Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ένας νεαρός μουσικός από την παγωμένη Μινεσότα, ο Robert Zimmerman, ξεκίνησε ένα ταξίδι που θα άλλαζε τη ζωή του. Είχε ήδη αρχίσει να αυτοαποκαλείται Bob Dylan και με όλο του το είναι ήταν αφοσιωμένος στα τραγούδια και την κληρονομιά του Woody Guthrie, ενός από τους σημαντικότερους λαϊκούς τραγουδοποιούς της Αμερικής.

Ο Dylan είχε διαβάσει το αυτοβιογραφικό έργο του Guthrie, «Bound for Glory», το οποίο τον παρουσίαζε ως έναν θρυλικό περιπλανώμενο μουσικό που ταξίδευε με τρένα, τραγουδούσε για εργάτες και ανέργους και πάλευε με τα τραγούδια του για κοινωνική δικαιοσύνη. Ο μύθος που είχε χτίσει γύρω από τον εαυτό του ο Guthrie επηρέασε βαθιά τον Dylan, ο οποίος, σύμφωνα με τον βιογράφο του, Clinton Heylin, περνούσε τότε τη «φάση Guthrie».

Το ταξίδι του Dylan τον οδήγησε στο New Jersey, για να επισκεφθεί τον άρρωστο Guthrie ο οποίος έπασχε από τη νόσο του Huntington, μια νευροεκφυλιστική ασθένεια που τον είχε καθηλώσει στο νοσοκομείο. Παρά την εξασθένηση του, η φιγούρα του εξακολουθούσε να εμπνέει μουσικούς και ακτιβιστές. Ο Dylan, μόλις είκοσι ετών τότε, έβλεπε στον Guthrie όχι μόνο έναν μουσικό ήρωα αλλά και ως έναν καθοδηγητή, έναν καλλιτέχνη που είχε συνδέσει τη μουσική με την πολιτική και τον κοινωνικό αγώνα.

Pete Seeger και Woody Guthrie: Οι κομμουνιστές που δεν διαχώριζαν τη μουσική από την πολιτική

Ενώ ο Dylan γοητευόταν από τον Guthrie, η ιστορία του τελευταίου ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τον Pete Seeger, έναν άλλο εμβληματικό μουσικό της φολκ σκηνής, ο οποίος είχε επίσης πολιτική δέσμευση. Οι δυο τους είχαν γνωριστεί λίγο πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ταξίδεψαν μαζί στις φτωχές περιοχές της Αμερικής, τραγουδώντας για εργάτες και ακτιβιστές.

Το 1940, εν μέσω της σφοδρής απεργίας στα διυλιστήρια Mid-Continent, ο Guthrie και ο Seeger βρέθηκαν σε μια συνάντηση απεργών στο Όκλαχομα. Η κατάσταση ήταν τεταμένη: στην αίθουσα παρευρίσκονταν εξουθενωμένοι εργάτες και οι οικογένειές τους, αλλά και μια σειρά από άνδρες που παρακολουθούσαν με σκεπτικισμό – ίσως αστυνομικοί, ίσως πράκτορες των εργοδοτών.

Ο επικεφαλής της συνάντησης, Robert Wood, ζήτησε από τον Guthrie και τον Seeger να παίξουν μουσική για να ηρεμήσουν την κατάσταση. Οι δύο μουσικοί έπιασαν τις κιθάρες τους και ξεκίνησαν να τραγουδούν. Μέσα σε λίγα λεπτά, όλοι στην αίθουσα συμμετείχαν, ακόμη και αυτοί που αρχικά φαίνονταν εχθρικοί. Ο Seeger αφηγήθηκε αργότερα: «Ίσως ήταν η παρουσία τόσων γυναικών και παιδιών που τους απέτρεψε. Ή ίσως ήταν το τραγούδι.»

Η ιδεολογία στη μουσική τους

Ο Guthrie και ο Seeger δεν ήταν απλώς λαϊκοί τραγουδιστές. Ήταν μουσικοί με πολιτικό όραμα, στενά συνδεδεμένοι με την αριστερά και το Κομμουνιστικό Κόμμα. Ο Seeger υπήρξε μέλος της Νεολαίας του Κομμουνιστικού Κόμματος όταν ήταν φοιτητής στο Χάρβαρντ και αργότερα εντάχθηκε στο ίδιο το κόμμα. Ο Guthrie, αν και δεν ήταν επίσημο μέλος, περιβαλλόταν από κομμουνιστές και έγραφε στήλες στην εφημερίδα του κόμματος, «People’s World».

Οι δυο τους πίστευαν ότι η μουσική μπορούσε να γίνει εργαλείο κοινωνικής αλλαγής. Ο Guthrie έγραψε τραγούδια που μιλούσαν για τη φτώχεια, την καταπίεση και τον αγώνα των εργατών, ενώ ο Seeger συνδέθηκε με τα συνδικάτα και τους κοινωνικούς αγώνες.

Το Almanac House και η γέννηση ενός κινήματος

Μετά την κοινή τους περιοδεία τους, ο Guthrie και ο Seeger εγκαταστάθηκαν στη Νέα Υόρκη, όπου δημιούργησαν το «Almanac House», ένα κοινόβιο μουσικών και ακτιβιστών. Εκεί γεννήθηκαν οι «Almanac Singers», ένα συγκρότημα που τραγουδούσε τραγούδια για τους εργάτες και τον αγώνα ενάντια στον φασισμό.

Η πολιτική τους στάση ήταν ξεκάθαρη. Κατά τη διάρκεια του συμφώνου Μολότοφ-Ρίμπεντροπ (συμφωνία μεταξύ Στάλιν και Χίτλερ), έγραφαν τραγούδια ειρήνης, αλλά όταν η ναζιστική Γερμανία εισέβαλε στη Σοβιετική Ένωση, επανήλθαν σε αντιφασιστικά τραγούδια. Αυτές οι αλλαγές στη θεματολογία τους, που ακολουθούσαν τη γραμμή του Κομμουνιστικού Κόμματος, έχουν επικριθεί ως καιροσκοπικές, όμως οι ίδιοι τις έβλεπαν ως αναγκαίες απαντήσεις στις συνθήκες της εποχής.

Από την απαγόρευση στην αναγνώριση

Η πολιτική δράση των μουσικών αυτών είχε συνέπειες. Στη δεκαετία του 1950, ο Seeger και οι «Weavers» βρέθηκαν στη μαύρη λίστα του FBI, με αποτέλεσμα να χάσουν τις συναυλίες και να ακυρωθούν τηλεοπτικές τους εμφανίσεις. Ο Seeger κλήθηκε να καταθέσει στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων, όπου αρνήθηκε να κατονομάσει συναδέλφους του και δήλωσε ότι είχε το δικαίωμα να τραγουδά για ό,τι ήθελε.

Ο Guthrie δεν υπέστη την ίδια δίωξη, όμως η υγεία του επιδεινώθηκε λόγω της ασθένειάς του. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του τα πέρασε σε νοσοκομεία, μακριά από τη σκηνή που τόσο αγαπούσε.

Η κληρονομιά τους και ο Bob Dylan

Η επιρροή του Guthrie και του Seeger δεν εξανεμίστηκε. Ο Bob Dylan ανέλαβε τη σκυτάλη, φέρνοντας τα τραγούδια διαμαρτυρίας στη νέα γενιά. Αν και αργότερα αποστασιοποιήθηκε από την πολιτική μουσική, ο Dylan δεν θα είχε υπάρξει χωρίς τους κομμουνιστές λαϊκούς τραγουδιστές που τον ενέπνευσαν.

Η ιστορία τους δεν είναι ένα απλό κεφάλαιο στη ζωή του Dylan, αλλά μια υπενθύμιση ότι η μουσική μπορεί να είναι όπλο στον αγώνα για έναν δικαιότερο κόσμο.

• Με πληροφορίες από το Jacobin