Πώς επικαιροποιείται σήμερα το μήνυμα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και με ποιον τρόπο «μιλάει» στη νέα γενιά; Αυτά τα ερωτήματα απηύθυνε το tvxs στον Βαγγέλη Καραμανωλάκη, καθηγητή της Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο (ΕΚΠΑ) και στον Κωστή Κορνέτη,  καθηγητή  Σύγχρονης Ιστορίας στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης, με αφορμή την επέτειο των 50 χρόνων από την εξέγερση.

Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης εξηγεί με ποιον τρόπο «η επέτειος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου συνομιλεί κάθε φορά με τις ανάγκες της σήμερον»  ενώ ο Κ. Κορνέτης προσθέτει πως «η στιγμή αυτή συνδέεται με οποιαδήποτε υπέρβαση του εαυτού καταγράφεται σε συλλογικό επίπεδο» και «Το ακραίο ρίσκο που  χαρακτηρίζει την εξέγερση παραμένει σημείο αναφοράς για τους νέους σήμερα».

Πώς επικαιροποιείται σήμερα το μήνυμα της εξέγερσης 50 χρόνια μετά;

Βαγγέλης Καραμανωλάκης: Η επέτειος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου συνομιλεί κάθε φορά με τις ανάγκες της σήμερον

Η επικαιροποίηση του μηνύματος κάθε επετείου αποτελεί απαραίτητο όρο για τη διαιώνισή της. Οι εορτασμοί είναι ορόσημα, ακριβώς γιατί επαναφέρουν τις εμπειρίες του παρελθόντος εντάσσοντάς τες στις στρατηγικές του παρόντος. Και σε αυτή την κατεύθυνση, το ποιες εμπειρίες θα επιλεγούν και το πώς θα ανακληθούν αποτελεί συστατικό στοιχείο της συγκρότησης της μνήμης της επετείου. Η επέτειος της εξέγερσης του Πολυτεχνείου συνομιλεί κάθε φορά με τις ανάγκες της σήμερον, αλλά παράλληλα και με το απόθεμα της ιστορικής γνώσης που έχει σχηματιστεί γύρω από τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται.

Θυμηθείτε την πορεία του Πολυτεχνείου στην περίοδο της πανδημίας, όταν μεταμορφώθηκε σε αντίδραση εναντίον των μέτρων περιορισμού της κυκλοφορίας. Τα τελευταία χρόνια ο εορτασμός της επετείου συνδέθηκε με την οικονομική κρίση, τη διαμαρτυρία για τα μνημόνια, την πάλη ενάντια σε ενός άλλου είδους εξάρτηση. Φέτος, λοιπόν, πιστεύω ότι στην πορεία εξαιτίας του πολέμου στη Γάζα θα επανέλθουν μετά από καιρό με ένταση τα αντιαμερικανικά συνθήματα, τα συνθήματα που αφορούν την εθνική ανεξαρτησία.

Σε κάθε περίπτωση, νομίζω ότι το κύριο μήνυμα του Πολυτεχνείου, πέρα από συγκυρίες, παραμένει σταθερό και επίκαιρο: η υποχρέωση των πολιτών να υπερασπίζονται την ελευθερία και την αξιοπρέπεια τους απέναντι σε κάθε τυραννική εξουσία, η αντίδραση απέναντι στον αυταρχισμό και τη βία από όπου κι αν προέρχονται.

Κωστής Κορνέτης:  Η στιγμή αυτή συνδέεται με οποιαδήποτε υπέρβαση του εαυτού καταγράφεται σε συλλογικό επίπεδο

Πέρα από τη μνημειοποίηση του Πολυτεχνείου και το ιωβηλαίο των πενήντα χρόνων, που είναι πάντα μια πρόκληση για την ιστορική αποτίμηση, το ίδιο το γεγονός μας καλεί να σκεφτούμε τις έννοιες «αντίσταση» και «εξέγερση». Θα πρέπει να θυμηθούμε πώς μια ενεργή μειονότητα πολύ νέων ανθρώπων έσωσε ουσιαστικά την τιμή ολόκληρης της ελληνικής κοινωνίας μετά από έξι χρόνια δικτατορικής διακυβέρνησης με λίγα μόνο μαζικά ξεσπάσματα ενάντια στην κατάφορη καταπίεση των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ελληνικού λαού.

Ακούγεται κλισέ αλλά το βασικό τρίπτυχο «ψωμί, παιδεία, ελευθερία», αλλά και εθνική ανεξαρτησία και κοινωνική δικαιοσύνη που αρθρώθηκαν κι αυτά κατά κόρον από τους έγκλειστους φοιτητές είναι διαχρονικά αιτήματα και ζητήματα μόνιμου αγώνα και σε καμία περίπτωση μόνιμες κατακτήσεις. Το Πολυτεχνείο αποτελεί την κορυφαία και πλέον ηρωϊκή στιγμή αντίστασης στο βάναυσο καθεστώς των Συνταγματαρχών. Ήταν όμως ταυτόχρονα και μια στιγμή ανάτασης· μια στιγμή συλλογικής, σχεδόν, τρέλας, δεδομένων των αρνητικών συσχετισμών δυνάμεων, όπου η απόφαση των φοιτητών να πορευτούν εντελώς άοπλοι και να συγκρουστούν μετωπικά ήταν απολύτως συνειδητή. Από αυτή την άποψη η στιγμή αυτή συνδέεται με οποιαδήποτε υπέρβαση του εαυτού καταγράφεται σε συλλογικό επίπεδο.

Οι υπερεθνικές αναφορές της σύγκρουσης – με συνθήματα για την Ταϋλάνδη και τη Χιλή είναι επιπλέον στοιχεία που πρέπει να τονιστούν γιατί είναι απολύτως επίκαιρα σε μια εποχή παγκοσμιοποιημένων κινημάτων.

Τι σημαίνει για τη νέα γενιά η εξέγερση και πως εκλαμβάνει το μήνυμα της;

Βαγγέλης Καραμανωλάκης: Η εξέγερση του Πολυτεχνείου γίνεται σύμβολο κάθε εξεγερσιακής διαδικασίας

Ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της επετείου της 17ης Νοεμβρίου είναι ο νεανικός χαρακτήρας της. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου έδωσε στη μεταπολιτευτική ελληνική κοινωνία έναν καινούργιο συλλογικό ήρωα, τους φοιτητές και τις φοιτήτριες, θα έλεγε κανείς ευρύτερα τη νέα γενιά. Από την άλλη πλευρά, ο τρόπος που συγκροτήθηκε ο εορτασμός, σκεφτείτε ότι γιορτάζουμε ακόμη 50 χρόνια μετά με μια πορεία διαμαρτυρίας προς την πρεσβεία μιας συμμάχου χώρας, του έδωσε έναν σταθερό χαρακτήρα αμφισβήτησης και διαμαρτυρίας.

Η πορεία αποτελεί την ύψιστη χειρονομία αντίστασης ενός ολόκληρου κόσμου, μια χειρονομία η οποία έχει ως στόχο να τιμήσει το παρελθόν, στην πραγματικότητα, όμως συνομιλεί με το παρόν. Είναι νομίζω αυτό το τελευταίο χαρακτηριστικό που εξηγεί τόσα χρόνια μετά το γιατί το Πολυτεχνείο εξακολουθεί να συγκινεί τη νέα γενιά, να την κινητοποιεί. Τα συνθήματα της εξέγερσης μεταβάλλονται σε αιτήματα του σήμερα: το «ψωμί-παιδεία ελευθερία» αποκτά έτσι μια νέα διάσταση συνδεδεμένη με την οικονομική κρίση, την απαξίωση των πανεπιστημιακών σπουδών ή την επαγγελματική επισφάλεια.

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου γίνεται σύμβολο κάθε εξεγερσιακής διαδικασίας, αποτελεί νομιμοποιητικό στοιχείο για κάθε απόπειρα αμφισβήτησης της εξουσίας, χαρακτηριστικό στοιχείο της νεανικής διαμαρτυρίας.

Κωστής Κορνέτης: Το ακραίο ρίσκο που  χαρακτηρίζει την εξέγερση παραμένει σημείο αναφοράς για τους νέους σήμερα

Έχω την αίσθηση πως το Πολυτεχνείο συνεχίζει να εμπνέει τους νέους ανθρώπους με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με τα ερωτήματα της κάθε εποχής, φυσικά. Οτιδήποτε συλλογικό έρχεται από παλιά και είναι το απείκασμα συλλογικών διαδικασιών έχει μια δύναμη και μια αμεσότητα που μπορεί να εμπνεύσει. Θα έλεγα πως η ίδια η σχολική γιορτή έχει τυποποιηθεί και έχει χάσει το δυναμισμό που είχε σε παλαιότερες δεκαετίες.

Όμως βλέπουμε πως η πορεία αποκτά κάθε φορά διαφορετικά χαρακτηριστικά σύμφωνα με τα εκάστοτε αιτήματα. Δεν είναι πολλά τα πλαίσια όπου γιορτάζεται συστηματικά και μαζικά μια νεανική εξέγερση σε πανεθνικό επίπεδο για πενήντα πλέον χρόνια.

Ίσως εξαίρεση αποτελεί η Πορτογαλική Επανάσταση των γαρυφάλλων που είχε μια έντονα νεανική σύνθεση οπλιτών που στράφηκαν ενάντια στην εκεί χούντα, και που γιορτάζεται ετησίως με μεγαλοπρέπεια.

Όμως δεδομένης του ρόλου των ενόπλων δυνάμεων σ’εκείνη την επανάσταση δεν μπορεί να συγκριθεί με το εδώ, ατόφιο φοιτητικό ξέσπασμα. Είναι ακριβώς η ηλικιακή γειτνίαση με αυτά τα παιδιά 18, 19, 20 ετών, αλλά και τα μικρότερα τους, εφόσον στο Πολυτεχνείο συμμετείχαν μαζικά και μαθητές (πολλοί εκ των οποίων είτε τραυματίστηκαν βαριά, είτε σκοτώθηκαν, όπως στην περίπτωση του Διομήδη Κομνηνού) που εντείνει την αίσθηση της ταύτισης με τους πρωταγωνιστές αυτής της ιστορίας, παρά την πάροδο του χρόνου.

Είναι κυρίως το εξεγερσιακό κομμάτι που δεν αφορά μόνο αυτούς που ήταν μέσα στο Πολυτεχνείο αλλά και τη μάζα των ανθρώπων που συγκρούονταν έξω από αυτό με το αυθόρμητο και αντικονφορμιστικό στοιχείο της και το ακραίο ρίσκο που την χαρακτηρίζει που παραμένει σημείο αναφοράς για τους νέους σήμερα.