Το πρώτο πράγμα που χρειάζεται να πούμε για τα αίτια της δυσλεξίας, είναι ότι δεν έχουν καμιά σχέση με την ανεπάρκεια των γονέων να φροντίσουν σωστά τα παιδιά τους.

Αντίθετα, οι ενέργειες γονέων με δυσλεξικά παιδιά έφεραν στο προσκήνιο τα μαθησιακά προβλήματα που προκαλεί η δυσλεξία. Η επιμονή των γονέων να θέτουν ερωτήματα στους δασκάλους και τους διευθυντές των σχολείων και να προσπαθούν να δώσουν εξήγηση στο γεγονός ότι ένα παιδί τυπικής ευφυΐας δεν καταφέρνει να γράψει και να διαβάσει, συνέβαλε αποφασιστικά στην προώθηση των ερευνών και την αλλαγή στην στάση των εκπαιδευτικών.

Εφόσον, λοιπόν, δεν πρόκειται για το αποτέλεσμα της αδιαφορίας ή της ανεπάρκειας των γονέων, τι είναι αυτό που προκαλεί την δυσλεξία; Η ειλικρινής απάντηση είναι ότι κανείς μέχρι στιγμής  δε γνωρίζει ακριβώς. Αν και έχουν γίνει πολλές μελέτες και έχει εμφανιστεί ένας σημαντικός αριθμός πιθανοτήτων και ενδείξεων, το τοπίο παραμένει θολό. Η γενική ωστόσο εικόνα είναι ότι η δυσλεξία οφείλεται σε κληρονομικούς παράγοντες, αλλά και αισθητηριακά προβλήματα (π.χ. προβλήματα ακοής) σε ένα πρώιμο στάδιο.

Κληρονομικοί παράγοντες

Είναι σαφές ότι η δυσλεξία πολύ συχνά εντοπίζεται σε πολλά μέλη μιας οικογένειας, ενώ αρκετές φορές συνοδεύεται από αριστεροχειρία. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι κάθε δυσλεξικός γονιός θα αποκτήσει οπωσδήποτε ένα δυσλεξικό παιδί ή ότι κάθε παιδί με αριστεροχειρία, θα είναι οπωσδήποτε δυσλεξικό. Όμως, όποτε διαπιστώνεται κάποια περίπτωση δυσλεξίας, λίγο παραπάνω από το ένα τρίτο αυτών των παιδιών έχουν ιστορικό μαθησιακών δυσκολιών στην οικογένειά τους και περισσότερα από τα μισά έχουν στην οικογένειά τους κάποιο μέλος αριστερόχειρα.

Χάρη στην εξέλιξη της τεχνολογίας στον τομέα των οργάνων που αναλύουν τον εγκέφαλο, έχουν μελετηθεί τα τελευταία χρόνια αρκετοί εγκέφαλοι δυσλεξικών ατόμων. Εντοπίστηκαν πίσω από την επιφάνεια του εγκεφάλου, ομάδες κυττάρων που στους μη δυσλεξικούς βρίσκονται πάνω στην επιφάνεια. Αυτές οι ομάδες κυττάρων, την περίοδο που το έμβρυο αναπτύσσεται μέσα στην μήτρα, θα έπρεπε να μετακινηθούν στην επιφάνεια του εγκεφάλου, αλλά αυτό δεν συμβαίνει.

Τα κύτταρα αυτά που ονομάζονται “εκτοπικά” συναντώνται κυρίως στην αριστερή και πρόσθια περιοχή του εγκεφάλου, εκεί δηλαδή που εντοπίζονται τα κέντρα της ανάγνωσης και της γραφής. Ακόμα, μια περιοχή του εγκεφάλου το μεγαλοκυτταρικό σύστημα, το οποίο σχετίζεται με την ικανότητά μας να βλέπουμε κινούμενες εικόνες, είναι μικρότερο στους εγκεφάλους των δυσλεξικών.

Το γεγονός αυτό, καθιστά την ανάγνωση πιο δύσκολη, εφόσον ο εγκέφαλος χρειάζεται να ερμηνεύει γρήγορα τα διάφορα γράμματα και τις λέξεις που τα μάτια μας βλέπουν, καθώς επεξεργαζόμαστε λέξεις και προτάσεις. Με τη χρήση ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος, κατέστη εφικτό να καταγραφεί αυξημένη εγκεφαλική δραστηριότητα στο δεξιό ημισφαίριο, την ώρα που ένα παιδί αρχίζει να μαθαίνει να διαβάζει. Πολύ αυξημένη δραστηριότητα καταγράφεται στο αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο των προχωρημένων αναγνωστών.

Ωστόσο, ο εγκέφαλος των δυσλεξικών παιδιών δείχνει μια ασυνήθιστη ποικιλότητα στην δραστηριότητα αριστερού και δεξιού ημισφαιρίου. Πρόσθετες έρευνες έχουν αποκαλύψει ότι, ενώ τα μη δυσλεξικά παιδιά χρησιμοποιούν το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου για εργασίες σχετικά με την γλώσσα, τα δυσλεξικά παιδιά χρησιμοποιούν και το δεξιό. Επειδή όμως το δεξιό εγκεφαλικό ημισφαίριο δεν είναι το “αρμόδιο” για γλωσσική επεξεργασία, τα δυσλεξικά άτομα είναι υποχρεωμένα να εργάζονται περίπου 6 φορές περισσότερο από τα άλλα. Αυτό πιθανόν εξηγεί το γιατί τα δυσλεξικά άτομα κουράζονται πολύ με τις εργασίες που απαιτούν επεξεργασία λόγου και γραπτών κειμένων.

Προβλήματα ακοής

Εάν ένα παιδί παθαίνει συχνά κρυολογήματα και λοιμώξεις του αναπνευστικού κατά τα πρώτα 5 χρόνια της ζωής του, τα αυτιά του μπορεί κατά διαστήματα να βουλώνουν, με αποτέλεσμα η ακοή του να βλάπτεται. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται και “ακουστική απώλεια”. Εάν η δυσκολία αυτή, δεν γίνει αντιληπτή σε πρώιμο στάδιο, τότε ο αναπτυσσόμενος εγκέφαλος δεν πραγματοποιεί τις συνάψεις μεταξύ των ήχων που ακούει.

Όμως, η από πολύ μικρή ηλικία εκμάθηση ήχων και λέξεων είναι θεμελιώδης για την εξελισσόμενη ικανότητα του παιδιού να χειρίζεται τον προφορικό και τον γραπτό λόγο. Εάν ένα παιδί δεν είναι σε θέση να ακούσει καθαρά, δε θα μπορεί και να διακρίνει τη διαφορά ανάμεσα στις λέξεις, π.χ. μονά-νονά ή δάσος-Θάσος. Η ανεπάρκεια στην ακοή, θα καθυστερήσει και την φωνολογική επίγνωση ενός παιδιού, δηλαδή την ικανότητά του να ακούει ότι οι λέξεις γίνονται από φθόγγους και συλλαβές.

Αλλά μια καθυστέρηση στην φωνολογική επίγνωση προκαλεί μόνιμες δυσκολίες εάν δεν γίνουν ειδικές παρεμβάσεις αποκατάστασης σε πολύ μικρή ηλικία. Σε αρκετές περιπτώσεις, τοποθετείται ένα μικρό σωληνάκι στο αυτί του παιδιού που επιτρέπει το υγρό που παράγεται εξαιτίας λοιμώξεων να στεγνώνει και με τον τρόπο αυτόν αποκαθίσταται η ακοή του παιδιού.

Συνδυασμός 2 παραγόντων

Μερικές φορές ένα παιδί έχει γονίδια που το προδιαθέτουν στην εμφάνιση δυσκολιών σχετικών με τον γραπτό λόγο, ενώ ταυτόχρονα αντιμετωπίζει και πρώιμα προβλήματα ακοής. Τα παιδιά αυτής της κατηγορίας συχνά λαμβάνουν διάγνωση δυσλεξίας βαριάς μορφής και έχουν ανάγκη μεγάλης στήριξης για όλο το διάστημα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, της δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας και ακόμη και στην εργασία τους.

Εκμάθηση στρατηγικών

Η εκμάθηση στρατηγικών για να μπορεί ένα παιδί να ξεπερνά τις δυσκολίες του που σχετίζονται με την δυσλεξία, μπορεί να φέρει θεαματικές ανατροπές στις επιδόσεις ενός δυσλεξικού παιδιού στο σχολείο.

Ειδικότερα μια πολύ-αισθητηριακή μέθοδος μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά: για παράδειγμα, τα παιδιά διδάσκονται ορθογραφία όχι μόνο ακούγοντας και επαναλαμβάνοντας τους φθόγγους των λέξεων, αλλά επιπλέον μαθαίνουν να χρησιμοποιούν οπτικές μνήμες και μνήμες αφής, γράφοντας τα γράμματα στον αέρα ή στο χαλί, φτιάχνοντας τα σχήματα με πλαστελίνη ή με χοντρούς μαρκαδόρους σε τεράστια χαρτιά.

Οι δραστηριότητες αυτές προσφέρουν στον εγκέφαλο οπτικές και απτικές μνήμες της λέξης, μαζί με μνήμες του ακούσματος των φθόγγων. Εξάλλου, ενώνοντας τα γράμματα (π.χ. όπως γινόταν παλιά με την καλλιγραφία), ο εγκέφαλος διευκολύνεται να θυμάται τη σειρά τους μέσα στην λέξη.