Δημιουργοί κλασσικών και αγαπημένων κινηματογραφικών αριστουργημάτων, κάτοχοι Χρυσού Φοίνικα για το «Πατέρας Αφέντης» και Χρυσής Άρκτου για το «Ο Καίσαρας Πρέπει να Πεθάνει», οι κορυφαίοι Ιταλοί σκηνοθέτες Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι, με συνέπεια και αγάπη προς την Έβδομη Τέχνη, υπηρέτησαν πιστά ένα Κινηματογράφο γεμάτο συμβολισμούς και λυρισμό. Ο Βιτόριο Ταβιάνι έφυγε από τη ζωή, την Κυριακή 15 Απριλίου του 2018, σε ηλικία 88 ετών και στη μνήμη του παρουσιάζουμε ένα μικρό αφιέρωμα σε δύο μεγάλους καλλιτέχνες.

«Από τότε που ανακάλυψα την Τέχνη, αυτό το κελί έχει γίνει πραγματικά μια φυλακή…» – «Ο Καίσαρας πρέπει να πεθάνει» (2012) των αδερφών Ταβιάνι

Οι Ιταλοί σκηνοθέτες και σεναριογράφοι, Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι, γεννήθηκαν στο χωριό Σαν Μινιάτο της Τοσκάνης, στις 8 Νοεμβρίου του 1931 και στις 20 Σεπτεμβρίου του 1929, αντίστοιχα. Σπούδασαν στο Πανεπιστήμιο της Πίζας, μουσικολογία και ιστορία της τέχνης ο Πάολο και νομική ο Βιτόριο, αλλά στράφηκαν γρήγορα στον κινηματογράφο.

Αρχικά ασχολήθηκαν με την κριτική κινηματογράφου και τη δημιουργία κινηματογραφικών λεσχών στην περιοχή τους. Στη συνέχεια υπήρξαν σκηνοθέτες πολλών ντοκιμαντέρ για την ιταλική τηλεόραση, ενώ γύρισαν και μικρού μήκους ταινίες. Το 1962 πραγματοποίησαν το ντεμπούτο τους με τη μεγάλου μήκους ταινία «Ένας άντρας στην Πυρά» (1962), σε συσκηνοθεσία με τον Βαλεντίνο Ορσίνι. Η συνεργασία τους συνεχίστηκε και στην επόμενη ταινία, τους «Παράνομους του Έρωτα» (1967).

Σπουδαίες ταινίες όπως: «Ο Σαν Μικέλε είχε έναν κόκορα» (1973), «Αλονζανφάν» (1974), «Πατέρας Αφέντης» (1977) – Χρυσός Φοίνικας και Βραβείο FIPRESCI στο Φεστιβάλ Καννών του 1977, «Το Λιβάδι» (1979), «Η Νύχτα του Σαν Λορέντζο» – Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής και Βραβείο της Οικουμενικής Επιτροπής στο Φεστιβάλ Καννών του 1982, «Χάος» – μια σπονδυλωτή στη δομή της ποιητική μεταφορά διηγημάτων του Λουίτζι Πιραντέλο, που με αφορμή λαϊκούς μύθους και παραδόσεις, επιχειρούν να προσεγγίσουν πώς επιδρά το φεγγάρι στους ανθρώπους, «Καλημέρα Βαβυλωνία» (1987) κ.α., αναδεικνύονται διαχρονικά σε μια σειρά από λυρικές, συγκινητικές και μεγαλειώδεις οπτικές συμφωνίες που σχολιάζουν πολυδιάστατα το τέλος μιας εποχής, των προσδοκιών και των κατακτήσεών της.

Οι αδερφοί Ταβιάνι, έχουν γυρίσει περισσότερες από 20 ταινίες για την τηλεόραση και τον κινηματογράφο από τη δεκαετία του 1960, ενώ το 2012 στο 62ο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ του Βερολίνου, τιμήθηκαν με την Χρυσή Άρκτο Καλύτερης Ταινίας για το υπέροχο φιλμ: «Ο Καίσαρας πρέπει να πεθάνει».

Αξίζει τέλος να σημειώσουμε ότι τον Μάιο του 2015 οι αδερφοί Ταβιάνι επισκέφθηκαν την Ελλάδα και συγκεκριμένα βρέθηκαν στη Θεσσαλονίκη, καθώς αναγορεύθηκαν σε Επίτιμους Διδάκτορες του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), για την προσφορά τους στις τέχνες, στα γράμματα και στον πολιτισμό, αλλά και γιατί συνδύασαν με επιτυχία την τέχνη του κινηματογράφου με την παγκόσμια γραμματεία και ιδιαίτερα, με την ιταλική και την αρχαία ελληνική λογοτεχνία.

Κάθε ταινία των Ταβιάνι μοιάζει σαν ένα κεφάλαιο ενός μεγάλου βιβλίου, που συγγράφουν οι ίδιοι από τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Το έργο τους συχνά έχει την αφετηρία του στη λογοτεχνία, αφού περιλαμβάνει πλήθος διασκευών έργων κλασικών συγγραφέων όπως του Τολστόι, του Γκαίτε, του Πιραντέλο, του Αλέξανδρου Δουμά (πατρός) κ.α.

Κάτω από τον Αστερισμό του Σκορπιού / Sotto il segno dello scorpione
Με τους: Τζιάν Μαρία Βολοντέ, Λουτσία Μποζέ, Τζούλιο Ρότζι
Έγχρωμη, (100 λεπτά) Ιταλία, 1969

Σ’ αυτή τη γριφώδη και αινιγματική ιστορία, μία ομάδα αντρών – επιζήσαντες από έναν ισχυρό σεισμό στο νησί τους – καταφθάνει σ’ ένα άλλο νησί, εξίσου σεισμογενές, και προσπαθεί να πείσει τους κατοίκους του – οι οποίοι ζουν από την καλλιέργεια της γης – να την ακολουθήσουν στην ενδοχώρα προκειμένου να οικοδομήσουν μια νέα και πιο ασφαλή κοινωνία. Οι «εισβολείς» θα χρησιμοποιήσουν ακόμη και βίαιες μεθόδους για να επιτευχθεί ο σκοπός τους.

Επηρεασμένοι από το κύμα μοντερνισμού αλλά και από τον Μάη του ’68, οι νεωτεριστές αδελφοί Ταβιάνι, στην πρώτη ολοκληρωμένη ταινία τους, σκηνοθετούν αυτήν την «περίεργη» ιστορία που εκτυλίσσεται σε απροσδιόριστο χρόνο. Οι διαμάχες και οι συγκρούσεις των δύο αντίθετων ομάδων, έχουν πολιτική χροιά και χαρακτήρα, ακόμα και στο πλαίσιο, μιας αρχαϊκής και πρωτόγονης εποχής, τυλιγμένης στην αχλή του μύθου. Πρόκειται για ένα διαχρονικό πολιτικό σχόλιο γύρω από τις σχέσεις εξουσίας και τις αντιστάσεις της, όποιας, καθεστηκυίας τάξης, όταν αυτή βρίσκεται υπό πίεση και αντιμέτωπη με την αναγκαιότητα της αλλαγής.

Πατέρας Αφέντης / Padre padrone
Με τους: Ομέρο Αντονούτι, Σαλβέριο Μαρκόνι, Μαρτσέλα Μικελάντζελι
Έγχρωμη (114 λεπτά) Ιταλία, 1977
Χρυσός Φοίνικας και Βραβείο της Fipresci στο Φεστιβάλ Καννών

Η ταινία βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, κάτι που οι δημιουργοί φροντίζουν να μας το γνωστοποιήσουν δια στόματος του πραγματικού πρωταγωνιστή της ιστορίας, ο οποίος ανοίγει και κλείνει την ταινία. Πρόκειται για τη συγκλονιστική ιστορία ενηλικίωσης του Γκαβίνο Λέντα, ενός χωριατόπαιδου και γιου βοσκού από τη Σαρδηνία, που κατάφερε ν’ αντιμετωπίσει και να ξεπεράσει τη σκληρότητα, τη βαρβαρότητα, τη μιζέρια και την οπισθοδρομικότητα του πατέρα του και της κοινωνίας στην οποία μεγάλωσε και να εξελιχθεί σ’ έναν διακεκριμένο επιστήμονα, καθηγητή πανεπιστημίου στον τομέα της γλωσσολογίας.

Βασισμένη στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του Γκαβίνο Λέντα με τίτλο «Πατέρας και  αφέντης: η εκπαίδευση ενός βοσκού», το φιλμ χάρισε στους αδερφούς Ταβιάνι τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών και έκανε παγκόσμια γνωστούς τους σκηνοθέτες από την Τοσκάνη. Η ταινία σκληρή και τραχιά στον πυρήνα της – μιλά για την ακατανίκητη δύναμη της γνώσης – σε πλήρη αντιστοιχία με τα άγρια ορεινά τοπία της Σαρδηνίας, όπου είναι γυρισμένη, αλλά και με την άγρια συμπεριφορά του τυραννικού πατέρα. Έξοχες οι ερμηνείες του Ομέρο Αντονούτι και του Σαβέριο Μαρκόνι.

Η Νύχτα του Σαν Λορέντσο / La notte di San Lorenzo
Με τους Ομέρο Αντονούτι, Μαργκαρίτα Λοτζάνο, Σαμπρίνα Βανούτσι
Έγχρωμη, (105 λεπτά) Ιταλία, 1982
Μεγάλο Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής του Φεστιβάλ Καννών

Η 10η Αυγούστου, είναι η νύχτα του Σαν Λορέντσο, που πέφτουν τ’ αστέρια και οι ευχές γίνονται πραγματικότητα, σύμφωνα με την ιταλική λαϊκή παράδοση. Η ταινία ανοίγει μια τέτοια νύχτα, καθώς μια γυναίκα, η Σεσίλια αρχίζει να διηγείται στο μικρό παιδί της, μια  ιστορία που συνέβη την αντίστοιχη νύχτα του Σαν Λορέντσο, πολλά χρόνια πριν, το μακρινό 1944: οι μισοί κάτοικοι ενός χωριού της Τοσκάνης, αποφασίζουν να φύγουν από τον τόπο τους, όταν μαθαίνουν ότι οι Γερμανοί σκοπεύουν να τον βομβαρδίσουν, ενώ οι υπόλοιποι επιλέγουν να κλειστούν στην εκκλησία για προστατευθούν. Παρά τις απαγορευτικές διαταγές των Ναζί, οι κάτοικοι που έχουν αποφασίσει να εγκαταλείψουν το χωριό τους, σκοπεύουν να ταξιδέψουν στην ιταλική επαρχία ώσπου να ενωθούν με τους παρτιζάνους και τους συμμάχους, που διαφαίνεται ότι θα επικρατήσουν στον πόλεμο.

Η υποκειμενική μνήμη μπλέκεται με τη συλλογική, σε μια αφήγηση με τη μορφή λαϊκού παραμυθιού, όπου η πολιτική, η ιστορία, η φαντασία και η πραγματικότητα, μπλέκονται μεταξύ τους και η ταινία εξελίσσεται μέσα από τον λυρισμό, την ποίηση και τον βαθύτατο ουμανισμό των Ταβιάνι, αλλά και τις θαυμάσιες μελωδίες του Νικόλα Πιοβάνι. Το φιλμ βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα που συνέβησαν στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στο χωριό Σαν Μινιάτο, κοντά στην Πίζα, γενέθλιος τόπος των Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι. Μια από τις σπουδαιότερες στιγμές του ευρωπαϊκού σινεμά της δεκαετίας του ’80.

«Χάος» (Kaos) (1984)

Με φόντο τη Σικελία των αρχών του 20ού αιώνα ο νομπελίστας συγγραφέας Λουίτζι Πιραντέλο, βυθίζεται στο χάος της ανθρώπινης ψυχής, με τρόπο άλλοτε δραματικό, κι άλλοτε ανάλαφρο, που πίσω του όμως ενεδρεύει πάντοτε το τραγικό. Το 1984, οι Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι, βασιζόμενοι σε χαρακτηριστικές νουβέλες του Πιραντέλο, δημιουργούν ένα φιλμ αριστουργηματικό και ταυτόχρονα διαχρονικό, το «Χάος» (Kaos).

«Είμαι λοιπόν, γιος του Χάους. Και όχι αλληγορικά, μα στην πραγματικότητα, αφού γεννήθηκα κοντά σ’ ένα πυκνό δάσος που οι κάτοικοι του Τζιρζέντι το ονομάζουν Καβούζου, παραφθορά της αρχαίας ελληνικής λέξης Χάος.» – Λουίτζι Πιραντέλο

Πέντε ιστορίες διαφορετικές μεταξύ τους συνθέτουν μια ποιητική τοιχογραφία της Σικελίας στις αρχές του αιώνα, θίγοντας θέματα όπως: η μετανάστευση και η διάλυση της οικογένειας, ο έρωτας και η επιρροή της φύσης στον ανθρώπινο νου, η επιστροφή του διανοούμενου στην πατρική γη και τις παιδικές μνήμες, η σύγκρουση των κολίγων με τους φεουδάρχες και φυσικά, ο θάνατος.

Εκλεκτικές Συγγένειες / Le affinita elettive
Με τους Ιζαμπέλ Ιπέρ, Ζαν-Ιγκ Ανγκλάν, Μαρί Ζιγιέν, Φαμπρίτζιο Μπεντιβόλιο
Έγχρωμη, (98 λεπτά) Ιταλία, 1996

Στις αρχές του 19ου αιώνα, ο Έντουαρντ και η Σαρλότε ξαναβρίσκονται μετά από χρόνια, ερωτεύονται ο ένας τον άλλον και εντέλει παντρεύονται. Η ειδυλλιακή και ευτυχισμένη ζωή στο αγρόκτημά τους, στην πανέμορφη εξοχή της Τοσκάνης, αναστατώνεται ευχάριστα, από την άφιξη της νεαρής και γοητευτικής Οτίλια, ψυχοκόρης της οικοδέσποινας κι ενός οικογενειακού φίλου του Ότο. Τα δύο ζευγάρια συζητούν για το νόημα της ζωής, τις ανθρώπινες σχέσεις, τη φιλία και τον έρωτα, αλλά η συνύπαρξη και οι συνομιλίες τους θα λειτουργήσουν ως καταλύτης πάνω στις ζωές, στα αισθήματα αλλά και στον ίδιο το χαρακτήρα των τεσσάρων πρωταγωνιστών της ιστορίας.

Οι αδελφοί Ταβιάνι μεταφέρουν στην μεγάλη οθόνη, το αθάνατο αριστούργημα του Γκαίτε, καταφέρνοντας με επιτυχία να μεταδώσουν τις υπόγειες αλλαγές των συναισθηματικών ρευμάτων, τον σπαραγμό και την απώλεια του έρωτα. Η κινηματογράφηση της μαγευτικής Τοσκάνης (γενέθλιος τόπος των σκηνοθετών), από τον σπουδαίο διευθυντή φωτογραφίας Τζουζέπε Λάντσι είναι μοναδική. Εξαιρετική η Ιζαμπέλ Ιπέρ στον ρόλο της Σαρλότε. 

Ο Καίσαρας Πρέπει να Πεθάνει / Cesare deve morire
Ασπρόμαυρη & Έγχρωμη (76 λεπτά) Ιταλία, 2012
Χρυσή Άρκτος του Φεστιβάλ Βερολίνου

Οι 80χρονοι αδελφοί Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι, επιστρέφουν το 2012 στο κινηματογραφικό προσκήνιο μ’ ένα εντυπωσιακό – τόσο στη σύλληψη, όσο και στην απόδοση – δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ. Η κάμερα τους εισχωρεί στη φυλακή υψίστης ασφαλείας Ρεμπίμπια, στα προάστια της Ρώμης και καταγράφει τις οντισιόν, τις συζητήσεις, τη διανομή των ρόλων, τις προετοιμασίες, την καθημερινότητα των φυλακισμένων, τις προσωπικές τους εξομολογήσεις στο φακό και εντέλει το ανέβασμα του θεατρικού έργου “Ιούλιος Καίσαρας”, του Γουίλιαμ Σαίξπηρ με πρωταγωνιστές πραγματικούς κρατουμένους των φυλακών.

Η κάμερα των Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι εισχωρεί στη φυλακή Ρεμπίμπια, στα προάστια της Ρώμης, και καταγράφει τις οντισιόν, τις κουβέντες και τη διανομή των ρόλων, τις προετοιμασίες, και εντέλει το ανέβασμα της παράστασης «Ιούλιος Καίσαρας», με πρωταγωνιστές πραγματικούς κρατουμένους των φυλακών. Η ταινία διαρκεί 76 λεπτά και αποτελεί μια εξαίσια μεταφορά, γεμάτη συμβολισμούς. Ένα μοναδικό πείραμα με το παιχνίδι της αναμόρφωσης ή καλύτερα τον άκρως ιδιαίτερο τρόπο προσέγγισης της ελευθερίας, με φόντο το αληθινό περιβάλλον των φυλακών. Πως δηλαδή κλείνεται ο ρεαλισμός σε πλαίσια, και μεταγράφεται διαμέσου της τέχνης ενός κλασικού έργου του Σαίξπηρ;

«Επειδή το χρώμα προσδίδει ρεαλισμό ενώ το ασπρόμαυρο όχι. Αν και η ταινία είναι μια πραγματικότητα, αυτή η δήλωση μας αντιπροσωπεύει. Κάποια στιγμή στη φυλακή διαπιστώσαμε ότι δεν θέλαμε να αποδώσουμε έναν τηλεοπτικό νατουραλισμό κι έτσι με το ασπρόμαυρο νιώσαμε ελεύθεροι να κινηματογραφήσουμε αυτόν τον “παράλογο” κόσμο της φυλακής της Ρεμπίμπια, όπου ο Καίσαρας δεν σκοτώθηκε στο αρχαίο σκηνικό της Ρώμης αλλά στους μικρούς θαλάμους όπου οι τρόφιμοι ξοδεύουν τον απεριόριστο ελεύθερο χρόνο τους. Με το ασπρόμαυρο νιώσαμε ελεύθεροι να κινηματογραφήσουμε τον Βρούτο στο κελί του να υποφέρει και να μονολογεί με πάθος: “Ο Καίσαρας πρέπει να Πεθάνει”. Επιλέξαμε ισχυρές και βίαιες εικόνες που στο τέλος χάνονται μες στη χαρά και την επιτυχία των κρατουμένων – ηθοποιών. Αλλά η επιλογή βασίστηκε και στη αφήγηση της ιστορίας, στην πορεία του χρόνου και σε ένα πιο εύκολο και κατανοητό φλασμπάκ. Δεν πρόκειται για μια καινοτόμα επιλογή, όμως μας αρέσει να δουλεύουμε και με δοκιμασμένες πρακτικές.» – αδερφοί Ταβιάνι

«Θαυμάσιος Βοκάκιος» (Maraviglioso Boccaccio / Wondrous Boccaccio – 2015)

Στη χτυπημένη από την πανούκλα Φλωρεντία του 14ου αιώνα, μια ομάδα νεαρών ανδρών και γυναικών φεύγουν από την πόλη προς την ύπαιθρο με την ελπίδα να ξεφύγουν από την μαύρη πανούκλα που μαστίζει την Ευρώπη αποδεκατίζοντας τον πληθυσμό. Για να αποσπάσουν την προσοχή τους από την τραγωδία που τους περιβάλει, λένε ο ένας στον άλλο ιστορίες, μία κάθε μέρα, οι περισσότερες εκ των οποίων έχουν ως θέμα τους την απαγορευμένη αγάπη. Από το παραμύθι των έκλυτων ερωτοτροπιών ενός μοναστηριού έως την διασκεδαστική και ειρωνική ιστορία ενός ζωγράφου που πιστεύει ότι είναι αόρατος. Ιστορίες για την αγάπη, το πεπρωμένο και την αναγέννηση.

Εμπνευσμένοι από το «Δεκαήμερο» του Βοκάκιου, οι αδελφοί Ταβιάνι επικεντρώνονται σε πέντε από τις εκατό ιστορίες που περιλαμβάνονται στο κλασσικό αυτό αριστούργημα της ιταλικής λογοτεχνίας, για να αποτίσουν έναν απολαυστικό φόρο τιμής σε έναν από τους μεγαλύτερους παραμυθάδες όλων των εποχών. Εκθαμβωτικά πολύχρωμο, με απρόβλεπτες και συναρπαστικές μουσικές επιλογές, μια ακαταμάχητη και σοφή κωμωδία για την τέχνη της αφήγησης και για το ανεκτίμητο καταφύγιο που αποτελεί η φαντασία μας ακόμα και κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες.

«Λέμε αυτές τις ιστορίες, ελεύθερα εμπνευσμένες από «Το Δεκαήμερο» του Βοκάκιου, γιατί θέλουμε να αναλάβουμε την πρόκληση: να φέρουμε σε αντιπαράθεση τα χλωμά χρώματα της πανούκλας – η οποία τότε, όπως και τώρα και σε διάφορες μορφές, είναι παντού – με τα διάφανα χρώματα του έρωτα, της ευρηματικότητας, της ποίησης. Βάζουμε αυτή την πρόκληση στα χέρια δέκα νέων, επτά γυναικών και τριών αντρών, οι οποίοι θα πάρουν δύναμη μέσα από τον σχηματισμό μιας μικρής κοινότητας κοντά στη φύση, με φραγκισκανικούς κανόνες, όπως το να φτιάχνουν το δικό τους ψωμί. Μια επιλογή απλότητας που τους επιτρέπει να κοιτάξουν και να διεισδύσουν στην πολυπλοκότητα των ανθρώπινων περιπετειών, με τη δύναμη της φαντασίας.» – Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι