Θεωρητικά οι συγγραφείς, οι λογοτέχνες, οι διανοούμενοι, οι καλλιτέχνες οφείλουν να στέκονται απέναντι στην κάθε είδους εξουσία, να την ελέγχουν και να στηλιτεύουν τις αυθαιρεσίες της, εκπροσωπώντας, εκφράζοντας, δίνοντας φωνή στον λαό, στους Από Κάτω, στους υποτελείς της. Στην πράξη, όμως, και ιδίως σήμερα στη χώρα μας, μάλλον συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο.

Στην πραγματικότητα, αυτό το ακριβώς αντίθετο, δηλαδή η συμπόρευση, συχνά και η δουλοπρεπής αφοσίωση της πλειοψηφίας των δημιουργών στην εξουσία, συνέβαινε πάντα, διαχρονικά. Για να πειστεί κανείς, αρκεί να ξεφυλλίσει την εμπεριστατωμένη μελέτη του Κυριάκου Σιμόπουλου, με τον διαφωτιστικό τίτλο «Διανοούμενοι και καλλιτέχνες ευτελείς δούλοι της εξουσίας», η οποία μελέτη καλύπτει τρεις χιλιετίες, από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας.

Το όλο ζήτημα είναι άκρως επίκαιρο σήμερα, και για την ακρίβεια από τότε που ξέσπασε η οικονομική κρίση, εξαιτίας της ανθρωπιστικής κρίσης που είχε ως συνέπεια η οικονομική. Από τη μία, ενάμιση εκατομμύριο άνεργοι, ορδές ανασφάλιστων, το ένα τρίτο του πληθυσμού στα όρια της φτώχειας, χιλιάδες αυτόχειρες και άστεγοι. Και από την άλλη, μια κυβέρνηση (ΝΔ και ΠΑΣΟΚ) και μια εξουσία που διαχειρίστηκαν την κρίση μ’ έναν τρόπο όχι απλώς άδικο, αλλά ανάλγητο και παντελώς αδιάφορο απέναντι στα θύματα της κρίσης. Και ποια είναι η στάση των συγγραφέων και των καλλιτεχνών απέναντι σ’ αυτήν την κοινωνική θεομηνία; Διακρίνουμε τρεις κατηγορίες ή ομάδες.

Η πρώτη, εξαιρετικά ολιγάριθμη ομάδα αντιτίθεται στους άθλιους χειρισμούς της κρίσης από την εξουσία, τις σπάνιες φορές που της δίνεται βήμα λόγου από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα οποία, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, είναι συστημικά, και τα τελευταία χρόνια επιδίδονται ασύστολα σε μια γκαιμπελικού τύπου προπαγάνδα, προκειμένου να χειραγωγήσουν και να ελέγξουν τον πληθυσμό. Η δεύτερη ομάδα, που είναι και η πολυπληθέστερη, αποτελεί ένα είδος σιωπηλής πλειοψηφίας, η οποία σιωπά κομφορμιστικά και σε τελική ανάλυση με τη στάση της συμπλέει με την εξουσία και τη στηρίζει.

Τέλος, υπάρχει και μια τρίτη κατηγορία ή ομάδα, εξίσου ολιγάριθμη με την πρώτη, που συντάσσεται ανερυθρίαστα με την εξουσία, διακηρύσσοντας ηχηρά την υποστήριξη που της παρέχει. Η τρίτη αυτή ομάδα ανταμείβεται πλουσιοπάροχα για τον επαίσχυντο ρόλο της, όχι μόνο οικονομικά, αλλά και με γενναιόδωρη προβολή από τα συστημικά μίντια, κάποτε και με οφίτσια σε θεσμικά όργανα και διάφορους ―συνήθως κυβερνητικούς― οργανισμούς.

Η ομάδα των εμφανών υποστηρικτών της εξουσίας, εκείνων που συναλλάσσονται εν ψυχρώ μαζί της, εννοείται ότι απολάμβανε τα προνόμια και τον άξιο μισθό της, ακόμα και προ κρίσης, στα χρόνια της πλασματικής ευημερίας. Όμως, εκείνη την εποχή, σχεδόν κανείς δεν έδινε σημασία στην περί ης ο λόγος συναλλαγή με την εξουσία. Ας μην ξεχνάμε ότι επρόκειτο για μια εποχή όπου και στον λαό, στους Από Κάτω, είχαν δοθεί λίγα ψίχουλα από το μεγάλο φαγοπότι, με αντάλλαγμα μια μαζική, γενικευμένη κοινωνική ύπνωση. Αυτή η περίοδος χάριτος που απολάμβαναν όσοι συναλλάσσονταν τότε με την εξουσία, φάνηκε να λήγει λίγα χρόνια μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης. Η οργισμένη αντίδραση των θυμάτων της κρίσης εκφράστηκε κυρίως μέσω των κοινωνικών δικτύων (facebook και twitter), τα οποία ως γνωστόν έδωσαν το λόγο στους Από Κάτω.

Λογοτέχνες και καλλιτέχνες που με τις δηλώσεις τους έπαιρναν ξεκάθαρα το μέρος της εξουσίας, αποδοκιμάστηκαν και προπηλακίστηκαν λεκτικά, με τέτοια ένταση, ώστε οι συναλλασσόμενοι με την εξουσία μίλησαν για «κανιβαλισμό». Ωστόσο, κανείς από τους άμεσα θιγόμενους ή από τους συμπαραστάτες τους δεν επέδειξε μια ανάλογη ευαισθησία, προκειμένου να διαπιστώσει ή να αντιληφθεί τον σαφώς πολύ χειρότερο, τον σαφώς πολύ πιο απάνθρωπο κανιβαλισμό που υφίστανται εδώ και λίγα χρόνια τα θύματα της κρίσης. Με θλίψη αναλογίζεται κανείς μια παλαιότερη εποχή, αυτήν που προηγήθηκε των χρόνων της πλασματικής ευημερίας, δηλαδή την εποχή της Μεταπολίτευσης. Τότε που η πλειοψηφία των δημιουργών και των διανοουμένων τασσόταν υπέρ της Αριστεράς, και που για να βρεις συγγραφέα που να συντάσσεται με την εξουσία, έπρεπε να ψάξεις με το φανάρι.

Η τελευταία παρατήρηση μάς φέρνει αναγκαστικά στο παρόν, ή ίσως στο άμεσο μέλλον. Τι μέλλει γεννέσθαι τώρα που στις τελευταίες εκλογές κέρδισε την εξουσία ο ΣΥΡΙΖΑ; Πόσοι από τους δημιουργούς οι οποίοι ανήκουν στις κατηγορίες-ομάδες που προανέφερα, θα σπεύσουν να συμπαραταχθούν με τη νέα εξουσία; Και μήπως, εφόσον διανύουμε μια περίοδο έκτακτης ανάγκης, ακόμα και η ανάληψη θέσεων εξουσίας από δημιουργούς ή διανοούμενους δεν είναι κατακριτέα; Μήπως επιβάλλεται να βοηθήσει με τον τρόπο του κανείς, ώστε να γίνει μια νέα αρχή και να βγει η χώρα από την φρικτή κατάσταση στην οποία έχει με την κρίση περιέλθει; Τέλος, πόσοι από όσους θα εναγκαλιστούν την εξουσία, θα είναι ειλικρινείς και αγνοί, και πόσοι θα είναι απλώς οι συνηθισμένοι καιροσκόποι ωφελιμιστές; Τα ερωτήματα είναι αμείλικτα και είναι προφανές ότι τις απαντήσεις μπορεί να τις δώσει μόνο η ζωή.

* Κείμενο που διαβάστηκε από το συγγραφέα σε εκδήλωση στο public

Βαγγέλης Ραπτόπουλος