορετικές μεταξύ τους συνθέτουν μια ποιητική τοιχογραφία της Σικελίας στις αρχές του 20ού αιώνα, θίγοντας θέματα όπως: η μετανάστευση και η διάλυση της οικογένειας, ο έρωτας και η επιρροή της φύσης στον ανθρώπινο νου, η επιστροφή του διανοούμενου στην πατρική γη και τις παιδικές μνήμες, η σύγκρουση των κολίγων με τους φεουδάρχες και φυσικά, ο θάνατος.

Το «Χάος» των αδελφών Ταβιάνι, είναι μια ταινία γεμάτη συμβολισμούς. Ο ίδιος ο τίτλος της ταινίας μας παραπέμπει στην Κοσμογονία του Ησίοδου. Σ’ ένα χάος, όχι με τη σύγχρονη έννοια της λέξης, αλλά σ’ ένα «δημιουργικό» χάος που κυοφορεί την αρχή των πάντων. Πέρα από την σπουδαία προσφορά τους στον χώρο της Έβδομης Τέχνης, η αγάπη των Ιταλών δημιουργών για τα γράμματα και τον πολιτισμό και η συνεισφορά τους, είναι ιδιαίτερα αξιόλογη. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός, ότι τον Μάιο του 2015 οι αδερφοί Ταβιάνι βρέθηκαν στη Θεσσαλονίκη, όπου και ανακηρύχθηκαν Επίτιμοι Διδάκτορες του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).

Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία το Χάος είναι ένα από τα τρία στοιχεία που προϋπάρχουν της Κοσμογονίας. Τα άλλα δύο είναι η Γαία και ο Έρως. Αυτές οι τρεις μορφές δεν έχουν γεννηθεί η μία από την άλλη. Είναι αυτογέννητες κι απέχουν μόνο χρονικά στη σειρά της γέννησής τους. Από τους τρεις αυτούς πρώτους θεούς μόνο ο Έρως δε γεννά απογόνους Αυτός ενώνει και ωθεί τις άλλες δυνάμεις σε δημιουργία. Από το Χάος γεννήθηκαν το Έρεβος και η Νύχτα. Κι από την ένωση των δυο τους γεννήθηκαν ο Αιθέρας και η Ημέρα.

Το Ησιόδειο Χάος είναι γενάρχης και η «οντότητα» από την οποία πρόβαλλαν όλα. Δεν ενώνεται ποτέ με τη Γαία, η οποία κατά μία έννοια αποτελεί διαφοροποίηση του Χάους, ένας εν δυνάμει χώρος. Το Χάος αποτελεί κενό χώρο, αχανές, σκοτεινό και μυστηριώδες. Στο πεδίο της αφαίρεσης, ο αφηρημένος ή υπερβατικός χώρος αποτελεί την άγνωστη θεότητα που φαίνεται κενή μόνο στον πεπερασμένο νου. Είναι μια καθαρή υποκειμενικότητα που η ανθρώπινη διάνοια δεν μπορεί να συλλάβει, δίχως αυτό να σημαίνει ότι είναι κάτι μη υπάρχον.

Ο Πιραντέλο, ο συγγραφέας των ιστοριών πάνω στις οποίες βασίστηκε το «Χάος» των αδελφών Ταβιάνι, είναι βαθιά επηρεασμένος από την αρχαία ελληνική μυθολογία και φιλοσοφία. Όμως και οι αδελφοί Ταβιάνι συμμερίζονται την αγάπη και τον θαυμασμό του Πιραντέλο για την αρχαία Ελλάδα. Στο «Χάος», πέρα από τον τίτλο της ταινίας και πολλά άλλα στοιχεία παραπέμπουν στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

Η δομή της ταινίας, με την εισαγωγή και τις επιμέρους ιστορίες, μας παραπέμπουν σε αρχαία τραγωδία με τις εκατέρωθεν πράξεις της. Το κοράκι που συνδέει μεταξύ τους τις ιστορίες, με την ιδιότυπη μουσική του (το καμπανάκι στον λαιμό του), αντικαθιστά τον ρόλο του χορού που παρεμβάλλεται σηματοδοτώντας τη μετάβαση από τη μια πράξη της τραγωδίας στην επόμενη.

Η έννοια της ανατροπής και της εκτροπής από τη «φυσιολογική» πορεία είναι χαρακτηριστική σε όλες τις ιστορίες. Στην πρώτη ιστορία, οι ιστορικές εξελίξεις στην Ιταλία, έρχονται να ανατρέψουν τη ζωή της πρωταγωνίστριας. Χαρακτηριστική είναι η σκηνή με το κοράκι που οι χωριανοί προσπαθούν να το διώξουν μακριά, ως κακό οιωνό. Κάθε τι που προκαλεί αλλαγή και εκτροπή από τη συνηθισμένη ροή της καθημερινότητας, σπάνια γίνεται δεκτό με ευχαρίστηση.

Η διαδικασία της προσαρμογής σε νέα δεδομένα είναι συνήθως επίπονη, επιβάλει την εξέλιξη, τη δραστηριοποίηση ώστε να μπορέσει ο άνθρωπος να συνεχίσει να είναι λειτουργικός υπό τις νέες συνθήκες. Η αλλαγή είναι σύμφυτη με την εξέλιξη του κόσμου, ωστόσο το παλαιό και το γνωστό πάντοτε αντιτάσσονται σθεναρά στο καινούριο. Παρ’ όλο που χωρίς την ανανέωση, την αναπροσαρμογή, την εξέλιξη, όλα είναι καταδικασμένα στον θάνατο και στη φθορά.

Το Χάος, έρχεται μεν να αναταράξει και να εκτροχιάσει τη συνήθη ροή της καθημερινότητάς μας, αλλά μέσω αυτής της εκτροπής γονιμοποιεί, κινητοποιεί τον άνθρωπο σε δράση και αλλαγή. «Τα πάντα ρει» στη φύση, τα πάντα αλλάζουν και τίποτε δε μένει αναλλοίωτο και στάσιμο για πολύ.

Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι

Οι Ιταλοί σκηνοθέτες και σεναριογράφοι, Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι, γεννήθηκαν στο χωριό Σαν Μινιάτο της Τοσκάνης, στις 8 Νοεμβρίου του 1931 και στις 20 Σεπτεμβρίου του 1929, αντίστοιχα. Σπούδασαν στο Πανεπιστήμιο της Πίζας, μουσικολογία και ιστορία της τέχνης ο Πάολο και νομική ο Βιτόριο, αλλά στράφηκαν γρήγορα στον κινηματογράφο. Αρχικά ασχολήθηκαν με την κριτική κινηματογράφου και τη δημιουργία κινηματογραφικών λεσχών στην περιοχή τους. Στη συνέχεια υπήρξαν σκηνοθέτες πολλών ντοκιμαντέρ για την ιταλική τηλεόραση, ενώ γύρισαν και μικρού μήκους ταινίες.

Το 1962 πραγματοποίησαν το ντεμπούτο τους με τη μεγάλου μήκους ταινία «Ένας άντρας στην Πυρά» (1962), σε συν-σκηνοθεσία με τον Βαλεντίνο Ορσίνι. Η συνεργασία τους συνεχίστηκε και στην επόμενη ταινία, τους «Παράνομους του Έρωτα» (1967). Κάθε ταινία των Ταβιάνι μοιάζει σαν ένα κεφάλαιο ενός μεγάλου βιβλίου, που συγγράφουν οι ίδιοι από τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Το έργο τους συχνά έχει την αφετηρία του στη λογοτεχνία, αφού περιλαμβάνει πλήθος διασκευών έργων κλασικών συγγραφέων όπως του Τολστόι, του Γκαίτε, του Πιραντέλο, του Αλέξανδρου Δουμά (πατρός).

Σπουδαίες ταινίες όπως: «Ο Σαν Μικέλε είχε έναν κόκορα» (1973), «Αλονζανφάν» (1974), «Πατέρας Αφέντης» (1977) – Χρυσός Φοίνικας και Βραβείο FIPRESCI στο Φεστιβάλ Καννών του 1977, «Το Λιβάδι» (1979), «Η Νύχτα του Σαν Λορέντζο» – Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής και Βραβείο της Οικουμενικής Επιτροπής στο Φεστιβάλ Καννών του 1982, «Χάος» – μια σπονδυλωτή στη δομή της ποιητική μεταφορά διηγημάτων του Λουίτζι Πιραντέλο, που με αφορμή λαϊκούς μύθους και παραδόσεις, επιχειρούν να προσεγγίσουν πώς επιδρά το φεγγάρι στους ανθρώπους, «Καλημέρα Βαβυλωνία» (1987) κ.α., αναδεικνύονται διαχρονικά σε μια σειρά από λυρικές, συγκινητικές και μεγαλειώδεις οπτικές συμφωνίες που σχολιάζουν πολυδιάστατα το τέλος μιας εποχής, των προσδοκιών και των κατακτήσεών της.

Οι αδερφοί Ταβιάνι, έχουν γυρίσει περισσότερες από 20 ταινίες για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο από τη δεκαετία του 1960 και συνέχισαν, με αποκορύφωμα τη βράβευσή τους το 2012 στο 62ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ του Βερολίνου, με την Χρυσή Άρκτο Καλύτερης Ταινίας για το υπέροχο φιλμ: «Ο Καίσαρας πρέπει να πεθάνει» (2012).

Οι ταινίες τους αναδεικνύονται διαχρονικά σε μια σειρά από λυρικές, συγκινητικές και μεγαλειώδεις οπτικές συμφωνίες που σχολιάζουν πολυδιάστατα το τέλος μιας εποχής, των προσδοκιών και των κατακτήσεών της. Οι κορυφαίοι Ιταλοί σκηνοθέτες Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι, με συνέπεια και αγάπη προς την Έβδομη Τέχνη, υπηρέτησαν πιστά ένα Κινηματογράφο γεμάτο συμβολισμούς και λυρισμό. Ο Βιτόριο Ταβιάνι έφυγε από τη ζωή, την Κυριακή 15 Απριλίου του 2018, σε ηλικία 88 ετών, ενώ ο Πάολο Ταβιάνι πέθανε στη Ρώμη σε ηλικία 92 ετών, την Πέμπτη 29 Φεβρουαρίου του 2024.

Διαβάστε Επίσης:
Αφιέρωμα στους αδερφούς Ταβιάνι: Ο Λυρισμός στον Κινηματογράφο

Χάος / Kaos
Σκηνοθεσία: Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι
Σενάριο: Πάολο Ταβιάνι, Βιτόριο Ταβιάνι, Τονίνο Γκουέρα
Πρωταγωνιστούν: Μαργκαρίτα Λοζάνο, Οράζιο Τορίσι, Κάρλο Καρτιέ
Φωτογραφία: Τζιουζέπε Λάνσι
Μοντάζ: Ρομπέρτο Περπινιάνι
Μουσική: Νικόλα Πιοβάνι
Έτος Παραγωγής: 1984
Χώρα Παραγωγής: Ιταλία
Διάρκεια: 188 λεπτά

https://www.youtube.com/watch?v=8tk-g0t5tGk