O «τραγικός» απολογισμός του ΠΟΥ καταγράφει πάνω από 4 εκατομμύρια θανάτους λόγω του κορονοϊού, και τα νούμερα είναι «σίγουρα» υποτιμημένα, όπως τόνισε ο Γενικός Διευθυντής του Οργανισμού, Τέντρος Αντχάνομ. Καθώς η μετάλλαξη Δέλτα καλπάζει σε όλο τον πλανήτη, ο κόσμος βρίσκεται «σε επικίνδυνο σημείο», σημειώνει ο ΠΟΥ. 

Εδώ και μήνες, ο ΠΟΥ προειδοποιεί για τους κινδύνους του εμβολιασμού δύο ταχυτήτων, αφήνοντας τις φτωχές χώρες σε μεγάλο βαθμό ανοχύρωτες απέναντι στον ιό και ευνοώντας την εμφάνιση όλο και πιο επικίνδυνων παραλλαγών. Παρά τις υποσχέσεις τους, οι πλούσιες χώρες μέχρι στιγμής έχουν ελάχιστα μοιραστεί τα εμβόλιά τους: από τις 3,3 δισεκατομμύρια δόσεις που έχουν ήδη χορηγηθεί παγκοσμίως, μόνο το 1% έφτασε στις φτωχότερες χώρες.

Για τον εμβολιασμό του 70% του πλανήτη -το θεωρητικό όριο για την ανοσία της αγέλης- χρειάζονται περίπου 11 δισεκατομμύρια δόσεις, αλλά, ο στόχος αυτός δεν θα επιτευχθεί πριν από το 2023, εκτός και εάν υπάρξει δικαιότερη κατανομή των εμβολίων σύμφωνα με μελέτη του Παγκόσμιου Κέντρου Καινοτομίας Υγείας στο Πανεπιστήμιο Ντιουκ Ντέρχαμ, της Βόρειας Καρολίνας.

Το πρόγραμμα Covax, που στοχεύει στη διασφάλιση της πρόσβασης στα εμβόλια των χωρών χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, έχει μέχρι στιγμής παραδώσει 100 εκατομμύρια δόσεις σε 135 κράτη. Αλλά o εφοδιασμός έχει περιορισθεί αυτόν το μήνα, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, που συνδιευθύνει το πρόγραμμα.

«Ο κόσμος αποτυγχάνει», προειδοποίησε στα τέλη Ιουνίου ο Τέντρος Αντχάνομ, ο οποίος είχε υπογραμμίσει την ανάγκη του εμβολιασμού των εργαζομένων στον υγειονομικό τομέα και των πιο ευάλωτων σε κάθε χώρα, τις πρώτες εκατό ημέρες του 2021 – ημερομηνία που παρήλθε τον Απρίλιο.

Σημαντικές ανισότητες

Τα στοιχεία για την πορεία των εμβολιασμών μιλούν από μόνα τους. Ενώ ο μισός και πλέον πληθυσμός έχει ήδη λάβει τουλάχιστον μία δόση στις Ηνωμένες Πολιτείες ή την Ευρωπαϊκή Ένωση, μόλις και μετά βίας έχει καταφέρει το ίδιο το 30% των κατοίκων της Ν. Αμερικής: Το 40% σχεδόν των Βραζιλιάνων και των Αργεντινών έλαβε μία δόση, στην Κολομβία μόνο το 25%, στο Εκουαδόρ το 20%, στο Περού και τη Βολιβία το 15% και στη Γουατεμάλα το 5%.

Στη Βραζιλία, όπου ο αριθμός των ημερήσιων θανάτων είναι ο υψηλότερος στον κόσμο, λιγότερο από το 15% του πληθυσμού έχει εμβολιασθεί πλήρως. Στην Ασία, επίσης, οι ανισότητες είναι έντονες: ενώ λίγο περισσότερο από το 20% των Ινδών έλαβε μία δόση, στη Σρι Λάνκα και την Ινδονησία μόνο το 10-15%, στις Φιλιππίνες λιγότερο από 10% και στο Μπαγκλαντές λιγότερο από το 5%.

Η αφρικανική ήπειρος φαίνεται να είναι στην τελευταία θέση με το ποσοστό του πληθυσμού που έχει λάβει έστω μια δόση να είναι μικρότερο του 2%. Η ήπειρος έχει λάβει μόνο 70 εκατομμύρια δόσεις εμβολίων, εκ των οποίων 26 μέσω του μηχανισμού αλληλεγγύης Covax, για πληθυσμό 1,3 δισεκατομμυρίων, ενώ είκοσι περίπου χώρες αντιμετωπίζουν ένα τρίτο κύμα σοβαρότερο από τα προηγούμενα, λόγω της εξάπλωσης της παραλλαγής Δέλτα. Η Νότια Αφρική, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ), η Ουγκάντα και η Ζάμπια έχουν αρχίσει να εξαντλούν τους υγειονομικούς πόρους τους. Φοβούνται πλέον ένα σενάριο, όπως στην Ινδία, απότομης αύξησης των θανάτων.

Σε αυτό το πλαίσιο, τα λάθη του Covax καταγγέλλονται όλο και περισσότερο. «Ο Covax επικέντρωσε ολόκληρη τη στρατηγική του στην αγορά εμβολίων AstraZeneca από το Ορολογικό Ινστιτούτο της Ινδίας. Αν είχε χρηματοδοτήσει μονάδες παραγωγής στη Νότια Αφρική, το Μαρόκο, την Αίγυπτο, όπου υπάρχει ήδη παραγωγή εμβολίων στην ήπειρο, δεν θα αντιμετωπίζαμε μία τέτοια αποτυχία», κατηγορεί ο Στρίβε Μασίγιουα (Strive Masiyiwa), ο συντονιστής της πλατφόρμας «Avatt», που ιδρύθηκε από την Αφρικανική Ένωση το Νοέμβριο του 2020, για να διαχειριστεί τα εμβόλια που θα έδινε ο Covax.

Καθυστερημένες παραδόσεις

«Ήταν πάντα σαφές ότι ο Covax δεν θα τα φρόντιζε για τα πάντα και ότι οι Αφρικανοί πρέπει να αναλάβουν δράση», απαντά ο Ματσιντίσο Μούτι (Matshidiso Moeti), επικεφαλής του Περιφερειακού Γραφείου στη Μπράζαβιλ (Brazzaville). Αρχικά, είχε προγραμματιστεί ότι ο Covax θα διασφάλιζε τη δωρεάν παράδοση 700 εκατομμυρίων δόσεων, προκειμένου να εμβολιαστεί το 20% του πληθυσμού. Ο αφρικανικός μηχανισμός «Avatt» έπρεπε, στη συνέχεια, να αναλάβει δράση, με στόχο τον εμβολιασμό του 60%  του πληθυσμού έως το τέλος του 2022.

Στερημένος από τα εμβόλια του κύριου προμηθευτή του, του Ορολογικού Ινστιτούτου Ορού της Ινδίας, ο Covax έχει πολλαπλασιάσει τις εκκλήσεις σε πλούσιες χώρες για δωρεές τους τελευταίους μήνες. Στα μέσα Ιουνίου, οι ηγέτες της ομάδας «G7» δεσμεύτηκαν να παραδώσουν 870 εκατομμύρια δόσεις, για να μειώσουν το εμβολιαστικό χάσμα, τα μισά από τα οποία θα πρέπει να αποσταλούν έως το τέλος του έτους. Αλλά ένα σχεδόν μήνα μετά από αυτήν την δήλωση αλληλεγγύης, τα υποσχόμενα εμβόλια φθάνουν με το σταγονόμετρο. Το πρόγραμμα μόλις άγγιξε το όριο των 100 εκατομμυρίων διανεμηθέντων εμβολίων, πολύ κατώτερο των αρχικώς προγραμματισθέντων 300-400 εκατομμυρίων, υπενθύμισε η Επιστημονική Διευθύντρια του ΠΟΥ, Σουμίγια Σβαμίναθαν (Soumya Swaminathan).

Παράλληλα, ο Covax υπέγραψε το Μάιο και Ιούνιο νέες συμβάσεις με τα εργαστήρια Moderna (για 500 εκατομμύρια δόσεις), Johnson & Johnson (200 εκατομμύρια), Novavax (350 εκατομμύρια) και την κινεζική Clover (414 εκατομμύρια). Συνολικά, το πρόγραμμα εξασφάλισε παραγγελίες για 3,2 δισεκατομμύρια δόσεις, συν τις δωρεές των πλούσιων χωρών. Αλλά και πάλι, το μεγαλύτερο μέρος των παραγγελιών δεν θα φτάσει στους δικαιούχους του μηχανισμού πριν από το φθινόπωρο του 2021 ή το 2022.

Έως τότε, οι διανομές θα παραμείνουν ισχνές. «Εργαζόμαστε αδιάκοπα, για να ενεργοποιήσουμε τις μονάδες παραγωγής του παγκόσμιου δικτύου μας.

Ωστόσο, όπως συμβαίνει με όλα τα εμβόλια, η αλυσίδα παραγωγής και εφοδιασμού είναι ιδιαιτέρως περίπλοκη, και απαιτείται χρόνος για την αύξηση της παραγωγής», εξηγούν από την Johnson & Johnson. Οι φαρμακοβιομηχανίες απαίτησαν, τους τελευταίους μήνες, την επιτάχυνση του ρυθμού και τη χορήγηση περισσότερων δόσεων. Αλλά τα βιβλία παραγγελιών είναι γεμάτα, και απαιτούνται αρκετοί μήνες -μεταξύ των προθεσμιών παραγωγής, ποιοτικού ελέγχου και διανομής- για να φτάσουν τα εμβόλια στους παραλήπτες τους.

Αλλαγή στρατηγικής;

Η έλλειψη εμβολίων θα μπορούσε να ωθήσει τον ΠΟΥ στην επανεξέταση της στρατηγικής του: «Η αλληλεγγύη δεν λειτούργησε. Πρέπει να εξάγουμε συμπεράσματα για τους επόμενους κύκλους κατανομής, λαμβάνοντας υπόψη το επιδημιολογικό προφίλ των χωρών, αλλά και την ικανότητά τους να εξασφαλίζουν τη διανομή των εμβολίων», προτείνει ο Ρίτσαρντ Μίχιγκο (Richard Mihigo), συντονιστής του ανοσοποιητικού προγράμματος του ΠΟΥ για την Αφρική.

Η ΛΔΚ ή το Νότιο Σουδάν αναγκάστηκαν να επιστρέψουν μέρος των εμβολίων καθώς δε βρέθηκαν πρόθυμοι πολίτες να εμβολιαστούν. Άλλες χώρες, όπως η Ρουάντα ή η Γκάνα, περιμένουν τα εμβόλια για την χορήγηση των δεύτερων δόσεων. Μην μπορώντας να βασιστεί στην AstraZeneca, ο Οργανισμός Υγείας της Αφρικανικής Ένωσης («CDC-Africa»), συνέστησε την επιλογή άλλων εμβολίων, πχ. της Pfizer ή της Moderna, ώστε να μην χαθεί το όφελος της πρώτης δόσης.

Σε αυτό το πλαίσιο, ορισμένοι επιστήμονες αμφισβητούν την ίδια τη σκοπιμότητα ενός βραχυπρόθεσμου εμβολιασμού. «Δεν είναι καλύτερο να επενδύσουμε επειγόντως στα υγειονομικά συστήματα, για να τα βοηθήσουμε να αντιμετωπίσουν το τρίτο κύμα, γνωρίζοντας ότι είναι πιθανώς υπερβολικά αργά σε ορισμένες χώρες για εμβολιασμό;», ρωτά ο Ερίκ Ντελαπόρτ, ερευνητής στο Ινστιτούτο Έρευνας και Ανάπτυξης της Γαλλίας, επισημαίνοντας ότι, σε ορισμένες χώρες, η αποκτώμενη από τον πληθυσμό ανοσία είναι ήδη σημαντική. «Είμαστε σε μία λογική εμβολιασμού των πάντων, αλλά δεν θέτουμε ζήτημα ως προς την κατάσταση σε κάθε χώρα. Προτεραιότητα αποτελεί η πραγματοποίηση μιας αξιόπιστης απογραφής, για την καλύτερη εκτίμηση της κατάστασης κατά τόπους», διευκρινίζει ο ερευνητής, σύμφωνα με τον οποίο ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού θα μπορούσε στην πραγματικότητα να είναι ήδη ανοσοποιημένο  απέναντι στον ιό.

Σύμφωνα με έρευνα στην Κινσάσα, στη ΛΔΚ, άνω του 16% του πληθυσμού παρουσίασε αντισώματα κατά του κορωναϊού SARS-CoV-2 μετά από το πρώτο κύμα. Η έρευνα επαναλήφθηκε μετά από το δεύτερο κύμα και, σύμφωνα με τα πρώτα -αδημοσίευτα ακόμη- αποτελέσματα, το 40% του πληθυσμού ενδέχεται να έχει μολυνθεί σε ορισμένες πόλεις.

Σύμφωνα με άλλη έρευνα διεξήχθη στο Μάλι, τα κρούσματα είχαν αυξηθεί από το 11%, μετά από το πρώτο κύμα, στο 55%, μετά από το δεύτερο κύμα, με αποκορύφωμα το 77% στις αστικές περιοχές. «Ο ιός εξαπλώθηκε πολύ, λοιπόν, αλλά με περιορισμένο αντίκτυπο στη θνησιμότητα», σχολιάζει ο Ερίκ Ντελαπόρτ, υπενθυμίζοντας ότι στην Αφρική, λιγότερο από το 5% του πληθυσμού είναι άνω των 65 ετών. «Ίσως θα ήταν αρκετός ο εμβολιασμός των πιο ευάλωτων για τον περιορισμό των συνεπειών της πανδημίας», υποστηρίζει.

Τα ερωτήματα παραμένουν, ωστόσο, πολυάριθμα. Ενώ ο ιός κυκλοφορεί ταχύτερα από τα εμβόλια, η εξελικτική δυναμική του SARS-CoV-2 παραμένει ο μεγάλος άγνωστος Χ. «Δεν ξέρουμε τι μας περιμένει», επισημαίνει η Φλοράνς Ντεμπάρ, ερευνήτρια εξελικτικής βιολογίας στο «CNRS». «Η εξέλιξη του SARS – CoV-2 δεν είναι προβλέψιμη. Πρέπει να εξετάσουμε ένα σύνολο σεναρίων για το μέλλον», διευκρινίζει. Η εμφάνιση της παραλλαγής Δέλτα, η οποία παρουσιάζει μία μετάλλαξη (L452R) που δεν υπήρχε στις προηγούμενες ανησυχητικές παραλλαγές (Άλφα, Βήτα, Γάμμα), «δείχνει ότι υπάρχει κάτι περισσότερο από μια εξελικτική πορεία».

Υπάρχει κίνδυνος να πολλαπλασιαστούν αυτές οι προβληματικές μεταλλάξεις, προειδοποιεί η επιστήμονας, σύμφωνα με την οποία, είναι πολύ σημαντικό να μειωθεί με κάθε δυνατό τρόπο, συμπεριλαμβανομένης της ιχνηλάτησης των επαφών και της απομόνωσης των ασθενών, ο αριθμός των κρουσμάτων. «Ο διαμοιρασμός, μεταξύ χωρών, των εμβολίων δεν είναι μόνο φιλανθρωπία. Είναι θωράκιση έναντι οποιασδήποτε παραλλαγής, που θα μπορούσε να προκαλέσει νέο κύμα», τονίζει. «Δεν θα τελειώσει η πανδημία, εάν δεν τελειώσει σε όλο τον κόσμο».

*Με πληροφορίες από τη Le Monde