Στην κλασσική ερώτηση, ποια είναι η καλύτερη ταινία όλων των εποχών, συνήθως οι περισσότεροι απαντούν ο «Πολίτης Κέιν» (Citizen Kane – 1941) του Όρσον Γουέλς ή «Ο Δεσμώτης του Ιλίγγου» (Vertigo – 1958) του Άλφρεντ Χίτσκοκ. Η αλήθεια βέβαια είναι ότι πρόκειται για μία μεγάλη συζήτηση. Αλλά όταν με ρωτάνε ποια είναι η αγαπημένη μου ταινία, η απάντηση είναι εύκολη: Η «Περσόνα» (Persona – 1966) του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Με αφορμή τη συμπλήρωση 52 χρόνων από την πρεμιέρα του φιλμ, γυρνάμε τον χρόνο πίσω και ξαναβλέπουμε το διαχρονικό αριστούργημα του κορυφαίου σκηνοθέτη. 

Στις 18 Οκτωβρίου του 1966, πραγματοποιείται στη Σουηδία η παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, «Περσόνα» (Persona – 1966). Πρωταγωνιστούν, η Λιβ Ούλμαν και η Μπίμπι Άντερσον. Το φιλμ αποτελεί μία αριστουργηματική μινιμαλιστική σπουδή πάνω στη γυναικεία φύση, την ψυχολογία της χαμένης ταυτότητας και την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης.

Περσόνα / Persona
Σκηνοθεσία – Σενάριο: Ίνγκμαρ Μπέργκμαν
Πρωταγωνιστούν: Λιβ Ούλμαν, Μπίμπι Άντερσον
Έτος: 1966
Χώρα: Σουηδία
Φορμάτ: Ασπρόμαυρο
Διάρκεια: 83 λεπτά

Η ηθοποιός Ελίζαμπεθ Βόγκλερ (Λιβ Ούλμαν), παντρεμένη και με έναν μικρό γιο, καταρρέει κατά τη διάρκεια μιας παράστασης της Ηλέκτρας. Στη συνέχεια καταφεύγει στη σιωπή και την απομόνωση από τον υπόλοιπο κόσμο. Η νοσοκόμα που την περιποιείται, η Άλμα (Μπίμπι Άντερσον), τη συνοδεύει στο παραθαλάσσιο σπίτι της γιατρού της, για να βελτιωθούν οι συνθήκες ανάρρωσης της.

Η Άλμα προσπαθεί συνεχώς να διαλευκάνει ποιος είναι ο λόγος που η Ελίζαμπεθ έχει επιλέξει τη σιωπή – η οποία μετατρέπεται σιγά σιγά σε κατατονία – μιας και πιστεύει ότι διαθέτει ένα είδος «εσωτερικής δύναμης» που την έχει ωθήσει σε τούτη της την επιλογή. Παρότι εντελώς αντίθετοι χαρακτήρες μια περίεργη όσμωση θα δημιουργηθεί ανάμεσα στις δύο γυναίκες.

Επειδή ο γιατρός που παρακολουθούσε την Ελίζαμπεθ έχει απαγορεύσει τις επισκέψεις, η Άλμα μιλάει συνεχώς στην Άλμα προσπαθώντας να της εκμαιεύσει λεπτομέρειες της ζωής της. Οι μέρες κυλούν και η Άλμα προκειμένου να κάνει την Ελίζαμπεθ να αντιδράσει, της μιλάει διαρκώς, χωρίς ποτέ να λαμβάνει απάντηση και σύντομα θα αρχίσει να της εξομολογείται όλα της τα μυστικά, ακόμα και τις πιο μύχιες σκέψεις της…

Σε ολόκληρη την ιστορία της Έβδομης Τέχνης, εάν υπάρχει ένας σκηνοθέτης που κατάφερε να αποκρυπτογραφήσει επί της μεγάλης οθόνης, τη μαγεία, αλλά και την πολυπλοκότητα της γυναικείας ψυχοσύνθεσης, τότε αυτός σίγουρα είναι ο σπουδαίος καλλιτέχνης, Ίνγκμαρ Μπέργκμαν.

Η ταινία του Σουηδού σκηνοθέτη – που στην Ελλάδα έχει προβληθεί και με τον τίτλο: «Έρωτας Χωρίς Φραγμούς» – αποτελείται από ένα μικρό αλλά ιδιαίτερα αξιόλογο καστ. Μόνο πέντε ηθοποιοί κάνουν την εμφάνισή τους μπροστά από την κάμερα του Μπέργκμαν. Ξεχωρίζουν βέβαια η Μπίμπι Άντερσον και η Λιβ Ούλμαν, καθώς είναι και οι μόνες που εμφανίζεται για περισσότερο από ένα λεπτό. Η μουσική επένδυση του Λαρς Γιόχαν Βέρλε είναι εξαιρετική και σε ορισμένες σκηνές στοιχειώνει τον θεατή.

Ο χαρακτήρας της Ούλμαν λέει μόνο δεκατέσσερις λέξεις καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας, σε αντίθεση με την Άντερσον, η οποία μιλάει ακατάπαυστα. Μάλιστα, μεταξύ των άλλων έχει δύο εξαιρετικούς μονολόγους. Αυτόν που περιγράφει το ερωτικό όργιο με τους αγνώστους στην παραλία και αυτόν που αναφέρεται στο μωρό της Ελίζαμπεθ.

Περσόνα (Persona), είναι η λατινική λέξη που όριζε τις μάσκες, πίσω από τις οποίες οι ηθοποιοί της αρχαιότητας έκρυβαν τα πρόσωπα τους, ώστε να εμφανιστούν στην σκηνή ταυτισμένοι με τον ρόλο που υποδήλωνε το προσωπείο τους.

Τα σκηνικά, τα κοστούμια και το μακιγιάζ είναι ελάχιστα, ενώ ο Μπέργκαμν κινηματογραφεί για άλλη μια φορά με εξαιρετικό τρόπο, χρησιμοποιώντας ιδανικές γωνίες λήψης. Με χρήση μακρινών αλλά και πολύ κοντινών πλάνων, πάνω στα αγγελικά πρόσωπα των δύο πανέμορφων και εκφραστικών πρωταγωνιστριών του.

Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε που είδα στην μεγάλη οθόνη την ταινία «Περσόνα» (Persona – 1966), για πρώτη φορά. Μία μοναδική εμπειρία θέασης. Συγκλονισμένος, επανήλθα από τότε αρκετές φορές και σε τακτά χρονικά διαστήματα, για να την απολαύσω, έστω και σε διαφορετικά φορμάτ. Όμως, όσες φορές και να παρακολουθήσεις το αριστούργημα του Μπέργκμαν, πάντα θα ανακαλύψεις και κάτι το καινούργιο.

Είναι σαν ένας πίνακας ζωγραφικής, που ανεξάρτητα από το πόσες φορές κι αν τον μελετήσεις, αν κοιτάξεις προσεκτικά, θα ανακαλύψεις μία καινούργια οπτική γωνία, ένα νέο ερέθισμα και μία συγκίνηση μου μόνο η Τέχνη στο σύνολο της μπορεί πραγματικά να σου προσφέρει. Πενήντα (50) χρόνια μετά είναι ταινίες όπως η «Περσόνα», για τις οποίες αξίζει ο Κινηματογράφος να λογίζεται ως η Έβδομη Τέχνη…

Διαβάστε επίσης:

• Αφιέρωμα – Ο σπουδαίος Ίνγκμαρ Μπέργκμαν