Μετά τα πανεπιστήμια που συστηματικά στιγματίστηκαν ως άντρα ανομίας ακολουθούν πλέον τα σχολεία, που αν λάβουμε υπόψη το θόρυβο που γίνεται για τον σχολικό εκφοβισμό, μοιάζουν ως χώροι…«ρωμαϊκής πάλης» και αλληλο-μαχαιρωμάτων. Έτσι, τα μέτρα για την αυστηροποίηση του σχολικού ποινολογίου και ειδικά της πενθήμερης αποβολής ήρθαν ως φυσική αντίδραση σε μια κατακριτέα, επιβλαβή και επικίνδυνη συμπεριφορά.

Όμως τα περιστατικά με τους ανήλικους στα σχολεία δεν αποτελούν κεραυνό εν αιθρία, αλλά αντανάκλαση και αποτέλεσμα γενικότερων συνθηκών βίας που επικρατούν στην κοινωνία και στην καθημερινότητά τους.

Αντίθετα, οι επίσημες αντιδράσεις παραμένουν σε αυτό που εδώ και χρόνια οι διάφορες κυβερνήσεις ξέρουν να κάνουν καλά. Κάθε πράξη εκφοβισμού απομονώνεται και από το κοινωνικό της περιβάλλον, τα κίνητρα του όποιου δράστη και από το νόημα που δίνει στην πράξη είναι άγνωστα και έτσι εύκολα υπό συνθήκες κοινωνικού συναγερμού, η κατασταλτική τιμωρία μοιάζει αυτονόητο αναμενόμενο.

Βέβαια από πουθενά δεν υπάρχουν κάποια στοιχεία που να δείχνουν ότι η καταστολή ως μοναδικό εργαλείο, ιδίως στο σχολείο είχε αποτέλεσμα στους μαθητές και στους νέους γενικά.

Υπάρχουν όμως μια σειρά από ερωτήματα, στα οποία θα πρέπει να απαντήσει το υπουργείο, οι καθηγητές, οι γονείς, όλοι εμείς και για τα οποία ο δημόσιος λόγος αδιαφορεί: Τι λένε τα συγκεκριμένα παιδιά που ασκούν βία για τις πράξεις τους και γιατί φέρονται έτσι; Πως ζουν;

Τι προβλήματα λένε τα ίδια ότι έχουν; Τι θέλουν να κάνουν στη ζωή τους; Τι γνώμη έχουν και τι θα ήθελαν από το σχολείο; Και επίσης τα θύματα πως αντιμετωπίζουν τη  θυματοποίηση τους, τι σχέση έχουν με τους συμμαθητές τους γονείς κλπ.;

Επομένως πρέπει να μας προβληματίσει σοβαρά το γεγονός ότι όλα τα μέτρα, όλες οι συζητήσεις γίνονται χωρίς τους βασικούς ενδιαφερόμενους και χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι βασικοί παράγοντες που συνθέτουν το σχολικό περιβάλλον: Δηλαδή γίνονται χωρίς τους μαθητές – έφηβους δράστες και θύματα, αλλά και χωρίς να υπάρχει γενική εποπτεία για τα προβλήματα του σχολείου, όπως τα αντιλαμβάνονται τα παιδιά όχι όπως τα προσεγγίζουν οι καθηγητές και εμείς οι άλλοι.

Η δημοσιογραφική συνέντευξη από 5 παιδιά π.χ. δεν αποτελεί παράδειγμα για γενικά χρήσιμα συμπεράσματα. Ούτε ο εκφοβισμός αποτελεί τα μοναδικό φαινόμενο βίας στο σχολείο. Η σχέση μεταξύ μαθητών και καθηγητών δεν είναι πάντα αρμονική, ιδίως όταν πρόκειται παιδιά «ζωηρά», «απείθαρχα», με ιδιαιτερότητες φυλετικές, θρησκευτικές, εθνοτικές κλπ..

Είναι κατ΄ ουσίαν άγνωστο π..χ. πως τα παιδιά δεύτερης γενιάς μετανάστες βιώνουν το σχολείο και πως τους αντιμετωπίζουν κάποιοι δάσκαλοι και καθηγητές. Με τι τρόπο γίνονται σεβαστά τα δικαιώματα των παιδιών γενικά και από το περιβάλλον του σχολείου ειδικότερα; Αν δεν γίνονται σεβαστά τα δικαιώματα των παιδιών δύσκολα θα μάθουν να σέβονται τα δικαιώματα των άλλων.

Διαβάστε: Ψυχίατρος στο tvxs / Η αυστηροποίηση των ποινών στα σχολεία θα φέρει περισσότερη βία όπως στις ΗΠΑ

Μας είναι επίσης άγνωστο, πως παιδιά που ζουν σε ακραία φτώχεια αντιμετωπίζουν το σχολείο · όπως δεν ξέρουμε τα ανάλογα και για τα παιδιά των «καλών» οικογενειών και είναι η σχολική βία ή δεν είναι διαταξικό πρόβλημα;  Όταν όλα αυτά είναι άγνωστα σε σχέση με το γενικό πληθυσμό, τίθεται ως ερώτημα με ποιο σκεπτικό λαμβάνονται συγκεκριμένα μέτρα και τι περιμένουμε να γίνει.

Η βία στο σχολείο είναι σύνθετο κοινωνικό πρόβλημα που έχει κυρίως κοινωνικό υπόβαθρο. Στις σημερινές κοινωνίες διαδίδεται ως γενική πρακτική ομάδων πληθυσμού σε συγκεκριμένες συνθήκες: όταν οι κοινωνικές ανισότητες, η καταπάτηση θεμελιωδών δικαιωμάτων, η έλλειψη προοπτικής μιας καλύτερης ζωής, οι έντονες κοινωνικές αντιθέσεις, η πολιτιστική παρακμή, η κοινωνική εχθρότητα και το έλλειμα δημοκρατίας των θεσμών ενδημούν.

Διότι όλα αυτά στερούν σήμερα στους ανθρώπους, ιδίως τους νέους, δημιουργικότητα, τη χαρά της ζωής, το δικαίωμα στον ελεύθερο χρόνο, στην ψυχική και πνευματική καλλιέργεια και προάγουν βία. Πρόκειται για δικαιώματα που όχι μόνον το σημερινό σύστημα της σχολικής προσαρμογής δεν καλλιεργεί αλλά τα συνθλίβει.

Υπάρχουν όμως και ακόμα δύο ερωτήματα που θα έπρεπε να μας απασχολήσουν.

Το πρώτο αφορά γενικά τη νεολαία: δεν παρακολουθούν όλοι οι νέοι σχολική εκπαίδευση. Είναι πολλά παιδιά έφηβοι (και όχι μόνον) που δεν φοιτούν στο σχολείο και εργάζονται ]ή που έχουν αποφοιτήσει και εργάζονται. Σε αυτές τις ομάδες δεν υπάρχει βία; Έχουμε ως κοινωνία να πούμε κάτι σε αυτά τα παιδιά;

Το δεύτερο αφορά κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ:

Στο διάστημα 2015-2022 η μέση ετήσια μεταβολή στην εγκληματικότητα των ανήλικων από 13 εώς 17 ετών και από 18 έως 21 ετών ήταν αντίστοιχα 7,6%  και 5,1%.

Η ετήσια μεταβολή της εγκληματικότητας αυτής μεταξύ 2021 και 2022 ήταν αντίστοιχα 18,8,% και 16%. Αλλά στο ίδιο διάστημα η μέση ετήσια μεταβολή της εγκληματικότητας των ενηλίκων άνω των 60 ετών ήταν πολλαπλάσια: για μεν το διάστημα 2015-22 ήταν 16,3% και μεταξύ 2021 -22 ήταν 41,8% (!).

Εάν τα στοιχεία είναι σωστά (που είναι), γιατί ασχολούμαστε κατ΄ αποκλειστικότητα με τους έφηβους; μήπως πρέπει κάποτε να πάρουμε την εγκληματικότητα στο σύνολο της στα σοβαρά και να δώσουμε στους νέους την ευκαιρία να ανθίσουν;  Ή η «έκρηξη» της εγκληματικότητας των ανηλίκων είναι ένα χρήσιμο μέσο για να αποτραπεί η προσοχή από άλλα εγκλήματα;

• Σοφία Βιδάλη Καθηγήτρια Πάντειο Πανεπιστήμιο