Η μετατροπή της Μονής της Χώρας σε τέμενος είχε ζητηθεί εδώ και καιρό από πολλές ενώσεις των ισλαμικών αδελφοτήτων. Το δημοσιευθέν την Παρασκευή 21 Αυγούστου διάταγμα του Τούρκου προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ήρθε να υλοποιήσει το αίτημα τους.

Βυθισμένος στο στοχασμό για τις τοιχογραφίες της Εκκλησίας του Αγίου Σωτήρος εν τη Χώρα στην Κωνσταντινούπολη, ο Ουκρανός τουρίστας Anton Kutsenko μονολογεί ότι αναμφίβολα είναι «μεταξύ των τελευταίων» να μπορούν να θαυμάσουν αυτά τα θαύματα της βυζαντινής τέχνης, γράφει η Monde Diplomatique σε ρεπορτάζ της για τη μετατροπή της εκκλησίας του 5ου αιώνα σε τζαμί. Καθώς το Ισλάμ απαγορεύει τις παραστατικές αναπαραστάσεις, τα πολυτελή ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες του 14ου αιώνα είναι καταδικασμένα να καλυφθούν.

«Θα επικαλυφθούν με ασβέστη ή θα εξαφανιστούν πίσω από κουρτίνες;», λέει ο Ουκρανός τουρίστας. «Η απόκρυψη τέτοιων θαυμάτων ουδέν νόημα έχει …», θρηνεί η σύζυγός του, Νάντια. «Θα πρέπει να καλυφθεί το εσωτερικό με μίλια υφάσματος», σκέφτεται. Κανείς δεν γνωρίζει πότε θα λάβουν χώρα οι αλλαγές.

Το Σάββατο, η εκκλησία, η οποία έως τώρα βρισκόταν υπό το καθεστώς του μουσείου, συνέχισε να δέχεται επισκέπτες, αν και αρκετά τμήματα του κτιρίου έκλεισαν  για το κοινό επί μακρόν λόγω εργασιών αποκατάστασης. Ο υπάλληλος στα εισιτήρια αγνοεί πότε θα πραγματοποιηθεί η μετατροπή. «Θα κλείσουμε αυτές τις μέρες, έως την ολοκλήρωση των απαραίτητων μετατροπών, εν συνεχεία, θα υπάρξει, σίγουρα, επίσημη τελετή για την πρώτη προσευχή».

Βρισκόμενη κοντά στα αρχαία τείχη της πόλης, η Εκκλησία με τους έξι τρούλους φημίζεται για τα απαράμιλλης ομορφιάς και πρωτοτυπίας – μεταξύ των καλύτερα διατηρημένων στον κόσμο – βυζαντινά ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες της του 14ου αιώνα. Στους τοίχους και τους τρούλους, εμφανίζονται τα κύρια χριστιανικά θέματα, η Κοίμηση της Θεοτόκου, η Ανάσταση, η τελευταία Κρίση.

Οι νόμοι του Χαλιφάτου

Ο ναός έλαβε τη σημερινή του μορφή τον 11ο και 12ο αιώνα. Λειτούργησε ως τζαμί με εντολή του Σουλτάνου Βαγιαζήτ Β΄, εξήντα περίπου χρόνια μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τον πατέρα του Μωάμεθ Β’. Στην Οθωμανική Περίοδο, οι τοιχογραφίες και τα ψηφιδωτά κρύβονταν κάτω από ένα στρώμα ασβέστη. Η μετατραπείσα σε μουσείο, μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Μονή της Χώρας («Kariye» στην τουρκική γλώσσα) κατάφερε να ξαναβρεί τις βιβλικές αναπαραστάσεις της χάρη σε μία σχολαστική αποκατάσταση που πραγματοποιήθηκε το διάστημα 1948-1958 από μια ομάδα Αμερικανών ειδικών στη βυζαντινή τέχνη.

Η μετατροπή της σε τζαμί είχε ζητηθεί εδώ και καιρό από πολλές ισλαμικές ενώσεις και η δικαστική απόφαση ελήφθη το Νοέμβριο του 2019 από το Συμβούλιο Επικρατείας, το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο της Τουρκίας, το οποίο δικαίωσε τους προσφεύγοντες. Το καθεστώς του μουσείου κηρύχθηκε παράνομο βάσει των αποφάσεων που ελήφθησαν κατά την εποχή του Χαλιφάτου, σύμφωνα με το οποίο απαγορευόταν η χρήση του κτιρίου για οποιονδήποτε σκοπό πέραν της θρησκευτικής λατρείας.

Το ίδιο σκεπτικό επικράτησε στις 10 Ιουλίου και για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Πλέον, η τουρκική δικαιοσύνη ευθυγραμμίζεται περισσότερο με τους νόμους του καταργηθέντος από τον Ατατούρκ, το 1924, Χαλιφάτου, παρά με αυτούς της Δημοκρατίας, κάτι το οποίο είναι ενδεικτικό των όσων έχει επιβάλει πολιτιστικά ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στη χώρα.

«Αρχιτεκτονικά αριστουργήματα»

Μετατρέποντας τη βυζαντινή εκκλησία σε τζαμί, όπως ακριβώς έκανε ένα μήνα νωρίτερα με την Αγία Σοφία, ο Ερντογάν επιδιώκει να προσελκύσει τη συντηρητική και ευσεβή βάση του κυβερνώντος κόμματός του «Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης» («AKP»), σε μια εποχή που η δημοτικότητά του φθίνει εν μέσω οικονομικής επιβράδυνσης και επανέναρξη της πανδημίας του κορωναϊού-19 (Covid-19).

Κατά τη διακυβέρνησή του, έξι παλιές βυζαντινές εκκλησίες μετατράπηκαν σε τζαμιά, εκ των οποίων δύο στην Κωνσταντινούπολη και τέσσερις στις πόλεις της Τραπεζούντας, του Κιρκλαρελί, της Νίκαιας («Ιζνίκ», στην τουρκική) και της Αδριανούπολης. Οι αρχές διαβεβαιώνουν ότι οι τουρίστες θα μπορούν να συνεχίσουν να θαυμάζουν τις τοιχογραφίες της Μονής της Χώρας, πέραν των ωρών προσευχής. Υπόσχονται τη διατήρηση των έργων τέχνης, όπως έπραξαν στην Τραπεζούντα, στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας, όπου μετέτρεψαν μία βυζαντινή εκκλησία, αυτή της Αγίας Σοφίας, σε τζαμί το 2013, έχοντας αποκρύψει τις τοιχογραφίες της κάτω από αποσπώμενες κουρτίνες.

Η Αγία Σοφία και η Μονή της Χώρας είναι καταχωρημένες στον Κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, αναγνωρισμένες ως «αρχιτεκτονικά αριστουργήματα». Ο διεθνής οργανισμός, ο οποίος είχε δηλώσει κατά το παρελθόν ότι οι αλλαγές καθεστώτος αυτών των ιστορικών μνημείων θα υπονόμευαν την αξία της κληρονομιάς τους, δεν αντέδρασε στα τουρκικά διατάγματα.

«Ο αιώνας θα είναι τουρκικός»

Στην εκκλησιαστική περιοχή, στην Πύλη της Αδριανούπολης, όχι μακριά από το βυζαντινό τείχος, κυριαρχεί η ηρεμία. Στην αποπνικτική ζέστη μιας καυτής ημέρας του Αυγούστου, άνδρες που πίνουν τσάι κάτω από μια κληματαριά, κοντά στην αγορά με τα ταχυδρομικά περιστέρια, χαίρονται για την απόφαση του προέδρου τους.

«Μόλις ανοίξει το Καριγιέ Τζαμί, θα πάω», αναφέρει ο Abubekir, ο μεγαλύτερης ηλικίας στην ομάδα, που ένα μικρό μουσουλμανικό σκούφο στο κεφάλι του. Η συζήτηση ζωντανεύει με την αναφορά στην τελευταία ομιλία του Ερντογάν ως προς την ανακάλυψη ενεργειακών αποθεμάτων (φυσικού αερίου) στη Μαύρη Θάλασσα.

Το κοίτασμα φυσικού αερίου, αν και μικρό, 320 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα -ούτως ειπείν το ισοδύναμο με επτά χρόνια κατανάλωσης των τουρκικών νοικοκυριών- εγκαινιάζει, υποτίθεται, μία «νέα εποχή» για την Τουρκία, σύμφωνα με τον αρχηγό του κράτους. «Ο αιώνας θα είναι τουρκικός», δηλώνει αορίστως ένας νεαρός άνδρας. Η ομάδα συνειδητά έγνεψε καταφατικά.