Στην Ελλάδα υπάρχουν σοβαρές αντιθέσεις όσον αφορά τους ΛΟΑΤΚΙ: Από τη μία βλέπουμε ιερωμένους να αρνούνται να δώσουν φαγητό σε άπορους ΛΟΑΤΚΙ και από την άλλη μικρά παιδιά να κάθονται ήσυχα στο πάτωμα και να ακούν την αφήγηση παραμυθιών από Drag Queens, όπως έγινε στο «Thessaloniki Pride».

Προφανώς η επιδίωξη της ισότητας των ανθρώπων είναι μια διαδικασία που απαιτεί χρόνο, όπως δείχνει η ιστορία, ακόμα και εν έτει 2022. Ωστόσο, η προσπάθεια δεν αρκεί να γίνεται στους δρόμους, αλλά το παράδειγμα των μικρών φίλων στη Θεσσαλονίκη δείχνει και άλλους «δρόμους».

Έναν τέτοιο δρόμο φιλοδοξεί να ανοίξει και το φρέσκο βιβλίο «Από φύλο σε φύλο – 10 ιστορίες για την ελευθερία και την ισότητα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας», που είναι μία συνέκδοση του Free Thinking Zone και της Athens Voice Books.

Τιμώντας τη μνήμη της Μαρίας Γαλανού και του Ζακ Κωστόπουλου και έχοντας τον χαιρετισμό του νομικού Εμμανουήλ Αθανασίου, οι συγγραφείς Άννα Αφεντουλίδου, Χρήστος Αρμάντο Γκέζος, Φώτης Θαλασσινός, Λύο Καλοβυρνάς, Άννα Κουρουπού, Έλενα Μαρούτσου, Χίλντα Παπαδημητρίου, Εύα Στάμου, Δημήτρης Σωτάκης, Βασίλης Σωτηρόπουλος κάνουν το εξής:

Ενώνουν τα διηγήματα τους για να προσεγγίσουν αναγνώστες που ενδιαφέρονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα και αγαπούν τη λογοτεχνία, αλλά δεν έχουν εξοικειωθεί με κείμενα σύγχρονης λογοτεχνίας που περικλείουν μη ετεροφυλόφιλους χαρακτήρες.

Δεδομένων των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η εν λόγω κοινότητα, ζήτησα από την συντονίστρια της έκδοσης, δρ. Ψυχολογίας Εύα Στάμου να διαφωτίσει κάποιες πτυχές του εγχειρήματος που σε μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας δεν είναι και τόσο φωτεινές, αλλά αντικατοπτρίζουν την ευρύτερη θέση της κοινότητας στην κοινωνία.

Εάν υπήρχε ένα βιβλίο με παραμύθια, στο οποίο υποθετικά περιλαμβανόταν η ιστορία ενός βασιλόπουλου που ερωτεύεται κάποιον γενναίο ιππότη, ή η πανέμορφη, αθώα ηρωίδα έκανε σχέση με την πιστή της φίλη, πως θα το δεχόταν σήμερα η ελληνική κοινωνία;

Πιστεύω ότι υπάρχει και στη χώρα μας κοινό που θα ενδιαφερόταν να διαβάσει παραμύθια με ΛΟΑΤΚΙ+ ήρωες, παιδιά και έφηβοι που αναζητούν απαντήσεις σε θέματα σεξουαλικότητας, ώστε να κατανοήσουν καλύτερα τους φίλους τους, τους συμμαθητές τους, κάποιο μέλος της οικογένειας τους ή τον ίδιο τους τον εαυτό. Στη Βρετανία τα τελευταία χρόνια κυκλοφορούν βιβλία με queer θεματολογία για παιδιά και εφήβους που μπορεί να μεγαλώνουν με δύο γονείς του ίδιου φύλου ή να έχουν υποστεί bullying, επειδή η εμφάνιση ή η συμπεριφορά τους δεν είναι τυπικά ετεροφυλόφιλη.

Γνωρίζοντας όμως ότι η Ελλάδα είναι κατά βάση μια συντηρητική χώρα, προβλέπω ότι θα υπήρχαν και αρνητικές αντιδράσεις από ανθρώπους που λανθασμένα πιστεύουν πως ο σεξουαλικός προσανατολισμός είναι θέμα life style και πως οι έφηβοι μπορεί να επηρεαστούν και να υιοθετήσουν μια σεξουαλική ταυτότητα που δεν τους εκφράζει για λόγους μιμητισμού. Ως ψυχολόγος γνωρίζω ότι κάτι τέτοιο είναι απλώς αδύνατο, δεν αλλάζει πραγματικά η ερωτική επιθυμία κάποιου επειδή διάβασε ένα βιβλίο ή είδε μια ταινία ή επειδή στο περιβάλλον του υπάρχουν άτομα με διαφορετική σεξουαλική ταυτότητα.

Θα μπορούσε η στοχευμένη λογοτεχνία να αξιοποιηθεί στην εκπαίδευση ώστε να μπορούν τα παιδιά να διαχειριστούν συμμαθητές τους που εκδηλώνουν διαφορετικές προτιμήσεις ή μήπως λόγω της ειδικής φύσης του θέματος θα κατέληγε να γελοιοποιείται στις αίθουσες;

Ασφαλώς και θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν κείμενα που εκφράζουν όλο το φάσμα της σεξουαλικότητας στις σχολικές αίθουσες από καθηγητές που έχουν την κατάλληλη εκπαίδευση ώστε να αναλάβουν αυτό το έργο. Με τις διαστάσεις που έχει πάρει στις μέρες μας ο σχολικός εκφοβισμός σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας, νομίζω ότι οφείλουμε να προστατεύσουμε τα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά από βίαιες λεκτικές και φυσικές επιθέσεις. Πρέπει να περάσει στη συνείδηση των μαθητών -αλλά και των εκπαιδευτικών- ότι ο καθένας από μας έχει το δικαίωμα να είναι ο εαυτός του χωρίς να φοβάται και χωρίς να ντρέπεται. Είμαι πεπεισμένη ότι η λογοτεχνία είναι ένας ιδεώδης τρόπος για να ανοίξει στις σχολικές τάξεις αυτού του είδους η συζήτηση.

Στο συλλογικό αυτό εγχείρημα φιλοξενούνται διηγήματα συγγραφέων με διαφορετική σεξουαλική ταυτότητα. Είναι άραγε δύσκολο για έναν συγγραφέα να γράψει μια ιστορία, για παράδειγμα δύο ομοφυλόφιλων, ενώ ο ίδιος είναι ετεροφυλόφιλος;

Η άποψη ότι ο λογοτέχνης ‘επιτρέπεται’ να γράφει μόνο για ανθρώπους που ταυτίζονται με τον ίδιο, ή ότι πρέπει να παρουσιάζει μόνο τα προσωπικά του βιώματα, είναι εντελώς άστοχη. Δεν είναι δυνατόν να πιστεύουμε, λόγου χάρη, ότι κάποιος που γράφει ένα αστυνομικό ή ιστορικό μυθιστόρημα έχει ακριβώς τις ίδιες εμπειρίες με τους ήρωές του. Ο συγγραφέας διαθέτει δύο «όπλα» για να συνθέσει μια καλή ιστορία, είτε οι ήρωές της του μοιάζουν, είτε είναι εντελώς διαφορετικοί από τον ίδιο: την απροκατάληπτη παρατήρηση και την ουσιαστική ενσυναίσθηση.

Το βιβλίο «Από φύλο σε φύλο» δεν είναι μια εγκυκλοπαίδεια, ούτε μια ανθολογία ΛΟΑΤΚΙ+ δημιουργών, αλλά μία συλλογή διηγημάτων με ΛΟΑΤΚΙ+ λογοτεχνικούς ήρωες. Ασφαλώς υπάρχουν κείμενα βιωματικού χαρακτήρα στο βιβλίο από ΛΟΑΤΚΙ+ συγγραφείς, όπως υπάρχουν κείμενα που στηρίζονται στη λογοτεχνική επινόηση, καθώς ο στόχος μας ήταν η ποικιλία αφηγηματικών οπτικών. Άλλωστε, τα περισσότερα λογοτεχνικά βιβλία μου έχουν και γκέι χαρακτήρες, επειδή έχει σημασία για μένα τα κείμενά μου να αποτελούν έναν καθρέφτη της πραγματικότητας και της εποχής μας.

Ισχύει ότι η κοινότητα προβάλλεται υπερβολικά από τα ΜΜΕ;

Είναι γεγονός ότι η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα έχει αποκτήσει τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας μεγαλύτερη ορατότητα από ό,τι στο παρελθόν. Αυτό προκαλεί σύγχυση σε κάποιους που θεωρούν πως αυτή η δημόσια έκθεση αποτελεί την σημαντικότερη κατάκτηση. Η αλήθεια είναι όμως ότι κάποια δίκαια αιτήματα των ΛΟΑΤΚΙ+  ακόμα εκκρεμούν καθώς η ορατότητα μιας κοινωνικής ομάδας δεν ισοδυναμεί πάντα με την κατοχύρωση των δικαιωμάτων της. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι οι γκέι καλλιτέχνες που μιλούν πλέον ελεύθερα για την σεξουαλικότητά τους, είναι διάσημοι, απολαμβάνουν ευρεία αποδοχή και έχουν χιλιάδες θαυμαστές και συμμάχους.

Η κατάσταση δεν είναι τόσο εύκολη για τους υπόλοιπους, όπως φαίνεται και από την άνοδο των ομοφοβικών περιστατικών σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές πόλεις, ακόμα και στη Γαλλία που το δικαίωμα των ομοφυλόφιλων στον γάμο νομιμοποιήθηκε το 2013.

Στην ελληνική λογοτεχνία δεν λείπουν αθάνατα δυνατά ονόματα δημιουργών με ομοφυλοφιλική φύση, πχ ο Καβάφης, και πολύ αργότερα οι Ντίνος Χριστιανόπουλος, Γιώργος Ιωάννου, Κώστας Ταχτσής κτλ.; Γιατί η ομοφυλοφιλία τους δεν εμπόδισε την αναγνώριση των έργων τους;

Όσοι διαβάζουν συστηματικά καλή λογοτεχνία σίγουρα δεν επιλέγουν τα αναγνώσματά τους με βάση τη σεξουαλική ταυτότητα των δημιουργών. Υπάρχουν άλλωστε συγγραφείς τόσο αξιόλογοι που καταφέρνουν να υπερβούν ακόμα και τον ρατσισμό ή τις τυχόν προκαταλήψεις των συγχρόνων τους και να καθιερωθούν, αφήνοντας πίσω τους διαχρονικό έργο. Επίσης, ας μην ξεχνάμε ότι οι καλλιτέχνες ακόμα και σε συντηρητικές κοινωνίες απολαμβάνουν μεγαλύτερη ανοχή σε ζητήματα σεξουαλικότητας από ό,τι ο μέσος πολίτης. Με άλλον τρόπο βλέπει ο αναγνώστης έναν γνωστό ποιητή και με άλλο τον συνάδελφο ή τον γείτονά του.

…οπότε οι συγγραφείς προσεγγίζουν το απλό κοινό ώστε να βοηθήσουν να βλέπει θετικά και τους συναδέλφους ή γείτονες με τυχόν διαφορετικότητες;

Απευθυνόμαστε στο ευρύ αναγνωστικό κοινό και όχι μόνο σε ΛΟΑΤΚΙ+  άτομα που έτσι και αλλιώς μπορεί να αναζητήσουν κείμενα με γκέι θεματολογία ή έργα queer δημιουργών. Επιθυμούμε να προσεγγίσουμε αναγνώστες που ενδιαφέρονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα και αγαπούν τη λογοτεχνία, αλλά δεν έχουν εξοικειωθεί με κείμενα σύγχρονης λογοτεχνίας που περικλείουν μη ετεροφυλόφιλους χαρακτήρες. Σκοπός μας είναι να διεισδύσει παντού ο μη ομοφοβικός λόγος, όχι μόνο στα γραπτά ΛΟΑΤΚΙ+ συγγραφέων αλλά και στα κείμενα ετεροφυλόφιλων δημιουργών, και ο καλύτερος τρόπος για να το πετύχουμε ήταν η έκδοση πρωτότυπων διηγημάτων με διαφορετικές αφηγηματικές οπτικές στην ίδια συλλογή.

*O Βαγγέλης Γεωργίου είναι ερευνητής δημοσιογράφος. Πρόσφατα δημοσιεύτηκε το βιβλίο του «ΕΛΛΑΣ-ΕΟΚ: Εμπιστευτικό» αποκαλύπτοντας το πολιτικό και διπλωματικό παρασκήνιο της ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ/ΕΕ μέσα από τα αρχεία του ΥΠΕΞ που έρχονται στο φως για πρώτη φορά.