Η ζωή του Μοχάμεντ Μόρσι και ειδικά τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ήταν αποτέλεσμα μιας σειράς ατυχημάτων.

Ο Μόρσι ήταν ένας ανώτερος αλλά σχετικά σκιώδης και όχι ιδιαίτερα σημαντικός αξιωματούχος της Μουσουλμανικής Αδελφότητας – και κάποιος θα μπορούσε εύκολα να φανταστεί ότι θα παρέμενε σε αυτό το πόστο. Μετά έγινε όμως κάτι άλλο: ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος της Αιγύπτου – και ίσως ο τελευταίος, τουλάχιστον για το μέλλον που κανείς μπορεί να προβλέψει. Οι οραματιστές ηγέτες συχνά εμφανίζονται σε στιγμές κρίσης και μετάβασης. Αλλά, επίσης τόσο συχνά, καθημερινοί άνθρωποι βρίσκονται στη μέση ιστορικών γεγονότων, που τους διαμορφώνουν και τα διαμορφώνουν.

Ο Μόρσι, ο οποίος πέθανε κατά τη διάρκεια της δίκης του στο Κάιρο, εξελέγη το 2012 και έπεσε με στρατιωτικό πραξικόπημα έναν χρόνο αργότερα. Οι επικριτές του είχαν δίκιο για πολλά από όσα του καταλόγιζαν, αλλά όχι για όλα, σημειώνει σε άρθρο του στο The Atlantic, ο Shadi Hamid, ανώτερος συνεργάτης στο πρόγραμμα για τις σχέσεις των ΗΠΑ με τον Ισλαμικό Κόσμο, στο Brookings.

Όπως αναφέρει, δεν ήταν χαρισματικός, δεν ήταν στρατηγικός στοχαστής. Φαινόταν ένας άνθρωπος ιδιαίτερα ακατάλληλος για την ευθύνη που του είχε ανατεθεί. Εκ των υστέρων πολλά μέλη των Αδελφών Μουσουλμάνων θα ήθελαν να μην τον είχαν επιλέξει για πρόεδρο. Αλλά αυτό δεν έχει να κάνει με τον ίδιο τον Μόρσι. Ο ίδιος δεν είχε σκοπό να γίνει πρόεδρος.

Ο αρχικός υποψήφιος για την προεδρία της Αδελφότητας ήταν ο επιχειρηματίας Khairat al-Shater, ένας άντρας με υπερβάλλουσα αυτοπεποίθηση και φιλοδοξία. Κάποιοι τον φωτογράφιζαν ως τον πιο ισχυρό άνθρωπο της Αιγύπτου. Αποκλείστηκε όμως από την εκλογική διαδικασία λόγω νομοτεχνικών λεπτομερειών. Όπως και πολλά άλλα πράγματα, αυτό επιβεβαίωσε ότι ο στρατός προσπαθούσε να εμποδίσει την άνοδο των Αδελφών Μουσουλμάνων με οποιοδήποτε μέσο. Κάπως έτσι ο Μόρσι, που χαρακτηρίστηκε από τα αιγυπτιακά μέσα ως η ρεζέρβα του Shater, έγινε ένας τυχαίος υποψήφιος και στη συνέχεια ο τυχαίος πρόεδρος της Αιγύπτου.

Ο  Shadi Hamid συνάντησε τον Μόρσι τον Μάιο του 2010, όταν ο επί σειρά ετών δικτάτορας Χόσνι Μουμπάρακ ήταν ακόμα στην εξουσία και μια εξέγερση που θα μπορούσε να τον ανατρέψει φαινόταν απίθανη. Τότε, ο Μόρσι υποστήριζε ότι η Αδελφότητα δεν είχε συμφέρον να ανέλθει στην εξουσία και μάλιστα αντιδρούσε ακόμη και στη χρήση της λέξης «αντιπολίτευση» για να περιγράψει τον ρόλο των Αδελφών Μουσουλμάνων. Η καταστολή όμως εντατικοποιήθηκε και ο ελεύθερος πολιτικός χώρος έκλεινε μετά από σύντομη υπόσχεση της (πρώτης) Αραβικής Άνοιξης το 2004 και το 2005.

Οι κοινοβουλευτικές εκλογές του Νοεμβρίου του 2010 ήταν αναμφισβήτητα οι πιο διεφθαρμένες στην ιστορία της χώρας, μειώνοντας τις έδρες της Μουσουλμανικής Αδελφότητας από τις 88 έδρες στις 0. Τα μέλη της απογοητεύτηκαν αλλά δεν απελπίστηκαν και μπήκαν τελικά στον πειρασμό της εξουσία, πράγμα για το οποίο φέρει ευθύνη και ο Μόρσι, μέσα από μια σειρά σφαλμάτων και λανθασμένων εκτιμήσεών του.
Η προεκλογική εκστρατεία του 2012 έλαβε χώρα μέσα στο χάος. Αν και είχαν στο τιμόνι ένα «κουτσό άλογο» και στη διάθεσή τους μόνο δύο μήνες, οι ακτιβιστές της Αδελφότητας σάρωσαν ολόκληρη τη χώρα, προωθώντας το λεγόμενο αναγεννησιακό έργο του Μόρσι. Σε μια συντονισμένη επίδειξη δύναμης, μάλιστα, πραγματοποίησαν 24 ταυτόχρονες μαζικές συγκεντρώσεις σε ολόκληρη τη χώρα μέσα σε μία μόνο μέρα.

Πολύ πιθανό ο Μόρσι να μείνει ως μια υποσημείωση στην πολιτική ιστορία της Αιγύπτου. Όντας πια νεκρός και υπό την κυριαρχία ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος – του πιο καταπιεστικού στην ιστορία της χώρας – θα είναι εύκολο να ξεχαστεί. Αλλά οι σύντομοι 12 μήνες που βρισκόταν στην εξουσία ήταν μια ασυνήθιστη περίοδος για την Αίγυπτο. Ο Μόρσι και η Μουσουλμανική Αδελφότητα τελικά απέτυχαν. Αλλά δεν ήταν φασίστας ή ένας νέος Φαραώ, όπως του καταλόγιζαν οι αντίπαλοί του. Παρά τις αδυναμίες του, όχι απλά δεν ήταν πιο αυταρχικός από έναν τυπικό μεταβατικό ηγέτη, αλλά ήταν και ήταν πιο δημοκρατικός από άλλους ηγέτες κατά τη διάρκεια κοινωνικών μεταβάσεων.

Για να αξιολογηθεί η πορεία του Μόρσι, δεν πρέπει να ξεχνάμε κάτι σημαντικό. Το 2012 στην Αίγυπτο μπορεί να επικρατούσε πόλωση, φόβος και αβεβαιότητα, αλλά υπήρχε παράλληλα και η μεγαλύτερη ελευθερία που είχε υπάρξει στη χώρα από την ανεξαρτησία της το 1952. Οι Αιγύπτιοι φώναζαν, διαδήλωναν και ήλπιζαν. Είτε ήταν υπέρ είτε κατά του Μορσι. Στους δρόμους διεξάγονταν ένας πνευματικός αγώνας, μια ατελείωτη φιλονικία ιδεών και ατόμων και υπήρχε μια καθαρή αίσθηση ανοίγματος, αλλά και ανασφάλειας που το συνόδευε.

Ποτέ ξανά δεν είχε συμβεί κάτι τέτοιο και αυτό δεν το προκάλεσε ο Μόρσι. Ήταν η προσπάθεια των Αιγύπτιων να κατακτήσουν τη δημοκρατία, έστω παίρνοντας τον λανθασμένο δρόμο. Και ο ίδιος ο Μόρσι, με τα λάθη του, ήταν προϊόν αυτού του σύντομου πειράματος.

Όταν λοιπόν θα θυμόμαστε τον Μόρσι, θα πρέπει να θυμόμαστε και την ευκαιρία που χάθηκε.