Οι προειδοποιήσεις για την τεχνητή νοημοσύνη έρχονται από παντού και λένε πως πρόκειται για ένα τέρας στο ντουλάπι. Κρυμμένη στις κονσόλες ηλεκτρονικών υπολογιστών και στις σκιές του παγκόσμιου ιστού, η τεχνητή νοημοσύνη γίνεται ισχυρότερη, γρηγορότερη, πιο έξυπνη και πιο επικίνδυνη από τους προγραμματιστές που τη δημιούργησαν. Χειρότερη κι από τα βιοτροποποιημένα πλάσματα των B-movies του Ψυχρού Πολέμου, η τεχνητή νοημοσύνη είναι ο Φρανκενστάιν του αιώνα μας. Ένας τέρας του Φρανκενστάιν που θα μπορούσε ενδεχομένως να καταστρέψει όχι μόνο τους δημιουργούς του αλλά κι ολόκληρη την ανθρωπότητα.

Στα αλήθεια δεν έχουν αλλάξει πολλά από το 1818, την εποχή που η 20χρονη Μαίρη Σέλλεϋ κυκλοφόρησε το πρώτο της μυθιστόρημα. Οι αναφορές στην τεχνητή νοημοσύνη ακολουθούν όλες τις συμβάσεις της gothic λογοτεχνίας. Τα ρομπότ θα πάρουν την εξουσία και θα καταστρέψουν τον κόσμο και την πολύτιμη ιδιωτική ζωή μας. H Alexa της Amazon είναι το ρομπότ που γνωρίζει κάθε προσωπική σου προτίμηση. Συγχρονίζει με μουσική την οργάνωση της οικογενειακής σου ζωής, σύμφωνα με τις επιθυμίες σου ή μπορεί και τις δικές της.

Η λέξη «ρομπότ» εισήχθη στην παγκόσμια λογοτεχνία το 1921, στο θεατρικό έργο του Κάρελ Τσάπεκ «RUR» (Rossum’s Universal Robots), που ενθουσίασε τους θεατρόφιλους της Πράγας. Σε αυτό ο Τσάπεκ φαντάστηκε τη μαζική παραγωγή ρομπότ στο εργοστάσιο του Rossum αλλά «είδε» και τα ανδροειδή να επαναστατούν και να σκοτώνουν την ανθρωπότητα, ενώ εκείνη κοιμάται ήσυχη στα κρεβάτια της.

Αναριχόμενα από τα κάτω και δουλεύοντας εκ των έσω, τα βιοτεχνολογικά πλάσματα της Σέλλεϋ και του Τσάπεκ έχουν τη δύναμη να κάνουν ένα πραξικόπημα πιο επιτυχημένο ακόμα κι από τη Γαλλική ή την Οκτωβριανή Επανάσταση. Ποιός είναι όμως υπεύθυνος για την εξέγερση της τεχνητής νοημοσύνης; Ο επικεφαλής μηχανικός του RUR στο έργο του Τσάπεκ αναφωνεί κάποια στιγμή με τρόμο: «Κατηγορώ την επιστήμη! Κατηγορώ την τεχνολογία!». Λίγο μετά όμως διορθώνει τον ίδιο του τον εαυτό και λέει: «Εμείς φταίμε! Δεν προκάλεσε η τεχνολογία το πρόβλημα, αλλά η μεγαλομανία των επιστημόνων και των τεχνολόγων».

Στο μυθιστόρημα της Σέλλεϋ, ο δρ. Φρανκενστάιν ξαπλωμένος στο νεκροκρέβατο του σε ένα πλοίο στην Αρκτική και λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή εξομολογείται στον καπετάνιο για το τέρας του: «Το ότι πρέπει να ζήσει ως όργανο του κακού με ενοχλεί». Είναι η στιγμή που ο Φρανκενστάιν σχεδόν παίρνει την ευθύνη για το γεγονός ότι δημιούργησε ένα πλάσμα που σκότωσε τους κοντινούς του ανθρώπους, ωστόσο διστάζει να ζητήσει από αυτούς που αφήνει πίσω την καταστροφή του. «Δεν τολμώ να σας ζητήσω αυτό που θεωρώ σωστό, γιατί μπορεί να είμαι ακόμη παραπλανημένος από το πάθος μου», λέει, σε μια ατάκα που μπορεί να διαβαστεί διπλά.

Ο μηχανικός της Google, Φρανσουά Σολέτ, υποστήριξε στο άρθρο του «Το αδύνατο της έκρηξης των πληροφοριών» ότι για να καταλάβουμε τι είναι η τεχνητή νοημοσύνη, πρέπει να κατανοήσουμε ότι όλη η νοημοσύνη είναι «βασική κατάσταση». Η νοημοσύνη ενός μεμονωμένου ανθρώπου εκδηλώνεται με την επίλυση των προβλημάτων που σχετίζονται με την επεξεργασία της εμπειρίας του να είσαι άνθρωπος. Ομοίως, η νοημοσύνη ενός συγκεκριμένου αλγορίθμου υπολογιστή αφορά την επίλυση των προβλημάτων που σχετίζονται με την εφαρμογή αυτού του αλγορίθμου για την ανάλυση των δεδομένων που με τα οποία τροφοδοτείτε. Η νοημοσύνη – είτε ερμηνεύεται ως φυσική είτε τεχνητή – προσαρμόζεται σε μια κατάσταση, λέει. Ο Σολέτ μας υπενθυμίζει επίσης ότι οι άνθρωποι είναι προϊόν των δικών τους εργαλείων, δίνοντας το παράδειγμα ότι οι πρώτοι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν την φωτιά και αιχμηρά όστρακα σε αντίθεση με τους σύγχρονους που χρησιμοποιούν στυλό και υπολογιστές για να επεξεργαστούν δεδομένα και να λύσουν προβλήματα που σχετίζονται με τις ιδιαίτερες συνθήκες της εποχής τους. «Το μεγαλύτερο μέρος της νοημοσύνης μας δεν είναι στον εγκέφαλό μας, αλλά εξωτερικοποιείται στον πολιτισμό μας», υποστηρίζει.

Η επιστήμη και η τεχνολογία είναι δύο καθοριστικά επιτεύγματα του σύγχρονου ανθρώπινου πολιτισμού. Το γεγονός ότι οι άνθρωποι τα χρησιμοποιούν τώρα για να εξελίξουν νοημοσύνη για περαιτέρω επίλυση προβλημάτων είναι απλώς μια ακόμη επανάληψη αυτού που ο Φουέντες περιγράφει στο βιβλίο του Creative Spark (2017) ως διαδικασία δημιουργικής διεπαφής της ανθρωπότητας με το περιβάλλον της. Η ανθρωπολογία δείχνει ότι ο ίδιος ο πολιτισμός είναι ένα είδος τεχνητής νοημοσύνης: ένα συλλογικό σύνολο εργαλείων που αναπτύσσονται με την πάροδο του χρόνου και μέσα από κουλτούρες, εξοπλίζοντας τους ανθρώπους να μαθαίνουν από το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.

Οι θεωρητικοί της τεχνητής νοημοσύνης ανατρέχουν στον Φράνκενστάιν, για να αποτίσουν φόρο τιμής στην τέχνη της ανθρώπινης νοημοσύνης.

Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να χτίσει ή να καταστρέψει τους ανθρώπινους πολιτισμούς. Όπως όμως και το πλάσμα του δρ. Φρανκενστάιν, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι ένα τέρας ή το θύμα του. Διαβάζοντας το μυθιστόρημα ξανά, αυτό που πάντως μας λέει στα αλήθεια η Μαίρη Σέλλεϋ από το μακρινό 1818 είναι πως η τεχνητή νοημοσύνη θα υπάρξει αλλά θα πρέπει να σχεδιαστεί από αυτό που έχουμε μάθει από το πολιτιστικό μας παρελθόν.