Αντιμέτωποι με στυγνή εκμετάλλευση, κακοποιήσεις και ρατσιστικές επιθέσεις βρίσκονται χιλιάδες Αφρικανοί μετανάστες που δουλεύουν ως εργάτες γης στην Ιταλία για ένα κομμάτι ψωμί. Ο ακροδεξιός Ματέο Σαλβίνι, υπουργός Εσωτερικών και αντιπρόεδρος της ιταλικής κυβέρνησης, ανακοίνωσε ότι, τα ιταλικά λιμάνια θα παραμείνουν κλειστά «όλο το καλοκαίρι» στα πλοία των ΜΚΟ που διασώζουν πρόσφυγες και μετανάστες. Ο επικεφαλής της Λέγκας του Βορρά, είχε κάνει σαφείς τις προθέσεις του από την αρχή: Η Ιταλία δεν μπορεί να είναι «ο καταυλισμός προσφύγων της Ευρώπης» είχε δηλώσει μετά τον σχηματισμό κυβέρνησης, καλώντας τους μετανάστες «να φτιάξουν τις βαλίτσες τους» και υποστηρίζοντας ότι «οι ωραίοι καιροί για τους λαθρομετανάστες τέλειωσαν». 

Ο Drame Madiheri από το Μάλι εργάζεται στις καλλιέργειες της Καλαβρίας στη νότια Ιταλία. Πληρώνεται 1 ευρώ για κάθε κλούβα με πορτοκάλια την περίοδο της συγκομιδής, που διαρκεί από τον Νοέμβριο μέχρι τον Μάρτιο και αν είναι τυχερός, μετά από 9 ώρες σκληρής δουλειάς στα παγωμένα περιβόλια της πεδιάδας Gioia Tauro, το μεροκάματο φτάνει τα 25 ευρώ. Βγήκε στη Λαμπεντούζα, το νησί της Ιταλίας μεταξύ Σικελίας και Τυνησίας, πριν από τέσσερα χρόνια, διασχίζοντας τη Μεσόγειο με ένα από τα επικίνδυνα πλεούμενα που φορτώνουν οι διακινητές τους πρόσφυγες.

«Η βάρκα στην ακτή της Λιβύης ήταν για μένα η μοναδική πιθανότητα επιβίωσης. Το αφεντικό μου στη Λιβύη πήγε να με σκοτώσει όταν χάθηκε ένα από τα πρόβατα του και δεν μπορούσα να κάνω τίποτα άλλο από το να το σκάσω» λέει στο Αljazeera. Ο Madiheri κατέληξε στο Rosarno της Καλαβρίας, περιοχή που βρίσκεται υπό τον απόλυτο έλεγχο της Μαφίας. Στα περιβόλια του Rosarno -όπου καλλιεργούνται μανταρίνια, πορτοκάλια, ελιές και ακτινίδια- εργάζονται περίπου 2.500 Αφρικανοί εργάτες γης. Η σημασία που έχει για την τοπική οικονομία αυτό το εργατικό δυναμικό είναι προφανής: Οι Ιταλοί είτε έχουν εγκαταλείψει εδώ και δεκαετίες την ύπαιθρο, είτε αρνούνται να εργαστούν με τόσο χαμηλά μεροκάματα. Οι εργάτες γης ζουν σε αυτοσχέδιες παράγκες από χαρτόνια, ξύλα, πλαστικά και παλιοσίδερα σε μια άθλια βιομηχανική περιοχή στις παρυφές της πόλης.

Δεν είναι γνωστό πόσοι ακριβώς Αφρικανοί εργάτες γης δουλεύουν στην Ιταλία. Το 2016, η αγροτική ένωση Coldiretti δήλωσε ότι στις καλλιέργειες δουλεύουν 120.000 μετανάστες, κυρίως από την Αφρική, αλλά και από την Ανατολική Ευρώπη. Ηλεκτρικό ρεύμα, τουαλέτες και πόσιμο νερό δεν υπάρχουν στον μεγάλο καταυλισμό του Rosarno. Ο 44χρονος Qassam Mohammad από τη Γκάμπια, ο οποίος υποφέρει από χρόνιους πόνους στην πλάτη και αδυνατεί να δουλέψει στα περιβόλια, πουλάει ζεστό νερό στους εργάτες για λίγα λεπτά του ευρώ. Πριν από έναν χρόνο ο καταυλισμός καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά και η ιταλική Πολιτική Προστασία έχτισε, σε μικρή απόσταση, νέες εγκαταστάσεις με ηλεκτρικό και τρεχούμενο νερό, αλλά μόλις με 500 κρεβάτια. «Ήταν η καρδιά της σεζόν και ήμασταν 3.500 άνθρωποι. Ήταν αδύνατο να στεγαστούμε όλοι. Η αστυνομία απειλούσε να καταστρέψει ό,τι είχε απομείνει από τις παράγκες και να μας απελάσει» λέει ο Madiheri. Οι μπουλντόζες έχουν διαλύσει αρκετές φορές τον καταυλισμό του San Ferdinando τα τελευταία χρόνια, οπότε η απειλή ήταν πραγματική.

Το 2010, οι μετανάστες εργάτες γης βγήκαν στους δρόμους μετά τη ρατσιστική επίθεση εναντίον τριών εργατών και την εκδίωξη εκατοντάδων άλλων. Μερίδα του ιταλικού Τύπου έκανε λόγο για «εθνοκάθαρση», ενώ πολιτικός (το δημοσίευμα δεν αναφέρει το όνομα του) δήλωσε ότι το Rosarno έχει γίνει η «η μοναδική λευκή πόλη» του κόσμου.

Τον Ιούνιο, την ώρα που ο Madiheri, μαζί με δύο συναδέλφους του μάζευαν παλιοσίδερα από έναν γκρεμισμένο φούρνο, κάποιος άνοιξε πυρ εναντίον τους. Ο Soumaila Sacko, ένας από τους τρεις, έπεσε νεκρός, οι άλλοι δύο γλίτωσαν με σχετικά ελαφρά τραύματα και ο δράστης συνελήφθη. «Ήμουν μπροστά στη δολοφονία του Sacko. Τα είδα όλα. Έφυγα από τον καταυλισμό φοβούμενος ότι θα γίνουν αντίποινα. Δεν είμαι ασφαλής πια εδώ» εξηγεί ο Madiheri. Οι ρατσιστικές απειλές και εν ψυχρώ ένοπλες επιθέσεις εναντίον των μεταναστών εργατών γης είναι συχνό φαινόμενο στην Ιταλία.

Πολλοί εργοδότες – ιδιοκτήτες καλλιεργειών, δουλεύουν με το «caporalato», δηλαδή τη «μαύρη εργασία». Νόμος του 2016, ο οποίος ψηφίστηκε για να βάλει ένα τέλος στην αδήλωτη εργασία, αποδείχτηκε στην πράξη ανεπαρκής.

«Οι συμβάσεις ορισμένοι χρόνου είναι στην καλύτερη περίπτωση για τρεις μήνες, αλλά δεν δηλώνονται όλες οι ώρες εργασίας» λέει ο ο Abdelmajid Hanoun, μέλος της Unione Sindacale di Base (USB), της τοπικής ένωσης στην οποία ανήκουν οι τρεις εργάτες που δέχτηκαν τους πυροβολισμούς. «Οι συμβάσεις αναφέρουν 30 ώρες εργασίας την εβδομάδα, ενώ στην πραγματικότητα οι εργάτες δουλεύουν το λιγότερο 9 ώρες την ημέρα, συμπεριλαμβανομένης της Κυριακής. Συνεπώς, τα στοιχεία δεν είναι πραγματικά». Εδώ και 20 χρόνια η Ιταλία δίνει άδεια παραμονής μόνο σε όσους μετανάστες έχουν στα χέρια τους συμβάσεις. Με τη λήξη της σύμβασης αρχίζουν οι απελάσεις». Και ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται: «Εάν οι εργάτες δεν αποδεχθούν τους όρους του εργοδότη, δεν τους κάνει σύμβαση, οπότε χάνουν την άδεια παραμονής» λέει ο 38χρονος Aboubakar Soumahoro, αρχηγός της USB και πρόσωπο που έχει έρθει στη δημοσιότητα τον τελευταίο καιρό στην Ιταλία. «Οι συμβάσεις γίνονται εργαλείο εκβιασμού, δημιουργώντας έναν μηχανισμό συστηματικής εκμετάλλευσης και στερώντας τους εργαζόμενους από κάθε δυνατότητα συνδικαλιστικής οργάνωσης» σημειώνει ο Soumahoro που οργάνωσε τη διαμαρτυρία των μεταναστών εργατών γης στην Καλαβρία.

Οι γραφειοκρατικές διαδικασίες είναι τόσο χρονοβόρες ώστε κατά κανόνα οι άδειες φτάνουν με καθυστέρηση, σχεδόν λίγο πριν τη λήξη τους και οι εργάτες είναι υποχρεωμένοι να περιμένουν ακόμη και τρεις μήνες έως ότου οι αρμόδιες υπηρεσίες τους δώσουν ημερομηνία ανανέωσης, εγκαταλείποντας τους ουσιαστικά στο κενό.

Εν τω μεταξύ, οι ιδιοκτήτες των περίπου 400 δηλωμένων αγροτικών καλλιεργειών της Gioia Tauro κρατάνε χωριστά μητρώα -άλλα για τους εργαζόμενους και άλλα για τους επιθεωρητές. Οι παραγωγοί «παρακάμπτουν» -επειδή μπορούν να το κάνουν- τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης που είναι υποχρεωμένοι να καταβάλουν και όταν τελειώσει η σεζόν εξαπατούν τους εργάτες ακόμη και για τα επιδόματα ανεργίας. Επιπλέον, αρνούνται να προσλάβουν εκπρόσωπο της αφρικανικής κοινότητας, ο οποίος αναλαμβάνει χρέη μεσάζοντα στις προσλήψεις των εργατών (και αμείβεται με ποσοστά). Σύμφωνα με το Aljazeera, σε περίπτωση που οι επιθεωρητές εντοπίσουν παρανομία, η ευθύνη κατά τον νόμο βαρύνει τον μεσάζοντα.

Ο Mamadou Dia, μέλος των Γιατρών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (MEDU), της οργάνωσης που προσφέρει υγειονομική περίθαλψη και κοινωνική φροντίδα στους μετανάστες εργάτες γης, αναφέρεται στην ετήσια έκθεση του οργανισμού που καταγράφει στοιχεία για παραβιάσεις και κακοποιήσεις στις ιταλικές αγροτικές καλλιέργειες. «Εφέτος, τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα. Οι συμφωνίες που υπογράφηκαν τα προηγούμενα χρόνια από τις τοπικές αρχές δεν έχουν γίνει σεβαστές. Οι συνθήκες διαβίωσης των εργατών είναι φρικτές, υπάρχουν περίπου 35.000 άδειες κατοικίες στην πεδιάδα, συνεπώς το ερώτημα είναι γιατί δεν χρησιμοποιούνταν για τη φιλοξενία των εργατών αντί να ξοδεύονται εκατομμύρια για την κατασκευή νέων καταυλισμών».

Σε απόσταση 500 χλμ βόρεια της Gioia Tauro βρίσκεται η επαρχία Foggia, η μεγαλύτερη αγροτική περιοχή της Ιταλίας, όπου καλλιεργούνται από τον Ιούνιο έως τον Οκτώβριο, ντομάτες, ελιές, σπαράγγια, αγκινάρες και σταφύλια. Η κατάσταση είναι λίγο ως πολύ ίδια: Οι εργάτες ζουν σε γκέτο, πληρώνονται μάξιμουμ 4 ευρώ την ώρα (ενώ η αμοιβή που ορίζει ο νόμος είναι 6,50 – 7 ευρώ).

Τον περασμένο Οκτώβριο, οι μετανάστες εργάτες γης που είναι μέλη της Ένωσης έκαναν κατάληψη του καθεδρικού ναού της πόλης επειδή σταμάτησε η ημερήσια παράδοση 10.000 λίτρων πόσιμου νερού. Ο τοπικός επίσκοπος πήρε μέρος στη διαμαρτυρία, στήριξε το αίτημα τους και επικοινώνησε με το περιφερειακό συμβούλιο προκειμένου να υπενθυμίσει τη συμφωνία για το νερό. Ο δικαστής της περιφέρειας διέταξε την άμεση επανέναρξη της παράδοσης του νερού.

Μετά τη δολοφονία του Sacko, ο πρόεδρος της ιταλικής Βουλής Ρομπέρτο Φίκο (των Πέντε Αστέρων) επισκέφθηκε τον καταυλισμό του San Ferdinando στην Καλαβρία, ζητώντας να μπει τέλος στις «παράνομες πρακτικές» και κάνοντας δηλώσεις για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας. «Τα κτήματα χρειάζονται καλλιεργητές. Ανεξάρτητα από το αν μιλάμε για άτομα με άδεια παραμονής ή Ιταλούς, οι εργοδότες είναι υποχρεωμένοι να παρέχουν στους εργάτες τροφή και στέγη [… ] Όταν μιλάμε για αγροτικά χέρια, μιλάμε για τα δικαιώματα των εργαζομένων» πρόσθεσε.

Η εκμετάλλευση στον τομέα της αγροτικής παραγωγής δεν αφορά μόνο τον φτωχό ιταλικό νότο. Στην εύπορη βόρεια πόλη Saluzzo, ναυαρχίδα της ευρωπαϊκής αγροτικής παραγωγής, φημισμένη για τα ακτινίδια, τα ροδάκινα, τα βερίκοκα και τα δαμάσκηνα, το χρήμα ρέει και η εκμετάλλευση είναι καθημερινή πρακτική. Τα μεροκάματα είναι άλλα από αυτά που επισήμως δηλώνονται, οι εργοδότες δεν παρέχουν τροφή και στέγη, παρότι είναι υποχρεωμένοι. Ο δήμος έχει βάλει 350 κρεβάτια σε έναν παλιό στρατώνα, ενώ οι εργαζόμενοι είναι πολλοί περισσότεροι και την ίδια στιγμή τους απαγορεύεται να στήσουν αυτοσχέδια καταλύματα. Εν τέλει, τουλάχιστον 200 άνθρωποι κοιμούνται στον δρόμο σε χαρτονένια κουτιά.

Η Ιταλία του ακροδεξιού Ματέο Σαλβίνι είναι μία μεγάλη δοκιμασία για την Ευρώπη. «Η ιταλική κυβέρνηση πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι είμαστε στο 2018 και ότι τα ρατσιστικά μηνύματα που στέλνουν τα μέλη της βασίζονται στην άγνοια. Όταν μιλάμε για ρατσισμό, οι εγκληματίες ακούνε» λέει με νόημα ο Madiheri.