Στέκουν αγέρωχα και αυτό που θυμίζουν είναι η εποχή της δουλείας και το φυλετικό απαρτχάιντ. Ως τέτοια σύμβολα μπήκαν στο στόχαστρο εκατομμυρίων πολιτών στις ΗΠΑ – κυρίως αλλά όχι μόνο – που ζητούν την αποκαθήλωσή τους. Ο λόγος για τα «αγάλματα του ρατσισμού». Στα πλαίσια του αντιρατσιστικού – αντιφασιστικού κινήματος που φούντωσε μετά την δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ, διαδηλωτές, ανέτρεψαν ή κατέστρεψαν δεκάδες τέτοια σύμβολα.

Ads

Η σύνδεση μιας τέτοιας πράξης με την βασική απαίτηση του κινήματος – να μπει τέλος στον ρατσισμό εναντίον των μαύρων – είναι λογική και ως τέτοια βρίσκει έδαφος στην αμερικανική κοινωνία. Έτσι αυτοί που εδώ και καιρό αρθρογραφούν κατά της καταστροφής δημόσιας περιουσίας ή υπερασπίζονται τα αγάλματα ως κομμάτι της ιστορίας, βρίσκουν απέναντι τους έναν ολοένα και πιο δυνατό αντίλογο. Που πάνω κάτω μπορεί  ίσως να συνοψιστεί στον τίτλο του άρθρου του Αμερικάνου ιστορικού Πολ Φάρμπερ στο AlJazeera: «Η ανατροπή των αγαλμάτων του ρατσισμού ανοίγει το δρόμο για ριζική αλλαγή». 

Τα «αγάλματα του ρατσισμού» 

Τα περισσότερα από αυτά τα αγάλματα χτίστηκαν όχι αμέσως μετά τον αμερικανικό εμφύλιο αλλά στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν και επιβλήθηκαν οι νόμοι του Τζιμ Κρόου που επέβαλλαν τον φυλετικό διαχωρισμό στις Νότιες ΗΠΑ και αποτελούσαν μέρος της λατρείας των λευκών Νότιων για το λεγόμενο «Χαμένο Σκοπό». 

Ads

Σε αυτό τον αναθεωρητισμό της ιστορίας, οι υπέρμαχοι της Συνομοσπονδίας αρνούνταν ότι αγωνίζονταν για να διατηρήσουν τη δουλεία αλλά αυτό-παρουσιάζονταν ως ευγενείς επαναστάτες που πολεμούσαν εναντίον μιας τυραννικής κυβέρνησης. Για να στηριχθεί αυτή η ψευδο-ιστορική άποψη οι πόλεις γέμισαν πλάκες, οβελίσκους και αγάλματα που στο μέλλον έγιναν σύμβολα συσπείρωσης υπέρμαχων της ανωτερότητας της λευκής φυλής, εθνικιστών και ακροδεξιών και σύμβολα υπενθύμισης του συστημικού φυλετικού ρατσισμού εναντίον των μαύρων, που τόσο αναδεικνύουν τα πρόσφατα γεγονότα στις ΗΠΑ. 

Κίνημα και αποκαθήλωση 

Η ιστοσελίδα «Mother Jones» έως και τις 12 του μήνα κατέγραψε τουλάχιστον 20 «αποκαθηλώσεις» τέτοιων αγαλμάτων, αρχικά στις ΗΠΑ, μετά και στην Ευρωπή. Αυτές έγιναν είτε από τους ίδιους τους διαδηλωτές, είτε λόγο της αυξημένης πίεσης από τις δημοτικές αρχές των πόλεων. Για παράδειγμα στο Ρίτσμοντ η απομάκρυνση του αγάλματος του προέδρου της Συνομοσπονδίας Τζέφερσον Ντέιβις από τη λεωφόρο Μόνιουμεντ αποτελούσε θέμα συζήτησης επί τρία χρόνια. Όμως ουδέποτε έγινε. Μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ ο δήμαρχος της πόλης δεσμεύτηκε να το απομακρύνει την 1η Ιουλίου. Οι διαδηλωτές, ωστόσο, δεν ήταν διατεθειμένοι να περιμένουν τόσο. 

Αγάλματα ηγετών, αξιωματικών και στρατιωτών της Συνομοσπονδίας σε διάφορες πόλεις των ΗΠΑ είχαν την ίδια τύχη. Αγάλματα του Χριστόφορου Κολόμβου το ίδιο. Όλα τα μνημεία που συνδέονται με τη δουλεία, την αποικιοκρατία, την βία εναντίον των αυτόχθονων πληθυσμών, το ρατσισμό, είναι ανεπιθύμητα. Όσο παιρνούν οι μέρες, τόσο γίνεται σαφές ότι αυτή τη φορά το πισωγύρισμα δεν θα γίνει ανεκτό. Στις 8 Ιουνίου στο Λούισβιλ, οι αρχές της πόλης αφαίρεσαν ήσυχα και σιωπηλά το άγαλμα του στρατιώτη της συνομοσπονδίας Τζον Καστέλμαν. 

Από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη 

Το ζήτημα ξέφυγε από τα όρια των ΗΠΑ και του Αμερικανικού Εμφύλιου και μετακινήθηκε στην Ευρώπη. Στις Βρυξέλλες, διαδηλωτές κατέλαβαν ένα άγαλμα του Βασιλιά Λεοπόλδου Β’ κρατώντας τη σημαία της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό και φωνάζοντας «δολοφόνος». Ο Λεοπόλδος ο Β’ είναι διάσημος για τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν στο Κονγκό υπό την κυριαρχία του τον 19ο αιώνα. Στην Αμβέρσα οι διαδηλωτές έβαλαν φωτιά σε άγαλμα του βασιλιά και του έβαλαν φωτιά. Οι αρχές το απομάκρυναν. Πλέον είναι σε εξέλιξη ηλεκτρονική συλλογή υπογραφών για την αποκαθήλωση όλων των αγαλμάτων του στην πόλη. 

Την Κυριακή 7 Ιουνίου, διαδηλωτές στο Μπρίστολ της Αγγλίας έριξαν το άγαλμα του εμπόρου σκλάβων Έντουαρντ Κόλστον. Βρέθηκε στον πάτο της θάλασσας, σε ένα κοντινό λιμάνι. Κι άλλα τέτοιου είδους μνημεία είχαν την ίδια τύχη στη Βρετανία όπου το αντιρατσιστικό κίνημα εξελίσσεται δυναμικά. Η συζήτηση έχει ανοίξει για τα καλά. Δημοτικά συμβούλια, πανεπιστήμια και μουσεία εξετάζουν τις επιλογές τους. Το ζήτημα είναι ότι ρατσιστικά μνημεία είναι πάρα πολλά και δεν είναι καν καταχωρημένα. Η Βρετανία όμως τώρα είναι αντιμέτωπη με το αποικιοκρατικό και ρατσιστικό παρελθόν της. Ο δήμαρχος του Λονδίνου Σαντίκ Καν, διέταξε επανεξέταση των ορόσημων της πόλης (αγαλμάτων, πλακετών, ονομάτων δρόμων και κτιρίων). Αντίστοιχες κινήσεις θα γίνουν ή ασκούνται πιέσεις για να γίνουν και σε άλλες πόλεις. 

Φυσικά και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού κάποιοι διαφωνούν με τις αποκαθηλώσεις των ρατσιστικών αγαλμάτων και των αποικιακών μνημείων με την αιτιολογία ότι αυτές οι κινήσεις θα διαγράψουν το παρελθόν και θα οδηγήσουν σε λήθη σχετικά με το πόσο βαθιά συνδέεται μία χώρα με τη δουλεία. Σε αυτή τη θέση, ο Τρέβορ Χαλ διευθυντής του Ινστιτούτου Γουίλμπερφορς για την Μελέτης της Δουλείας και Χειραφέτησης στο Πανεπιστήμιο του Χαλ απαντά «αν τα αγάλματα δίδασκαν ιστορία, η συζήτηση της κατάστασης θα έδειχνε ότι είμαστε πολύ καλύτερα ενημερωμένοι για το παρελθόν της Βρετανίας. Δεν διδάσκουν ιστορία κι αν φύγουν η ιστορία δεν θα χαθεί». 

Άλλες προτάσεις που έχουν μπει στον δημόσιο διάλογο είναι τα αγάλματα ή μνημεία αυτά να μην απομακρυνθούν αλλά να μπουν πλακέτες που να εξηγούν την ιστορία τους ή να αναδιαμορφωθούν από σύγχρονους καλλιτέχνες. Για παράδειγμα, έχει εξεταστεί το ενδεχόμενο το άγαλμα του δουλέμπορου Κόλστον να ξανατοποθετηθεί στη θέση του και κατόπιν ο Banksy να δημιουργήσει χάλκινα αγάλματα διαδηλωτών σε πραγματικό μέγεθος που θα παριστάνουν ότι αποκαθηλώνουν το άγαλμα, σε μία αναπαράσταση των όσων έγιναν στις 7 Ιουνίου. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι τέτοιες λύσεις προτάθηκαν και στο παρελθόν αλλά δεν προχώρησαν γιατί δεν ήταν δυνατόν να υπάρξει συμφωνία μεταξύ των εμπλεκόμενων θεσμών. Γι’ αυτό και αρκετοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν ότι οι επίσημοι θεσμοί δεν μπορούν να είναι οι υπεύθυνοι μιας τέτοιας επανεξέτασης και αυτό θα πρέπει να το αναλάβουν ακτιβιστές του κινήματος. 

«Για να βάζουν τους μαύρους πίσω στη θέση τους»

Στις ΗΠΑ υπάρχουν περισσότερα από 1.700 αγάλματα και σύμβολα της Συνομοσπονδίας σε δημόσιους χώρους. Ο μεγαλύτερος αριθμός βρίσκονται στην Τζόρτζια, τη Βιρτζίνια και τη Βόρεια Καρολίνα, τρεις από τις έντεκα πολιτείες που αποτελούσαν τη Συνομοσπονδία. Η συζήτηση για την απομάκρυνση των συμβόλων βρίσκεται σε εξέλιξη. 

Φυσικά κάποιοι υποστηρίζουν ότι τα αγάλματα πρέπει να τοποθετηθούν σε ιστορικό πλαίσιο και να παραμείνουν εκεί που βρίσκονται. Όμως πλέον είναι πάρα πολλοί αυτοί που διαφωνούν. «Δημιουργήθηκαν αρκετές δεκαετίες μετά τον πόλεμο ως μέρος της επαναβεβαίωσης της λευκής υπεροχής», εξηγεί στο VOA ο Μίκαελ Τζέφρις, καθηγητής Αμερικανικών Σπουδών στο Κολέγιο Γουέλεσλεϊ της Μασαχουσέτης. «Υπάρχουν μαθήματα που πρέπει να πάρουμε διατηρώντας τα, αλλά κάπου αλλού. Σε μουσεία και βιβλιοθήκες. Αντί αυτά να τοποθετούνται έξω με εορταστικό τρόπο».

Η Κάρολ Άντερσον, καθηγήτρια Αφροαμερικανικών Σπουδών το Πανεπιστήμιο Έμορι της Άτλαντα σημειώνει σχετικά: «πρόκειται για σύμβολα της λευκής υπεροχής. Βρίσκονται σε δημόσιες πλατείες, πάρκα, δικαστήρια, κυβερνητικά κτίρια για να βάζουν τους μαύρους πίσω στη θέση τους». Όσο για τις αποκαθηλώσεις από διαδηλωτές λέει: «όταν τα παραδοσιακά θεσμικά όργανα δεν ενεργούν υπέρ της βούλησης του λαού, τότε οι άνθρωποι θα πάρουν τα πράγματα στα χέρια τους». 

«Ζούμε μέσα από ένα επόμενο κεφάλαιο της ιστορίας που γράφεται από εκείνους που μιλούν την γλώσσα της αλήθειας δημόσια, διαλύουν τα απαρχαιωμένα συστήματα και το de facto απαρτχάιντ», γράφει ο ιστορικός Πολ Φάρμπερ στο άρθρο του στο Aljazeera. «Δεν μπορούμε πλέον να αναβάλουμε ριζικές αλλαγές προς τη δημιουργία ενός πιο δίκαιου κόσμου που γνωρίζουμε ότι είναι δυνατός. Πρέπει να διερευνήσουμε τις σχέσεις μεταξύ των συμβόλων και των συστημάτων μας, προκειμένου να κάνουμε την επείγουσα αλλαγή που απαιτούν από εμάς τα αντιρατσιστικά κινήματα διαμαρτυρίας. (…) Εάν αποδεχθούμε την πρόκληση να αγωνιστούμε για σύμβολα και συστήματα μαζί, μπορούμε να δημιουργήσουμε νέους δρόμους στην ιστορία».