Το Ισραήλ βρίσκεται για πρώτη φορά στην ιστορία του στο εδώλιο του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, έπειτα από προσφυγή της Νότιας Αφρικής, κατηγορούμενο για γενοκτονία των Παλαιστινίων στη Γάζα όπου τουλάχιστον 23.357 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί -ανάμεσά τους πάνω από 9.000 παιδιά– και περισσότεροι από 59.410 έχουν τραυματιστεί σε ισραηλινές επιθέσεις, από τις 7 Οκτωβρίου 2023.

Στις 16 Νοεμβρίου 2023 μια ομάδα εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ προειδοποίησε για μια εν εξελίξει γενοκτονία στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη και ιδιαίτερα στη Γάζα.

Τι υποστηρίζει η Νότια Αφρική

Στην 84 σελίδων κατάθεσή της, στις 29 Δεκεμβρίου 2023, η Νότια Αφρική υποστηρίζει ότι το Ισραήλ όχι μόνο «απέτυχε να αποτρέψει τη γενοκτονία», αλλά επίσης «προέβη, προβαίνει και κινδυνεύει να προβεί σε περαιτέρω γενοκτονικές πράξεις κατά του παλαιστινιακού λαού στη Γάζα».

«Οι εν λόγω πράξεις περιλαμβάνουν τη δολοφονία Παλαιστινίων στη Γάζα, την πρόκληση σοβαρών σωματικών και ψυχικών βλαβών και την επιβολή σε αυτούς συνθηκών ζωής που υπολογίζεται ότι θα επιφέρουν τη φυσική τους καταστροφή. Όλες οι πράξεις αποδίδονται στο Ισραήλ, το οποίο απέτυχε να αποτρέψει τη γενοκτονία και διαπράττει γενοκτονία κατά προφανή παραβίαση της Σύμβασης για τη Γενοκτονία», αναφέρεται στην εισήγηση.

«Η Νότια Αφρική έχει πλήρη επίγνωση του ιδιαίτερου βάρους της ευθύνης που συνεπάγεται η κίνηση διαδικασίας κατά του Ισραήλ για παραβιάσεις της Σύμβασης Γενοκτονίας. Ωστόσο, η Νότια Αφρική έχει επίσης έντονη επίγνωση της δικής της υποχρέωσης -ως κράτος μέλος της Σύμβασης Γενοκτονίας- να αποτρέψει τη γενοκτονία» σημειώνεται.

Η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο θα μπορούσε να είχε γίνει από οποιοδήποτε άλλο συμβαλλόμενο μέρος της Σύμβασης για τη Γενοκτονία, ωστόσο η Νότια Αφρική εκφράζει ανησυχίες για τη γενοκτονία στη Γάζα από τις 30 Οκτωβρίου 2023. Η αξίωση δίνει ένα ιστορικό πλαίσιο για τη συμπεριφορά του Ισραήλ στην Παλαιστίνη, εξιστορεί τις επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023 και περιγράφει λεπτομερώς τις επακόλουθες στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ στη Γάζα.

Η δικαστική υπόθεση της Νότιας Αφρικής έχει δύο σκέλη: τον ισχυρισμό ότι το Ισραήλ έχει διαπράξει γενοκτονία κατά των Παλαιστινίων στη Γάζα και το επείγον αίτημα το Διεθνές Δικαστήριο να λάβει προσωρινά μέτρα, μεταξύ άλλων να παροτρύνει το Ισραήλ να σταματήσει τις επιθέσεις του στον θύλακα, να τιμωρήσει τη δημόσια υποκίνηση γενοκτονίας και να άρει τους περιορισμούς στις παραδόσεις βοήθειας στους Παλαιστίνιους στην περιοχή.

Η Νότια Αφρική θα πρέπει να αποδείξει ότι η υπόθεση είναι παραδεκτή, ότι το Διεθνές Δικαστήριο έχει δικαιοδοσία να εκδικάσει την εν λόγω αξίωση και ότι η αίτηση είναι επείγουσα, απαιτώντας εντολές για την αποτροπή ανεπανόρθωτης βλάβης.

Είναι σημαντικό ότι σε αυτό το στάδιο, η Νότια Αφρική δεν χρειάζεται να αποδείξει πειστικά ότι έχει διαπραχθεί γενοκτονία. Αυτό θα γίνει σε μεταγενέστερη φάση, που ονομάζεται φάση της ουσίας. Ωστόσο, η Νότια Αφρική πρέπει να αποδείξει ότι οι Παλαιστίνιοι αντιμετωπίζουν ανεπανόρθωτη βλάβη και ότι, με βάση τα γεγονότα, η συμπεριφορά του Ισραήλ θα μπορούσε να θεωρηθεί ως πράξη γενοκτονίας.

Οι ακροάσεις που ξεκινούν σήμερα, Πέμπτη 11 Ιανουαρίου, θα ασχοληθούν αποκλειστικά με το αίτημα της Νότιας Αφρικής για τη λήψη έκτακτων μέτρων που θα διατάξουν το Ισραήλ να αναστείλει τις στρατιωτικές του ενέργειες στη Γάζα.

Αν και η τελική απόφαση θα πάρει πιθανώς χρόνια, η Νότια Αφρική ζητά από το Διεθνές Δικαστήριο να εκδώσει προσωρινές διαταγές κατά του Ισραήλ, οι οποίες θα μπορούσαν να κυμαίνονται από την απαίτηση πλήρους και άμεσης κατάπαυσης του πυρός -στην οποία το Ισραήλ και οι ΗΠΑ αντιτίθενται σθεναρά- έως πιο μετριοπαθείς διαταγές, όπως η επιμονή να επιτραπεί η είσοδος περισσότερης ανθρωπιστικής βοήθειας στον αποκλεισμένο παλαιστινιακό θύλακα.

Χώρες όπως η Τουρκία και η Ιορδανία έχουν δηλώσει τη στήριξή τους, ενώ η Κολομβία και η Βραζιλία εξέφρασαν την υποστήριξή τους στη Νότια Αφρική αργά την Τετάρτη (10/1).

Ο εκπρόσωπος του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ χαρακτήρισε την αίτηση της Νότιας Αφρικής ως «ατελέσφορη, αντιπαραγωγική και εντελώς χωρίς καμία απολύτως βάση». Ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠΑ, Μάθιου Μίλερ, δήλωσε ότι η Ουάσιγκτον «δεν έχει δει σε αυτό το σημείο πράξεις που συνιστούν γενοκτονία» και ότι η υπόθεση του Διεθνούς Δικαστηρίου «δεν είναι ένα παραγωγικό βήμα αυτή τη στιγμή».

Μεταξύ της αντιπροσωπείας της Νότιας Αφρικής θα είναι ο πρώην ηγέτης της αντιπολίτευσης του Ηνωμένου Βασιλείου, Τζέρεμι Κόρμπιν, του οποίου η ηγεσία του αριστερού Εργατικού Κόμματος επικρίθηκε για αντισημιτισμό. Είναι μακροχρόνιος υποστηρικτής της παλαιστινιακής υπόθεσης και σφοδρός επικριτής του Ισραήλ.

Η απάντηση του Ισραήλ

Το Ισραήλ, ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου, αναμφίβολα θα αντισταθεί σθεναρά σε κάθε ισχυρισμό περί γενοκτονίας και θα υποστηρίξει ότι οι πολιτικοί και στρατιωτικοί ηγέτες του ενεργούν με συνέπεια προς το διεθνές δίκαιο, ως απάντηση στην απειλή που συνιστά η Χαμάς. Ιδιαίτερη προσοχή θα δοθεί πιθανότατα στο δικαίωμα αυτοάμυνας του Ισραήλ μετά τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου.

Το Διεθνές Δικαστήριο θα ακούσει την επίσημη απάντηση του Ισραήλ αύριο, Παρασκευή 12 Ιανουαρίου. Το υπουργείο Εξωτερικών του Ισραήλ, σε ανακοίνωση που δημοσιεύτηκε στις 29 Δεκεμβρίου 2023, χαρακτήρισε την αίτηση της Νότιας Αφρικής ως «συκοφαντία του αίματος» (σ.σ. αντισημιτική συκοφαντία) και ότι ο ισχυρισμός «στερείται τόσο πραγματικής όσο και νομικής βάσης και αποτελεί κατάπτυστη και περιφρονητική εκμετάλλευση του Δικαστηρίου».

Ο Ισραηλινός πρόεδρος, Ισαάκ Χέρτσογκ, έχει ήδη χαρακτηρίσει την υπόθεση «αποτρόπαια και εξωφρενική».

Το Ισραήλ επέλεξε τον Αχαρόν Μπάρακ -βασικό στέλεχος του νομικού κόσμου της χώρας για δεκαετίες- για να συμμετάσχει στην ομάδα των διεθνών δικαστών. Πρώην γενικός εισαγγελέας και διαπραγματευτής για την ειρήνη, ο οποίος διετέλεσε πρόεδρος του Ανώτατου Δικαστηρίου του Ισραήλ από το 1995 έως το 2006, ο Μπάρακ έχει αποφανθεί σε υποθέσεις που σχετίζονται με τη μεταχείριση των Παλαιστινίων από το Ισραήλ.

Ο διεθνούς φήμης 87χρονος έχει λάβει τιμητικούς τίτλους από πολλά πανεπιστήμια, μεταξύ των οποίων το Γέιλ και η Οξφόρδη. Είναι επίσης επιζών του Ολοκαυτώματος, ο οποίος στάλθηκε στο γκέτο Κόβνο της Λιθουανίας σε ηλικία 5 ετών, όπου, όπως έχει πει, απέφυγε επανειλημμένα τον θάνατο.

Μόλις πριν από λίγους μήνες, ο Νετανιάχου και οι σύμμαχοί του συκοφάντησαν τον Αχαρόν Μπάρακ, προκειμένου να προωθήσουν την άκρως αμφιλεγόμενη δικαστική μεταρρύθμιση που προκάλεσε πρωτοφανείς αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στο Ισραήλ επί μήνες.

Επικεφαλής της νομικής ομάδας του Ισραήλ στη Χάγη θα είναι ο Malcolm Shaw, ένας Βρετανός εμπειρογνώμονας που επελέγη λόγω της εμπειρίας του σε διαφορές στο Διεθνές Δικαστήριο.

Τι είναι το Διεθνές Δικαστήριο

Το Διεθνές Δικαστήριο (ICJ) με έδρα τη Χάγη, είναι το ανώτατο νομικό όργανο των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο ιδρύθηκε το 1945 μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για την αντιμετώπιση διαφορών μεταξύ κρατών.

Σε αντίθεση με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ), η έδρα του οποίου βρίσκεται επίσης στη Χάγη, το Διεθνές Δικαστήριο δεν μπορεί να ασκήσει δίωξη σε άτομα για εγκλήματα υψίστης σοβαρότητας, όπως η γενοκτονία, αλλά οι απόψεις του έχουν βαρύτητα για τον ΟΗΕ και άλλους διεθνείς οργανισμούς.

Η 15μελής επιτροπή του Διεθνούς Δικαστηρίου, η οποία θα διευρυνθεί με έναν επιπλέον δικαστή από κάθε πλευρά στην υπόθεση της γενοκτονίας στη Γάζα, ασχολείται με συνοριακές διαφορές και όλο και περισσότερο με υποθέσεις που υποβάλλονται από κράτη που κατηγορούν άλλα για παραβίαση των συμβατικών υποχρεώσεων του ΟΗΕ.

Θεωρητικά, οι αποφάσεις του Διεθνούς Δικαστηρίου είναι νομικά δεσμευτικές για τα κράτη μέλη του ΟΗΕ. Eάν ένα κράτος δεν συμμορφωθεί με μια απόφασή του, το άλλο κράτος μπορεί να προσφύγει στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για να επιβάλει την απόφαση.

Το 2022, το Διεθνές Δικαστήριο διέταξε τη Ρωσία να «αναστείλει αμέσως τις στρατιωτικές επιχειρήσεις» στην Ουκρανία. Η Ρωσία, η οποία διαθέτει δικαίωμα βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας, απέρριψε την απόφαση.

Τόσο η Νότια Αφρική όσο και το Ισραήλ έχουν υπογράψει τη Σύμβαση για τη Γενοκτονία του 1948, η οποία δίνει στο Διεθνές Δικαστήριο τη δικαιοδοσία να αποφαίνεται επί των διαφορών σχετικά με τη συνθήκη.

Σημειώνεται ότι τον Δεκέμβριο του 2022 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ζήτησε συμβουλευτική γνωμοδότηση από το Διεθνές Δικαστήριο σχετικά με τις νομικές συνέπειες της παρατεταμένης κατοχής της Δυτικής Όχθης και της Γάζας από το Ισραήλ. Η Γενική Συνέλευση ζήτησε για πρώτη φορά από το Διεθνές Δικαστήριο συμβουλευτική γνωμοδότηση σχετικά με τα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη πριν από 20 χρόνια.

Το 2004, η συμβουλευτική γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου διαπίστωσε ότι η διαδρομή του ισραηλινού διαχωριστικού φράγματος στη Δυτική Όχθη παραβιάζει το διεθνές δίκαιο και ότι πρέπει να καταργηθεί. Το αίτημα του Δεκεμβρίου 2022 είναι ευρύτερο σε πεδίο εφαρμογής. Η Νότια Αφρική, μεταξύ άλλων χωρών, κατέθεσε γραπτή δήλωση στη διαδικασία και το Διεθνές Δικαστήριο θα συγκαλέσει δημόσιες ακροάσεις σχετικά με το αίτημα, αρχής γενομένης στις 19 Φεβρουαρίου.

Η Σύμβαση για τη Γενοκτονία

Η Σύμβαση για την Πρόληψη και την Τιμωρία του Εγκλήματος της Γενοκτονίας -η Σύμβαση για τη Γενοκτονία- υπογράφηκε το 1948 μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και «κωδικοποίησε για πρώτη φορά το έγκλημα της γενοκτονίας». Η συνθήκη ορίζει τη γενοκτονία ως «πράξεις που διαπράττονται με σκοπό την ολική ή μερική καταστροφή μιας εθνικής, εθνοτικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας».

«Σηματοδότησε τη δέσμευση της διεθνούς κοινότητας για το “ποτέ ξανά” μετά τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου», αναφέρει ο ΟΗΕ στον ιστότοπό του.

Η πρόληψη ήταν ασφαλώς η επιδίωξη το 1948 πίσω από τη σύμβαση, όταν η γενική συνέλευση του ΟΗΕ την υιοθέτησε στο Παρίσι, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και το Ολοκαύτωμα. Ο Ραφαήλ Λέμκιν, Πολωνοεβραίος δικηγόρος που είχε αναζητήσει καταφύγιο από τους Ναζί στις ΗΠΑ, επινόησε το 1944 τον όρο «γενοκτονία» για αυτό που ο Ουίνστον Τσόρτσιλ είχε αποκαλέσει «έγκλημα χωρίς όνομα» και πέρασε τα αμέσως μεταπολεμικά χρόνια σε μια εκστρατεία πίεσης ενός ανθρώπου στα νεοσύστατα Ηνωμένα Έθνη.

Σήμερα, 153 χώρες είναι συμβαλλόμενα μέρη της σύμβασης, επιβεβαιώνοντας ότι «η γενοκτονία, είτε διαπράττεται σε καιρό ειρήνης είτε σε καιρό πολέμου, αποτελεί έγκλημα του διεθνούς δικαίου, το οποίο αναλαμβάνουν να προλαμβάνουν και να τιμωρούν».

Τα κράτη μπορούν να εκπληρώσουν την υποχρέωσή τους να αποτρέψουν τη γενοκτονία με διάφορους τρόπους, μεταξύ άλλων με προσφυγή, όπως έκανε η Νότια Αφρική.

Το 2007, το Διεθνές Δικαστήριο καθόρισε επίσης πότε τα κράτη μπορούν να ενεργήσουν για να τηρήσουν την υποχρέωσή τους να αποτρέψουν τη γενοκτονία, σημειώνοντας ότι η ευθύνη τους δεν αρχίζει μόνο «όταν αρχίζει η διάπραξη της γενοκτονίας».

«Κάτι τέτοιο θα ήταν παράλογο, αφού το όλο νόημα της υποχρέωσης είναι να αποτρέψει ή να προσπαθήσει να αποτρέψει την επέλευση της πράξης», ανέφερε το Διεθνές Δικαστήριο σε απόφαση σε υπόθεση που είχε ασκήσει η Βοσνία-Ερζεγοβίνη κατά της Σερβίας και του Μαυροβουνίου για εγκλήματα που διαπράχθηκαν στη Γιουγκοσλαβία.

Αντίθετα, η υποχρέωση γεννάται «τη στιγμή που το κράτος μαθαίνει ή θα έπρεπε κανονικά να έχει μάθει για την ύπαρξη σοβαρού κινδύνου διάπραξης γενοκτονίας. Από εκείνη τη στιγμή και μετά, εάν το κράτος έχει στη διάθεσή του μέσα που ενδέχεται να έχουν αποτρεπτικό αποτέλεσμα για όσους είναι ύποπτοι για την προετοιμασία γενοκτονίας ή είναι εύλογα ύποπτοι ότι υποκρύπτουν συγκεκριμένη πρόθεση, έχει την υποχρέωση να κάνει χρήση των μέσων αυτών, όπως επιτρέπουν οι περιστάσεις», σύμφωνα με το σκεπτικό.