Το 2019 ήταν η χρονιά των παγκόσμιων διαδηλώσεων, με εκατομμύρια ανθρώπων στους δρόμους, με βίαιες συγκρούσεις και άγρια καταστολή, με εκατοντάδες νεκρούς και ανάπηρους διαδηλωτές. Και το 2020 ως φαίνεται είναι η συνέχεια. Γαλλία, Χιλή, Βολιβία, Ισημερινός, Κολομβία, Ιράν, Λίβανος, Τυνησία, Αλγερία. Οι νέες παγκόσμιες διαμαρτυρίες είναι τόσο πολιτικές όσο και οικονομικές. Είναι εξεγέρσεις που αμφισβητούν και εναντιώνονται στον πυρήνα του συστήματος που λέγεται καπιταλισμός. Έχουν λιγότερες διαφορές και περισσότερα κοινά αιτήματα και χαρακτηριστικά.

Στην Αλγερία, στη Βολιβία, στη Χιλή, στον Ισημερινό, στη Γαλλία … μέχρι στιγμής αυτό που προκάλεσε τις διαμαρτυρίες των από κάτω αποδεικνύεται ότι δεν εκτονώνεται στην ικανοποίηση των αρχικών αιτημάτων των διαδηλωτών. Μπορεί ο πρόεδρος της Χιλής Σεμπαστιάν Πινιέρα να ακύρωσε την αύξηση του εισιτηρίου του μετρό, μπορεί ο Μακρόν να υποχωρεί ως προς ορισμένες επαγγελματικές κατηγορίες και να καλεί σε διαπραγματεύσεις, μπορεί οι κυβερνήτες στο Ιράν και στην Αργεντινή, να υπόσχονται ότι θα τροποποιήσουν το σύνταγμα, ωστόσο οι εργαζόμενοι και οι νεολαίοι δεν εγκαταλείπουν τους δρόμους.

Το αίτημα είναι κολοσσιαίο: «Ο λαός απαιτεί πτώση του καθεστώτος» (ash-shaab yurid isqat an-nizam), όπως λέει και το κυρίαρχο σύνθημα της Αραβικής Άνοιξης. Πώς θα το επιτύχουν αυτό και τι θα κάνουν τότε; Συχνά δεν γνωρίζουν, όμως θέλουν και πιέζουν.

Το θάρρος τους είναι μεγάλο, καθώς παντού αντιμετωπίζουν μια άγρια καταστολή από αστυνομία και στρατό. Ο φόβος για βίαιη απάντηση είναι υπαρκτός αλλά δεν παραιτούνται. Ούτε στο Ιράν, όπου ακόμη και ο αριθμός των δολοφονηθέντων διαδηλωτών είναι ένα μυστικό.

Τα λαϊκά αυτά κινήματα αντιδρούν στον οικονομικό φιλελευθερισμό και τις τεράστιες ανισότητες που παράγει, αλλά και στην αλαζονεία του πολιτικού συστήματος που για να φυλάξει τα προνόμιά του μένει απαθές ακόμη και μπροστά στην κλιματική κρίση, για την οποία σύσσωμη η επιστημονική κοινότητα έχει εκπέμψει τον…τελευταίο συναγερμό.

Οπως αναφέρει και η Le Monde,  η σοσιαλίστρια δήμαρχος του Παρισιού, Αν Ινταλγκό, για παράδειγμα, μιλά με ευαισθησία για το περιβάλλον, αλλά επιτρέπει σε μεγάλα κτίρια να καλύπτονται με φωτιζόμενες διαφημίσεις για μάρκες πολυτελείας ή κινητά τηλέφωνα, ενώ ο αναπληρωτής υπουργός Μεταφορών της Γαλλίας εκφράζει την ικανοποίησή του για το γεγονός ότι ο τομέας του θα μπορούσε να δημιουργήσει πολλές θέσεις εργασίας: «Θα χρειασθούμε 30.000 περισσότερους οδηγούς τα επόμενα χρόνια, επομένως είναι μια σταδιοδρομία που πρέπει να προωθήσουμε, ειδικά στους νέους».

Μια δεκαετία διαμαρτυριών

Τον Δεκέμβριο του 2010 η εξέγερση στην Τύνιδα ξεκίνησε την αραβική άνοιξη. Το κίνημα «Πάρτε την πλατεία» (Toma la Plaza) στην Ισπανία και οι φοιτητικές διαμαρτυρίες της Χιλής ξεκίνησαν τον Μάιο του 2011, όπως και το κίνημα «Occupy Wall Street» (Καταλάβατε την Γουόλ Στριτ) στην Αμερική. Το 2020 είναι η 10η επέτειος αυτού του νέου κύκλου κινημάτων, τα οποία διακρίνονται από τη συμμετοχή της νεολαίας, τον αυθορμητισμό, τη χρήση των κοινωνικών μέσων ενημέρωσης, την οργή στην οικονομική πολιτική που σχεδιάστηκε για να ξεπεραστούν οι ζημίες που προκλήθηκαν από τις τράπεζες κατά τη συντριβή του 2008, χωρίς κόστος και με μεγάλο όφελος για τους υπαίτιους.

Από το 2000, οι άνθρωποι ανακοίνωσαν τον θάνατο του καπιταλισμού, τη σύγκλιση των αγώνων και το τέλος της παγκοσμιοποίησης του κεφαλαίου και της κοινωνικής δυστυχίας που γεννά. Ο εχθρός έχει επανειλημμένα κηρυχθεί κλινικά νεκρός, αλλά συνεχίζει να ξαναγεννιέται από τις στάχτες του. Η Τυνησιακή δικτατορία έχει πλέον πέσει, αλλά δεν έχουν εκπληρωθεί τα ουσιώδη κοινωνικά αιτήματα της εξέγερσης. Σαράντα χρόνια μετά την ακραία, παραδειγματική, νεοφιλελεύθερη Μάργκαρετ Θάτσερ, ο νεοφιλελευθερισμός θριαμβεύει ξανά στο Ηνωμένο Βασίλειο και δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι δεν θα νικήσει στις ΗΠΑ το Νοέμβριο.

Οι αιτίες των εξεγέρσεων είναι ταυτόχρονα οικονομικές και πολιτικές. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 όχι μόνο ωφέλησε εκείνους που ήταν υπεύθυνοι γι ‘αυτήν, αλλά τα μεγάλα παραδοσιακά κόμματα της αριστεράς και της σοσιαλδημοκρατίας έκαναν στροφή για να επιβάλουν άδικες, σκληρές οικονομικές πολιτικές στην κοινωνική πλειοψηφία. Η νομιμότητα του συστήματος έχει μεν πληγεί, αλλά αυτή η φθορά μπορεί να ερμηνευτεί με ιδεολογικά αντίθετους τρόπους και το σύστημα βρήκε τον δικό του. Από τα αριστερά επικρίνουν το σύστημα για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των καπιταλιστών. Από τα δεξιά και με όλος τους μηχανισμούς προπαγάνδας δικούς τους, βλέπουν αδικαιολόγητη προστασία στους λιγότερο ευνοημένους, στους αλλοδαπούς ή τους κοινωνικά αδύναμους και περιθωριοποιημένος. Δυσαρέσκεια από την οποία μόνο τα προνόμια της κυρίαρχης τάξης επωφελούνται.

Η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού από τον Εμανουέλ Μακρόν παρουσιάζεται ως δημιουργία ενός «καθολικού οικουμενικού καθεστώτος» που θα αντιμετωπίζει όλους ισότιμα, χωρίς εξαίρεση. Αλλά κατοχυρώνει ένα χάσμα γενεών, όπου εκείνοι που γεννήθηκαν πριν από το 1975 δεν θα επηρεαστούν από το περικομμένο νέο σύστημα, με το πρόσχημα της δικαιοσύνης, εξωθεί τους εργαζόμενους σε περισσότερα χρόνια δουλειάς και λιγότερες απολαβές, ωστόσο, για να υπερασπιστεί τον ισχυρισμό της οικουμενικότητας η κυβέρνηση αποφάσισε να διατηρήσει το ειδικό συνταξιοδοτικό καθεστώς που ισχύει για την αστυνομία, με το σκεπτικό ότι «εκπληρώνει τη λειτουργία της προστασίας του λαού».

Παντού διαφθορά σημαίνει

Παρά τις προσπάθειες για κατακερματισμό και διάσπαση οι διαδηλωτές του κόσμου παραμένουν ενωμένοι στις ίδιες αιτήσεις και αρνήσεις: για το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια, στην κοινωνική ευημερία και την πρόσβαση στα ζωτικά δημόσια αγαθά και υπηρεσίες. Αρνούνται να δέχονται ισχυρισμούς ότι η ανεργία έχει μειωθεί, αφού οι αριθμοί αποκρύπτουν ότι η αύξηση των θέσεων εργασίας αφορά συμβάσεις περιορισμένου χρόνου και απεριόριστης εκμετάλλευσης (40% των νέων συμβάσεων εργασίας στην Ισπανία είναι για λιγότερο από ένα μήνα).

Ταυτόχρονα η διαφθορά και τα σκάνδαλα δεν περιορίζονται στις μικρές ανώδυνες υποθέσεις που δημοσιεύονται, ούτε γίνονται γνωστές μόνο σε έναν κύκλο αγανακτισμένων χρηστών των social media. Σχεδόν όλοι σήμερα αντιλαμβάνονται ότι η διαφθορά σχετίζεται θεμελιωδώς με ένα νεοφιλελεύθερο κράτος που καταστρέφει τις δημόσιες υπηρεσίες και ενθαρρύνει την ανάπτυξη ιδιωτικών συμφερόντων, τα οποία επωφελούνται από κάθε «μεταρρύθμιση».

Γίνεται πλέον όλο και πιο κατανοητό ότι η λέξη διαφθορά περιγράφει ένα πολιτικό σύστημα που επιτρέπει στις ελίτ να ιδιοποιούνται τον παγκόσμιο πλούτο μέσω του ελεύθερου εμπορίου και των φορολογικών παραδείσων. Καλύπτει πολιτικούς ηγέτες που αποτυγχάνουν, όπως και στο Λίβανο, ακόμη και να εξασφαλίσουν βασικές ανάγκες, όπως η παιδεία, η υγεία, το καθαρό νερό, η επιβίωση της τοπικής χλωρίδας. Ενδεικτική είναι η παρατήρηση του Γάλλου πρωθυπουργού Εντουάρ Φιλίπ ότι είναι καιρός να τελειώνει η Γαλλία με την εξάρτηση στις δημόσιες δαπάνες και πως τα δημόσια νοσοκομεία έχουν «περάσει τη ράχη … σαν ένα αεροπλάνο που πρόκειται να καταρρεύσει».

Οι Ιρακινοί λένε: «Θέλουμε ένα έθνος». Με 450 θανάτους διαδηλωτών, απορρίπτουν την ξένη παρέμβαση και ζητούν αλληλεγγύη, επιδιώκοντας να οικοδομήσουν ένα νέο έντιμο πολιτικό σύστημα. Στη Χιλή, όπου ο νεοφιλελευθερισμός εγκωμιάζεται με αίμα, η καταστολή από την αστυνομία (περισσότεροι από 11.000 τραυματίες διαδηλωτές, 200 τυφλοί στο ένα μάτι, 26 νεκροί) δεν κατάφερε να συγκρατήσει τους διαδηλωτές που φέρνουν ή φορούν την εθνική σημαία. Στην Αλγερία, εκατομμύρια άνθρωποι, συχνά με την εθνική σημαία, ζητούν από τις ένοπλες δυνάμεις να σταματήσουν να μονοπωλούν την πολιτική εξουσία, το πετρέλαιο και τη βία και να σταματήσουν να χειραγωγούν τα εθνικά σύμβολα.

Ο εθνικισμός αυτός διαφοροποιείται, καθώς εκφράζει την απόρριψη του ατομικισμού, των ανισοτήτων, των καταστροφικών δυνάμεων της αγοράς και των διαιρέσεων που δημιουργούν μεταξύ των θυμάτων τους. Και αναμετριέται με τον ίδιο του τον εαυτό, αφού η κυρίαρχη εκδοχή του υπηρετεί συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών και πολυεθνικούς γίγαντες της τεχνολογίας, της πληροφορίας που κατασκοπεύουν τη ζωή μας και κρύβουν τα κέρδη τους, επενδυτικές τράπεζες που προετοιμάζουν την επόμενη οικονομική καταστροφή, από την οποία θα βγουν χωρίς απώλειες, ή το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που επιβάλλει τις δραστικές του λύσεις σε εξαντλημένους πληθυσμούς στο Λίβανο, την Αίγυπτο, τον Ισημερινό, την Αϊτή, την Ελλάδα, τη Βολιβία, το Σουδάν, την Αργεντινή.

Παραχωρήσεις δίχως όρια στους πλούσιους

Η παγκοσμιοποίηση έχει ένα πλεονέκτημα: αποκαλύπτει πόσο παρόμοιες είναι οι αντεργατικές πολιτικές σε κάθε χώρα. Η Γαλλία  έχει έναν νεαρό πρώην τραπεζίτη ως πρόεδρο, οι ΗΠΑ έναν μεγιστάνα της δεκαετίας του ’70. Και φυσικά και οι δύο έχουν παραχωρήσει γενναιόδωρες φορολογικές παραχωρήσεις στους πλούσιους. Τι κάνουν αυτοί οι άνθρωποι μετά την έξοδο από τα οβάλ γραφεία; Ο γάλλος πρωθυπουργός Φρανσουά Φιγιόν, ο αρχιτέκτονας της συνταξιοδοτικής μεταρρύθμισης το 2010 και ο υποστηρικτής ενός συστήματος με βάση τη μείωση των δαπανών για τις συντάξεις, εργάζεται τώρα στο γαλλικό επενδυτικό τραπεζικό σκέλος της Barclays.

Ο πρώην πρωθυπουργός της Πορτογαλίας και πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο επέλεξε την Goldman Sachs, η πρώην Ολλανδή Επίτροπος ανταγωνισμού και ψηφιακής ατζέντας Νέλι Κρους προσλήφθηκε από την Uber. Η Facebook προσέλαβε τον πρώην αναπληρωτή πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου Νικ Κλεγκ ως διευθυντή δημοσίων σχέσεων, με μισθό άνω των 4 εκατομμυρίων στερλινών, 60 φορές περισσότερα από όσα κέρδιζε ως βουλευτής.

Την ίδια ώρα ο υπουργός Οικονομικών της Χιλής Φερνάντο Λαραΐν συνέστησε κυνικά στους «ρομαντικούς» διαδηλωτές να αγοράσουν λουλούδια τώρα που έπεσε η τιμή τους και ο υπουργός Οικονομίας Χουάν Αντρές Φοντέν προέτρεψε τους κατοίκους του Σαντιάγο να ξυπνούν νωρίτερα ώστε να μπορούν να ταξιδεύουν με το μετρό με το φτηνότερο κόμιστρο.

«Πρέπει να οργανωθείς»

Το κίνημα της Χιλής, παρά την παράδοση στους κοινωνικούς αγώνες, δεν έχει εκπροσώπους αν και προσελκύει τεράστια πλήθη. Ο ενωμένος λαός προχωρά χωρίς κόμματα (El pueblo unido avanza sin partido).

Το ίδιο συμβαίνει και στις αραβικές χώρες. Ωστόσο αυτό είναι ένα πρόβλημα. Η επιθυμία των διαδηλωτών να μην υπονομεύσουν τους εαυτούς τους και η άρνησή τους να ορίσουν ηγέτες ή εκπροσώπους, προέρχονται από μακρά εμπειρία απογοήτευσης, ήττας και προδοσίας. Αλλά χωρίς πολιτική πρωτοπορία και οργανωμένη δράση, πώς μπορούν να αποφύγουν την περιθωριοποίηση και την εξάντληση; Η ολοένα και πιο σκληρή δικαστική, αστυνομική και στρατιωτική καταπίεση και καταστολή και οι όλο και στενότεροι δεσμοί μεταξύ κράτους και κεφαλαίου σημαίνουν ότι αυτό το ζήτημα δεν μπορεί να θεωρηθεί ως δευτερεύουσας σημασίας. Σε ένα τόσο οργανωμένο σύστημα, μόνο οργανωμένα μπορείς να απαντήσεις.

Εδώ και 30 χρόνια, οι βασικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις του νεοφιλελευθερισμού, όπως οι ελεύθερες συναλλαγές, οι ενιαίες αγορές, η ιδιωτικοποίηση, η οικονομική απορρύθμιση, δεν αμφισβητήθηκαν από τις κυβερνήσεις και τα παραδοσιακά κόμματα, ενώ τα λαϊκά κινήματα του περασμένου έτους έχουν ήδη σημειώσει εντυπωσιακές επιτυχίες. Ένα καθεστώς έχει ανατραπεί (Σουδάν), πρωθυπουργοί έχουν αναγκαστεί να παραιτηθούν (Λίβανος και Ιράκ), ένας πρόθυμος πρόεδρος έχει αποτραπεί να θέσει υποψηφιότητα για επανεκλογή (Αλγερία) και ένας μαζικός ακούραστος εργατικός ξεσηκωμός έχει δώσει το παράδειγμα τω εργατικών αγώνων της νέας εποχής (Γαλλία).

Το σημαντικότερο είναι ότι η νέα γενιά, που καταδικάζεται σε μια επισφαλή ύπαρξη σε όλα τα επίπεδα, που απειλείται οικονομικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά το μέλλον της έχει διαπιστώσει ότι ο συλλογικός αγώνας και η αλληλεγγύη μπορούν να οδηγήσουν στη νίκη. Το μέλλον δεν έχει ακόμη αποφασιστεί, αλλά αυτή η εμπειρία σημαίνει ότι δεκάδες εκατομμύρια διαδηλωτές αισθάνονται τώρα πιο δυνατοί και πιο σίγουροι και εγγυώνται ότι κανένα πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να καθησυχάσει τον νεοφιλελευθερισμό ότι τα πράγματα θα επανέλθουν τελικά στο φυσιολογικό.