Όπως όλοι γνωρίζουμε, στο διάστημα δεν υπάρχει βαρύτητα, με αποτέλεσμα οι αστροναύτες που βρίσκονται σε αποστολές να μπορούν να κοιμηθούν σχεδόν οπουδήποτε. Όμως αυτή η έλλειψη βαρύτητας σημαίνει ότι υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να παρασυρθούν και να χτυπήσουν πάνω σε αντικείμενα που βρίσκονται στα αεροσκάφη, όσο αυτοί κοιμούνται. Πως κοιμούνται λοιπόν οι αστροναύτες στο διάστημα;

Για να λύσουν το πρόβλημα του ύπνου, οι αστροναύτες χρησιμοποιούν υπνόσακους που μπορούν να προσκολληθούν σχεδόν σε οτιδήποτε βρίσκεται μέσα σε ένα διαστημόπλοιο. Αν βρίσκονται σε ένα διαστημικό λεωφορείο, πολλοί αστροναύτες συνδέουν τους υπνόσακους στον τοίχο σε ειδικές υποδοχές, έτσι ώστε να αισθάνονται πίεση στην πλάτη και στο κεφάλι τους, σε μια προσπάθεια δημιουργίας ενός κανονικού περιβάλλοντος ύπνου.

Στον διεθνή Διαστημικό Σταθμό, τα πράγματα είναι ελαφρώς πιο πολυτελή – εκεί οι αστροναύτες έχουν το δικό τους «κουτί» (box) μέσα στο οποίο μπορούν να κοιμηθούν άνετα. Οι σταθμοί ύπνου βρίσκονται σε δύο διαφορετικά παραρτήματα στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, αναφέρει στο Science Illustrated η Dr Laura Barger από το Παράρτημα Ύπνου στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ. Η ίδια προσθέτει ότι οι ρωσικοί σταθμοί ύπνου βρίσκονται στη μία ενότητα, ενώ οι αντίστοιχοι των ΗΠΑ βρίσκονται στην άλλη.

Ωστόσο, στο διάστημα υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που θα μπορούσαν δυνητικά να εμποδίσουν τον ύπνο των αστροναυτών. «Ερευνήσαμε πάνω στη διαδικασία του ύπνου στο διάστημα στο Space Shuttle και στις αποστολές του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού και διαπιστώσαμε ότι υπάρχει μεγάλο ζήτημα ανεπάρκειας ύπνου μεταξύ των αστροναυτών. Παρατηρείται ταυτόχρονα και ευρεία χρήση υπνωτικών φαρμάκων που διευκολύνουν τη διαδικασία κατά τη διάρκεια μιας διαστημικής αποστολής», προσθέτει η Barger.

Ένα από τα προβλήματα που μπορεί να ευθύνεται για την έλλειψη ύπνου στους αστροναύτες είναι η έλλειψη πίεσης στην πλάτη, που οδηγεί σε έναν ύπνο σε περιβάλλον «ελεύθερης πτώσης». Η θερμοκρασία μπορεί επίσης να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε αυτή την ταλαιπωρία – μερικοί αστροναύτες, όπως το διάσημο πλήρωμα του Apollo, κάνουν λόγο για ιδιαίτερα ψυχρές θερμοκρασίες, ενώ άλλοι ζεσταίνονται υπερβολικά. Οι συνθήκες μέσα σε ένα διαστημόπλοιο μπορούν επίσης να είναι πολύ θορυβώδεις, ανάλογα με το τι συμβαίνει την εκάστοτε στιγμή, ενώ η συνύπαρξη σε περιορισμένο χώρο με άλλους ανθρώπους μπορεί επίσης να προκαλεί διαταραχές ύπνου.

Επιπλέον, σημαντικό είναι να αναφερθεί πως στο διάστημα υπάρχει ένας κύκλος 90 λεπτών συνεχούς εναλλαγής φωτός και σκοταδιού, κάθε φορά που περιστρέφεται ένα διαστημόπλοιο γύρω από τη Γη, η οποία, σύμφωνα με την Barger, μπορεί να επηρεάσει τους κιρκάδιους ρυθμούς ενός αστροναύτη. Ο κιρκάδιος ρυθμός είναι μια οποιαδήποτε βιολογική διαδικασία που παρουσιάζει ενδογενή περιοδική μεταβολή στη διάρκεια ενός 24ώρου. Αυτός ο ρυθμός ορίζεται από ένα κιρκάδιο ρολόι κι έχει παρατηρηθεί σε πολλούς ζωντανούς οργανισμούς, όπως σε φυτά, ζώα, μύκητες και κυανοβακτήρια. Παρόλο που οι κιρκάδιοι ρυθμοί είναι ενδογενείς, προσαρμόζονται στο τοπικό περιβάλλον από εξωγενείς παράγοντες, πιο σημαντικός από τους οποίους είναι το φως της ημέρας. Με άλλα λόγια, οι αστροναύτες βιώνουν μια διατάραξη του αισθήματος του 24ωρου στο οποίο έχουν συνηθίσει όσο βρίσκονται στη Γη, από τις συνεχείς εναλλαγές φωτός και σκοταδιού.

Αυτή τη στιγμή ένα νέο φάσμα φωτισμού σχεδιάζεται ώστε να βοηθήσει τους αστροναύτες να συνηθίσουν αυτή τη συνθήκη στο διάστημα. «Τα βραχύτερα μήκη κύματος φωτός έχει αποδειχθεί σε εργαστηριακές μελέτες ότι μετατοπίζουν καλύτερα τους κιρκάδιους ρυθμούς», εξηγεί η Barger. «Αυτός ο φωτισμός θα μπορούσε ενδεχομένως να χρησιμοποιηθεί κατά την πτήση στο διάστημα για να διευκολυνθεί η κιρκαδική ευθυγράμμιση, όταν τα προγράμματα ύπνου και αφύπνισης των αστροναυτών μετατοπίζονται απότομα».

Επιπλέον, σε περίπτωση που αναρωτιέστε, είναι εξαιρετικά πιθανό για έναν αστροναύτη να ροχαλίζει στο διάστημα!

Απόδοση από το Science Illustrated.