Πως μοιάζει το εσωτερικό ιερό του καθένα; Πόσο σκοτεινό, φωτεινό ή υποφωτισμένο είναι; Που πάνε οι σκέψεις και οι επιθυμίες που απωθούμε; Τι είναι ψυχή και πως μοιάζει όταν είναι ταραγμένη; Ποιον εσωτερικό τους χώρο επισκέφτηκαν όσοι και όσες νοσηλεύτηκαν σε ψυχιατρική κλινική; Συνδιαλέγονται ποτέ οι βαθύτεροι εαυτοί μας; Τι δόνηση έχει η ίαση και η σωτηρία της ψυχής;

Ερωτήματα αλλά και εμπειρίες αισθήσεων που δεν είναι εύκολο να αποτυπωθούν σε λέξεις, μου γεννήθηκαν κατά την επίσκεψη μου στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκθεση με τίτλο «Reality check κεφάλαιο ΙΙ: inner sanctum», σε επιμέλεια Κώστα Πράπογλου, η οποία αποτελεί μια ιδιαίτερη εμπειρία για τον επισκέπτη.

Ο επιμελητής επιστρέφει στο εγκαταλελειμμένο κτίριο του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής στο Δαφνί με 36 καλλιτέχνες αναζητώντας μέσω της σύγχρονης τέχνης απαντήσεις σε νέα ερωτήματα, γεννήματα ενός διαλόγου μεταξύ καλλιτεχνών και κοινού. Η ανενεργή εδώ και δεκαετίες συγκεκριμένη κλινική του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου στο Δαφνί εντάσσεται εννοιολογικά αλλά και χωροταξικά στην πορεία της αρχαίας Ιεράς Οδού και συμπυκνώνει τον διαχρονικό αγώνα του ανθρώπου να διερευνήσει τα άδυτα της ψυχής του, να νικήσει το σκοτάδι και να προχωρήσει.

Ο επισκέπτης καλείται να επισκεφτεί κάθε δωμάτιο, που κάποτε φιλοξενούσε ασθενείς και σήμερα την οπτική ενός καλλιτέχνη, διασχίζοντας διαδρόμους ψυχρούς με αποτυπωμένη παντού τη φθορά του χρόνου και τη γνώριμη οσμή του χώρου. Εισέρχεται και εξέρχεται από δωμάτια – προσωπικά σύμπαντα, με την έντονη αίσθηση ότι του επιτράπηκε να εισέλθει σε μια απάτητη εσωτερική ζώνη, ίσως όσο απάτητο είναι το υποσυνείδητο του καθενός. Ο θεατής αφουγκράζεται, διερωτάται, τριπάρει, αισθάνεται έντονα και θέλει να επιστρέψει.  Δεν είναι τυχαία η μεγάλη προσέλευση και η παράταση για δύο ακόμα εβδομάδες.

«Δεν πρόκειται για μια έκθεση από την οποία θα φύγεις αδιάφορος ή με ουδέτερα συναισθήματα. Μπορεί να την αγαπήσεις, μπορεί να τη μισήσεις, μπορεί να χαρείς, να λυτρωθείς, μπορεί όμως και να λυπηθείς. Αυτή άλλωστε είναι και η ουσία της ίδιας της ζωής» λέει ο Κ. Πράπογλου στη συνέντευξη που ακολουθεί.

Καλέσατε 36  Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες να καταδυθούν στο ενδότερο κομμάτι του Εαυτού. Πόσο καθόρισε πιστεύετε το έργο τους ο τόπος, ο χώρος  που διεξάγεται η έκθεση;

Η πλειοψηφία των έργων που παρουσιάζονται είναι εμπνευσμένα από τον γεωγραφικό τόπο καθώς και από την ταυτότητα του κτιρίου στο οποίο πραγματοποιείται η έκθεση. Ο εννοιολογικός άξονας που αναπτύχθηκε πριν οι εικαστικοί προχωρήσουν στη σύλληψη του έργου τους, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στον τρόπο διαχείρισης των νοημάτων έτσι ώστε να επεξεργαστούν τι σημαίνει για τον καθένα και την καθεμία το εσωτερικό ιερό και να προχωρήσουν στο δημιουργικό κομμάτι της παραγωγής του έργου τους.

Δεν έχετε παρέμβει καθόλου στον υπόλοιπο χώρο, στην είσοδο, στους διαδρόμους.. Έχουν μείνει στη θέση τους και οι φθορές του κτιρίου. Θέλετε να μας πείτε γιατί

Το ζητούμενο της έκθεσης είναι να βιώσουν οι καλλιτέχνες και οι θεατές το κτίριο όπως το βρήκα στην αρχική του φάση. Βεβαίως, ο χώρος έπρεπε να καθαριστεί και να αδειάσει από άπειρα αντικείμενα και ρούχα που υπήρχαν διάσπαρτα παντού. Κράτησα όμως ό,τι άλλο μπορούσα που θα διατηρήσει τη μνήμη και την ταυτότητα. Συνεπώς, δεν βάφτηκε κανένας τοίχος, δεν επισκευάστηκε κανένα δάπεδο, δεν προχώρησα σε δραστικές παρεμβάσεις πουθενά. Ακόμα και τα αυτοκόλλητα στους τοίχους παρέμειναν στη θέση τους, οι ταμπέλες των δωματίων διατηρήθηκαν, το ίδιο και οι κουρτίνες σε κάποιους θαλάμους, όπως επίσης δεν «πειράχτηκε» ο φωτισμός στους διαδρόμους και στην είσοδο. Η φθορά για μένα είναι μέρος της ζωής, δεν επιθυμούσα σε καμία περίπτωση να παρουσιάσω μια στυλιζαρισμένη έκθεση. Ήθελα από την αρχή να φέρω τους θεατές αντιμέτωπους με την πραγματικότητα αυτού του εγκαταλελειμμένου τόπου.

Με ποιο κριτήριο επιλέξατε τους καλλιτέχνες για αυτή την έκθεση;

Με το ίδιο κριτήριο που τους επιλέγω κάθε φορά. Συνεργάζομαι με πολλούς καλλιτέχνες των οποίων την πρακτική παρακολουθώ χρόνια. Όταν προκύπτει ένας εννοιολογικός άξονας για κάποια μελλοντική έκθεση, αποφασίζω ποιους καλλιτέχνες να προσεγγίσω βάσει της δουλειάς τους και των ενδιαφερόντων τους. Φυσικά, δεν σταματώ να γνωρίζω νέους καλλιτέχνες και να τους συμπεριλαμβάνω στις εκθέσεις μου, εφόσον το οπτικό τους λεξιλόγιο συμβαδίζει με αυτό που έχω στο μυαλό μου την εκάστοτε στιγμή.

Πως θα χαρακτηρίζατε τον διάλογο σας με τους καλλιτέχνες και τον μεταξύ τους διάλογο;

Ο διάλογος μεταξύ καλλιτέχνη και επιμελητή είναι αδιάλειπτος και εποικοδομητικός. Το ίδιο συμβαίνει και μεταξύ των καλλιτεχνών εφόσον βέβαια έχει προηγηθεί ο διάλογος μεταξύ εμού και αυτών. Για μένα, συνομιλία με τον κάθε καλλιτέχνη είναι αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας προετοιμασίας μιας έκθεσης. Αν δεν υφίσταται αυτή η ζύμωση, είναι αδύνατο να δέσει η συνταγή. Νιώθω έναν πρωτόγνωρο ενθουσιασμό κάθε φορά που ξετυλίγεται ένας διάλογος ο οποίος πάντα γεννά ιδέες, νέες συλλήψεις, και χαρά.

Διαπίστωσα ότι η έκθεση προσέλκυσε πολλούς επισκέπτες. Πιστεύετε ότι το να ρίχνει φως μια έκθεση σε έναν υποφωτισμένο συχνά εσωτερικό χώρο του καθένα μας, τρομάζει ή λυτρώνει τους επισκέπτες;

Η φετινή έκθεση προσελκύει -όπως και η περυσινή- χιλιάδες επισκέπτες. Θεωρώ πως ένας από τους λόγους που συμβαίνει αυτό είναι γιατί το reality check ρίχνει ένα φως στο συνειδητό και στο ασυνείδητο των θεατών, φέρνοντάς τους αντιμέτωπους όχι μόνο με την πραγματικότητα που βιώνει ο καθένας χωριστά αλλά και με τον (εσωτερικό) τους εαυτό. Δεν πρόκειται για μια έκθεση από την οποία θα φύγεις αδιάφορος ή με ουδέτερα συναισθήματα. Μπορεί να την αγαπήσεις, μπορεί να τη μισήσεις, μπορεί να χαρείς, να λυτρωθείς, μπορεί όμως και να λυπηθείς. Αυτή άλλωστε είναι και η ουσία της ίδιας της ζωής.

Φιλόσοφοι διαπιστώνουν πως στην εποχή μας εξέχει η έννοια του χρόνου, εις βάρος εκείνης του χώρου. Ο εσωτερικός χώρος, το εσωτερικό ιερό, που πραγματεύεται η έκθεση, είναι με έναν τρόπο μια πρόταση από τη μεριά σας επιστροφής σε καίρια φιλοσοφικά ερωτήματα ή ζητήματα;

Το ζητούμενο μου δεν είναι να προτείνω μια συγκεκριμένη φιλοσοφική γραμμή για το πώς αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο και τον χώρο. Πιστεύω πως ο καθένας μας έχει μια δική του ερμηνεία και μια δική του αντίληψη. Έχοντας αυτό ως αφετηρία, προσκαλώ τον θεατή να βιώσει τα έργα των συμμετεχόντων εικαστικών και -βλέποντας αυτά που πραγματεύονται- να συμφωνήσει, να ταυτιστεί ή να διαφωνήσει και ενδεχομένως να αντιπροτείνει κάτι διαφορετικό. Πιστεύω πως η έννοια του χωροχρόνου απασχολεί τον άνθρωπο από τότε που απέκτησε συνείδηση της ύπαρξής του. Εμείς απλά δημιουργούμε άλλο ένα ερέθισμα και ζητούμε από το κοινό να γίνει κοινωνός αυτής της διαδικασίας.

θα επιστρέψετε με νέα έκθεση στον ίδιο χώρο;

Μια τέτοια απόφαση απαιτεί σκέψη και ζυγοστάθμισμα πολλών παραγόντων. Με ενδιαφέρει η ενεργοποίηση εγκαταλελειμμένων χώρων που φέρουν ένα φορτίο μνήμης, ιστορικότητας και ταυτότητας. Βρίσκομαι σε μια διαρκή αναζήτηση κτιρίων η οποία δεν είναι καθόλου εύκολη, όμως είναι συναρπαστική και πάντα με οδηγεί σε νέα μονοπάτια και νέες συλλήψεις.

Η έκθεση είναι ανοιχτή στο κοινό, με παράταση έως 13 Νοεμβρίου

Ημέρες/ώρες λειτουργίας: Πέμπτη – Παρασκευή – Σάββατο – Κυριακή 15:00-20:00

Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, Δαφνί, Λεωφόρος Αθηνών 374, Χαϊδάρι, 124 62, Αθήνα

Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Λυδία Ανδριώτη (Ελλάδα), Christina Anid (Γαλλία/Ελλάδα/Λίβανος), Zeina Barakeh (Παλαιστίνη/Λίβανος/ΗΠΑ), Orit Ben Shitrit (Ισραήλ/ΗΠΑ/Μαρόκο), Ιάκωβος Βολκώβ (Ελλάδα), Robert Cahen (Γαλλία), Guillermo Galindo (Μεξικό/ΗΠΑ), Αικατερίνη Γεγησιάν (Μ. Βρετανία/Ελλάδα), Λυδία Δαμπασίνα (Ελλάδα), Άντζη Δρακοπούλου (ΗΠΑ), Κατερίνα Ζαχαροπούλου (Ελλάδα), Ελένη Ζούνη (Ελλάδα), Michal Heiman (Ισραήλ), Daniel Hill (ΗΠΑ), Έλυα Ηλιάδη (Ελλάδα), Νίκος Κόκκαλης (Ελλάδα), Ναταλία Μαντά (Ελλάδα), Στέλλα Μελετοπούλου (Ελλάδα), Gisela Meo (Ιταλία), Ανδρέας Μνιέστρης (Ελλάδα), Noemi Niederhauser (Ελβετία), Βάνα Ντατσούλη (Ελλάδα), Στέφανος Παπαδάς (Κύπρος/Ελλάδα), Pipilotti Rist (Ελβετία), Εύη Σαββαΐδη (Ελλάδα), Ariane Severin (Γερμανία/Ελλάδα), Δήμητρα Σκανδάλη (Ελλάδα), Νάντια Σκορδοπούλου (Ελλάδα), Δημήτρης Σκουρογιάννης (Ελλάδα), Κωνσταντίνος Ταλιώτης (Κύπρος), Τόλης Τατόλας (Ελλάδα), Νίκος Τρανός (Ελλάδα), Tori Wrånes (Νορβηγία), Gil Yefman (Ισραήλ), Γιαννούλης Χαλεπάς (Ελλάδα), Ευάγγελος Χατζής (Ελλάδα).