Όσο γενιές και γενιές στη Δύση μεγάλωναν με τις ταινίες του Τζέιμς Μποντ, οι Σοβιετικοί πολίτες είχαν τον δικό τους αγαπημένο κατάσκοπο, έναν πράκτορα τον καιρό του πολέμου, με το όνομα Μαξ Οττο φον Στίρλιτς. Ο οποίος θα μπορούσε εύκολα να ήταν ο ήρωας που ώθησε τον Βλαντίμιρ Πούτιν να ενταχθεί στην KGB…

Η Σοβιετική απάντηση στον Τζέιμς Μποντ ήταν ένα εντελώς διαφορετικό είδος κατασκόπου. Δεν είχε χρόνο για όμορφες γυναίκες και γκάτζετ. Η ζωή του ήταν αφιερωμένη εξ ολοκλήρου στο έργο του, στο Βερολίνο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όπου, υπό την κάλυψη υψηλόβαθμου στελέχους, διείσδυσε στη γερμανική ανώτερη διοίκηση. Ο Στίρλιτς ήταν ο πρωταγωνιστικός ήρωας της 12 επεισοδίων σειράς, «Οι 17 Στιγμές της Άνοιξης» (σσ προβλήθηκε και στην Ελλάδα την 10ετία του ’80) η οποία προβαλλόταν κάθε χρόνο στις 9 Μάη, Ημέρα της Αντιφασιστικής Νίκης.

Η σειρά προβλήθηκε πρώτη φορά το 1973 και έσπασε κάθε ρεκόρ τηλεθέασης, με 50 – 80 εκατομμύρια θεατές να την παρακολουθούν συνεπαρμένοι. «Κάθε βράδυ οι δρόμοι ερήμωναν και ο κόσμος έτρεχε σπίτι κατευθείαν από την δουλειά για να δει το νέο επεισόδιο και να μάθε τι γίνεται στην συνέχεια» θυμάται η Ελεονόρα Σασκόβα, μία από τις πρωταγωνίστριες. Εκτός από ένα καθηλωτικό δράμα, η σειρά είχε και μια τέλεια ψυχροπολεμική πλοκή για το πώς ο Στίρλιτς διέλυσε τις μυστικές ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των ναζί και των Αμερικανών το 1945.

Ωστόσο, σύμφωνα με το BBC, η σειρά είχε και έναν άλλο, «κρυμμένο στόχο». «Εδειχνε την σημασία των μυστικών πρακτόρων, οι οποίοι απολαμβάνουν μεγάλου σεβασμού στην χώρα μας. Ενέπνευσε τον πατριωτισμό στην μεταπολεμική γενιά» λέει η Σασκόβα. Το BBC υποστηρίζει ότι στην πραγματικότητα, η δημιουργία της σειράς ανατέθηκε από τον Γιούρι Αντρόποφ – τότε επικεφαλής της KGB, αργότερα προέδρου της ΕΣΣΔ – ως μέρος μιας εκστρατείας «δημοσίων σχέσεων» που σχεδιάστηκε για να προσελκύσει νέους, μορφωμένους νεοσύλλεκτους. Ενέκρινε προσωπικά τα επεισόδια πριν προβληθούν, τα γυρίσματα εποπτεύονταν από τον πρώτο του αναπληρωτή και δύο συνεργάτες της KGB που απασχολούνταν ως σύμβουλοι εμφανίστηκαν στους συντελεστές με ψευδώνυμα.  

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν δεν είπε ποτέ αν ήταν ο Στίρλιτς που τον ενέπνευσε να γίνει πράκτορας ή όχι. Αλλά ήταν 21 ετών όταν η σειρά προβλήθηκε και επέλεξε την KGB δύο χρόνια αργότερα. Στην συνέχεια, όπως ο Στίρλιτς, μετατέθηκε στην Γερμανία.

Αν ο Μποντ ήταν ένα παθολογικά σκληρός πότης, ο Στίρλιτς, όπως και ο Πούτιν, ήταν ακριβώς το αντίθετο. Στην σειρά περνά τον περισσότερο χρόνο του μοναχικά, καπνίζοντας, πίνοντας καφέ και κοιτάζοντας σιωπηλά από το παράθυρο. Πάντως, ο Κιμ Φόλμπι, ο Βρετανός κατάσκοπος που αυτομόλησε στην ΕΣΣΔ το 1963, σχολίασε, ότι ένας κατάσκοπος που φαινόταν τόσο προσεκτικός, δεν θα διαρκούσε πολύ στη δουλειά του.

Το 1991, όταν ο Πούτιν άφησε την KGB και εργαζόταν για τον δήμαρχο της Αγίας Πετρούπολης, παραδέχθηκε για πρώτη φορά την καριέρα του σαν πράκτορας σε ένα  τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ, το οποίο περιελάμβανε και μια αναδομημένη σκηνή των «17 Στιγμών της Άνοιξης»: Αντί του Στλίρλιτς που οδηγεί το αυτοκίνητό του πίσω στο Βερολίνο, ο Πούτιν βρίσκεται στο τιμόνι ενός ρωσικού αυτοκινήτου Volga, με το θέμα της ταινίας να παίζει στο φόντο. Στο ντοκιμαντέρ, ο μελλοντικός Ρώσος πρόεδρος προειδοποιεί ότι υπάρχει κίνδυνος «για μια χρονική περίοδο, η χώρα μας να στραφεί στον ολοκληρωτισμό».

«Όμως, ο κίνδυνος» συνέχισε, «δεν έγκειται στα όργανα επιβολής του νόμου, ούτε στις κρατικές υπηρεσίες ασφαλείας ούτε στην αστυνομία, ούτε καν στον στρατό. Ο κίνδυνος έγκειται στη νοοτροπία μας. Ολοι πιστεύουμε – ακόμη, νομίζω, κι εγώ μερικές φορές – ότι αν φέρουμε την τάξη με μια σιδερένια γροθιά, η ζωή θα είναι ευκολότερη, πιο άνετη και ασφαλέστερη. Αλλά στην πραγματικότητα δεν θα είμαστε άνετοι για πολύ: Η σιδερένια γροθιά σύντομα θα μας καταπνίξει όλους».

Μερικά χρόνια αργότερα, στο χάος της δεκαετίας του ’90, πολύ Ρώσοι όντως άρχισαν να λαχταρούν το νόμο και την τάξη, καθώς και λίγη από την «σιδερένια γροθιά». Οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι οι ψηφοφόροι επιθυμούν τον επόμενο πρόεδρο να είναι νέος, εθνοτικός Ρώσος, πρώην μέλος των υπηρεσιών ασφαλείας και να μη πίνει.

«Εχοντας χάσει την πίστη στους φιλελεύθερους, η χώρα έψαχνε για τον Στίρλιτς της» γράφει ο Αρκάντι Οστρόφσκι, συντάκτης Ρωσίας και Ανατολικής Ευρώπης του «Economist». Το 1999, σημειώνει, η εφημερίδα «Kommersant» ανέθεσε μια δημοσκόπηση με το ερώτημα, ποιον χαρακτήρα ταινίας επιθυμούσαν οι Ρώσοι ως επόμενο πρόεδρό τους. Ο  Στίρλιτς ήρθε δεύτερος, μετά τον  στρατάρχη Ζούκοφ, τον νικητή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το εξώφυλλο του εβδομαδιαίου ένθετου της εφημερίδας είχε μια εικόνα του Στίρλιτς με την λεζάντα «Πρόεδρος – 2000».

Τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου, ο Πούτιν εκλέχτηκε πρόεδρος της Ρωσίας.