H έκθεση  Documents of Breathing , τα Τεκμήρια Αναπνοής του Παύλου Φυσάκη και της Πάσκουας Βοργιά, είναι μια συλλογή από θραύσματα μνημοσύνης – αρχειακά ίχνη, οικογενειακά κειμήλια, ιστορικά ντοκουμέντα –, που ανευρίσκονται και δομούνται με τρόπο σχεδόν συνειρμικό.

Είναι μια κιβωτός μνήμης, όπως η Αιγυπτιακή Βίβλος των Νεκρών που συγκεντρώνει διάφορα ταφικά κείμενα της εποχής, όπως λένε στο tvxs οι δημιουργοί.

Η αναμόχλευση φωτογραφιών από την προσωπική μας ιστορία μπορεί να μας κόψει την ανάσα, ή να μας κάνει να νιώσουμε πως μια ανάσα ακόμα, δεν είναι ποτέ αρκετή.

Πόσο μάλλον, αν δούμε μέσω ενός εικαστικού έργου το προσωπικό να γίνεται συλλογικό και αντίστροφα, όπως λένε ο Π. Φυσάκης και η Π. Βοργιά για την έκθεση που εγκαινιάζεται στην  Αίθουσα Τέχνης – Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός (Πλ. Αγίου Γεωργίου, Καρύτση 8) στις 20 του μήνα, μια παραγωγή της Στέγης Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση.

Από που πήρατε εμπνευση για τον τίτλο της έκθεσης; Πως προέκυψε η ιδέα;

Η ιδέα της έκθεσης ξεκίνησε από τα οικογενειακά φωτογραφικά αρχεία μας, από εικόνες που ανακαλύπταμε και θέλαμε να τις αξιοποιήσουμε με κάποιο τρόπο. Αρχικά νομίζαμε ότι φτιάχναμε μια κιβωτό επιβίωσης της μνήμης, και η σκέψη μας οδηγήθηκε στην Αιγυπτιακή Βίβλο των Νεκρών που συγκεντρώνει διάφορα ταφικά κείμενα της εποχής, όπου συγκεντρώνονταν αυτά που χρειαζόταν κάποιος να ξέρει, να πάρει μαζί του στο ταξίδι για τον Κάτω Κόσμο για να καταφέρει να πλοηγηθεί σε αυτόν. Μια μεταγενέστερη εκδοχή της βίβλου αυτής ήταν το Βιβλίο των Αναπνοών, όπου η αναπνοή συμβολίζει όλα αυτά τα ξόρκια και τις οδηγίες για τη μετά θάνατον ζωή. Στη συνέχεια, το έργο μας άρχισε σιγά σιγά να ξεφεύγει από το προσωπικό, να αφορά όλο και περισσότερο τη συλλογική μνήμη, και οι εικόνες που θέλαμε να συμπεριλάβουμε ήταν για μας τεκμήρια κατά βάση ιστορικά, που λειτουργούσαν σαν ανάσες επιβίωσης, σαν σωσίβιοι λέμβοι κατανόησης της σημερινής μας πραγματικότητας.

Τι περιλαμβάνει το κάθε ένα από τα 10 κεφάλαια;

Τα κεφάλαια παραπέμπουν στα κεφάλαια ενός βιβλίου, καθώς αρχικά τα Τεκμήρια Αναπνοής θέλαμε να γίνουν ένα μοναδικό βιβλίο. Στην έκθεση δεν ακολουθούνται γραμμικά, ούτε είναι αυστηρά εννοιολογημένα, δηλαδή σε αρκετά μεγάλο βαθμό λειτουργούν προσχηματικά.

Το Last Version, το Denkraum και το Dream City ως τίτλοι παραπέμπουν στον Άτλα Μνημοσύνης του ιστορικού τέχνης Aby Warburg και στο Passagenwerk (Εργασία Περί Στοών) του Walter Benjamin, ενώ ο Chronos, το Pathos, ο Pothos, ο Θάνατος και το Afterlife, μιλούν για το σχετικότητα του χρόνου, το ανθρώπινο πάθημα, την επιθυμία, τον έρωτα, την έννοια του τέλους, αλλά και τη φαντασίωση του ανθρώπου για την αιωνιότητα. Ειδικότερα, το Denkraum σημαίνει «πεδίο σκέψης». Σχετίζεται με την ιδεολογία, την αντίληψη που έχει ένας άνθρωπος για τα πράγματα, όπως χρωματίζει και χρωματίζεται από τις εμπειρίες του. Εδώ συναντάμε ανθρώπους όπως τον Μαρξ ή την Ulrike Meinhof π.χ. Ο Logos είναι ένα κεφάλαιο που δεν περιλαμβάνει καμία εικόνα, παρά μόνο αυτό που εμείς λέμε «υπερκείμενο», ένα μοντάζ από 28 λογοτεχνικά έργα συγγραφέων που έχουν υπερισχύσει στον δυτικό κανόνα του 20ου αιώνα, αλλά και κάποιους νεότερους. Τέλος, το Sacred & Profane μιλάει περισσότερο από τα άλλα κεφάλαια για την οικογένεια, το θεσμό και την καθημερινότητά της, την στερεοτυπική ιερότητά της αλλά και τη βέβηλη πραγματικότητα της.

Πως επιλέξατε τα τεκμήρια, τα ντοκουμέντα ώστε να δημιουργούν μια αφήγηση;

Ήταν αρκετά συνειρμικός ο τρόπος που έρχονταν οι ψηφίδες των εικόνων και των λέξεων να συμπληρώσουν το παζλ, και πειραματιζόμασταν για χρόνια με διαφορετικούς συνδυασμούς, για να καταλήξουμε κάπου. Ακόμα και τώρα, αυτό το έργο είναι σαν μια τράπουλα που όσο ανακατεύεται, μπορεί να οδηγήσει σε άλλες αφηγήσεις και συνδέσεις. Επίσης, από την αρχή ήμασταν πολύ ανοιχτοί στο τι συνιστά εικόνα: μια φωτογραφία από κινητό, μια καρτποστάλ, μια αρχειακή φωτογραφία, η καταγραφή ενός άλλου έργου, οικειοποιήσεις, επεξεργασίες, αναπλαισιώσεις και μεταλλάξεις «πρωτότυπων» εικόνων, ήταν όλα για μας οπτικές μορφές που εμπλούτιζαν αυτό το κολάζ. Όσον αφορά στο περιεχόμενο, εμφανίζονται πρόσωπα, ιδέες, γεγονότα, σύμβολα, τοπία ή λέξεις, ένα πλέγμα σημείων που θυμίζουν τον τρόπο που λειτουργεί η ανθρώπινη μνήμη. Θέλαμε μέσα από τα Τεκμήρια Αναπνοής να ακουστούν διαφορετικές φωνές και να μας μιλήσουν για την την εποχή και τις εμπειρίες τους, να συνδιαλεχθούν μαζί μας, στο δικό μας παρόν. Είναι σαν ένα κάλεσμα «φαντασμάτων» σε ένα συλλογικό διαγενεαλογικό storytelling.

Πως συναντούν οι προσωπικές διαδρομές και ιστορίες των ανθρώπων τη συλλογική διαδρομή; Είναι κάτι που συμπεριλαμβάνει η έκθεση;

Το προσωπικό γίνεται συλλογικό και αντίστροφα. Αυτό γιατί μια φωτογραφία, ακόμα και μια οικογενειακή ή προσωπική φωτογραφία είναι συνάρτηση της εποχής στην οποία έγινε, κομμάτι ενός πλαισίου κοινωνικού και πολιτικού, και δεν μπορεί παρά να συνδέεται με άλλους ανθρώπους και άλλα γεγονότα που συνθέτουν την πραγματικότητα που αποτυπώνεται κάθε φορά. Δεν υπάρχει τίποτα μεμονωμένο, που να ανήκει μόνο σε έναν άνθρωπο. Και βασικά αυτό ακριβώς είναι για μας ο πυρήνας αυτής της έκθεσης, όλα αυτά που μας συνδέουν, και που δεν θα θέλαμε να ξεχάσουμε. 

Η φωτογραφία βοηθάει τελικα τη μνήμη ή μήπως μας παγιδεύει στο να εστιάζουμε σε συγκεκριμένα στιγμιοτυπα της ζωής μας, αυτά που έχουν για κάποιο λόγο αποτυπωθεί;

Πιο πολύ έχει να κάνει με το πώς «διαβάζουμε» εικόνες, ή πώς τις διαχειριζόμαστε, παρά το πώς ή γιατί τις κάνουμε. Η φωτογραφία είναι σαν την κορυφή ενός παγόβουνου, σαν την άκρη ενός «ευρήματος», που το υπόλοιπο μέρος του είναι θαμμένο, και αν δεν σκαλίσουμε να βρούμε πού καταλήγουν τα κλαδιά και οι ρίζες, δεν μπορούμε να τη δούμε στην ολότητά της. Μεγαλύτερη σημασία έχει τι αφήνει μια εικόνα έξω από το «κάδρο» της, παρά τι χωράει μέσα του. Μια φωτογραφία όσο επιφανειακή ή αυθόρμητη κι αν είναι έχει κάπου κρυμμένο μέσα της ένα κλειδί που μας επιτρέπει να ανοίξουμε μια πόρτα στον κόσμο από τον οποίο προήλθε, έχει την αρχαιολογία της, και δεν αφορά ποτέ μόνο το παρόν, ούτε μόνο το παρελθόν, αλλά συμπηκνώνει μέσα της πολλούς διαφορετικούς χρόνους, και αυτή είναι η μεγάλη της δύναμη. 

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ:
Documents of Breathing | Πάσκουα Βοργιά & Παύλος Φυσάκης
20 Απριλίου – 17 Μαΐου, με ελεύθερη είσοδο στην Αίθουσα Τέχνης – Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός (Πλ. Αγίου Γεωργίου, Καρύτση 8 )
Δευτέρα – Τετάρτη 11:00-15:00
Πέμπτη – Παρασκευή 11:00-20:00
Σάββατο 11:00-19:00
Κυριακή 11:00-15:00

Εγκαίνια: Πέμπτη 20 Απριλίου στις 19:00 – 22:00