Η ιστορία μιας υπογραφής (μαζί με 168 ακόμα) από το μακρινό 1992

Για τον Άγγελο Δεληβορριά γράφτηκαν αρκετά και θα γραφτούν κι άλλα, όπως αξίζει σ’ αυτό τον ξεχωριστό άνθρωπο και τη συνεισφορά του. Εγώ θέλω να διηγηθώ μια μικρή ιστορία που έτυχε να ξέρω, της δεκαετίας του ’90. Μικρή, σχεδόν ασήμαντη σε σχέση με τα σπουδαία που έκανε, αλλά ενδεικτική του χαρακτήρα του. Εξ όνυχος τον λέοντα.

Το 1992, μέσα στο καμίνι του εθνικιστικού παροξυσμού του Μακεδονικού, υπήρξαν αρκετές καταδίκες πολιτών που είχαν άποψη αντίθετη με την κυρίαρχη. Ανάμεσά τους και τέσσερα μέλη της Αντιπολεμικής Αντιεθνικιστικής Συσπείρωσης (τρία κορίτσια κι ένα αγόρι, 23-25 χρονών). Καταδικάστηκαν σε 19 μήνες φυλάκιση και χρηματικό πρόστιμο, για «διατάραξη διεθνών σχέσεων της χώρας», «προτροπή πολιτών σε αμοιβαία διχόνοια» και «διασπορά ψευδών ειδήσεων» για μια προκήρυξη που μοίραζαν, με τίτλο «Οι γειτονικοί λαοί δεν είναι εχθροί μας. Όχι στον εθνικισμό και τον πόλεμο». (Σημ. Ήξερα καλά τους καταδικασθέντες, ειδικά τον έναν πάρα πολύ καλά – κι έτσι έμαθα και την ιστορία που σας αφηγούμαι).

Καθώς η είδηση πέρασε αρχικά εντελώς στα ψιλά των εφημερίδων (με εξαίρεση ένα ολοσέλιδο, εξαιρετικό του «Ιού» στην Ελευθεροτυπία – έπειτα υπήρξαν κάποια ακόμα, θαρραλέα και επίσης σπουδαία, όπως του Ριχάρδος Σωμερίτης στο Bήμα) υπό τίτλους του τύπου «Καταδικάστηκαν οι τέσσερις φιλοσκοπιανοί», σήμανε συναγερμός. Υπήρχε ανάγκη αντίδρασης. Η ευφυής και αποτελεσματική ιδέα ήταν, νομίζω, του Φίλιππου Ηλιού: να μη βγει ένα απλό κείμενο διαμαρτυρίας, αλλά οι διαμαρτυρόμενοι να υπογράψουν την καταδικασμένη προκήρυξη, καλώντας «κάθε αρμόδιο εισαγγελέα» να πράξει το ίδιο, διώκοντας και τους ίδιους. Στη συλλογή υπογραφών πρωτοστάτησαν, μαζί με τον Ηλιού, ο Γιάνης Γιανουλόπουλος , ο Άγγελος Ελεφάντης και ο Παντελής Μπασάκος. Μαζεύτηκαν 169 υπογραφές (πανεπιστημιακών, καλλιτεχνών, δημοσιογράφων, πολιτικών) και η διαμαρτυρία δημοσιεύτηκε ολοσέλιδη, πρώτα στην Ελευθεροτυπία και μετά στην Αυγή και την Εποχή (νομίζω και στο Αντί και τον Πολίτη), πέντ’-έξι μετά την καταδίκη. Έγινε χαμός. Πανδαιμόνιο. Η επιτυχία του διαβήματος ήταν πρωτοφανής. Όχι βέβαια επειδή συμφωνούσαν πολλοί, το αντίθετο! Αλλά επειδή εκεί που επικρατούσε απόλυτη σιωπή και μια καταθλιπτική «εθνική ομοφωνία» για την (επιβεβλημένη) καταδίκη των «φιλοσκοπιανών», περάσαμε στη δημόσια σύγκρουση απόψεων. Το μπετόν αρμέ του αποκλεισμού είχε σπάσει. Ήταν μεγάλο βήμα! Μία από τις 169 υπογραφές, που προξένησαν αίσθηση, λόγω τόσο του κύρους του όσο και της ιδιότητας του υπογράφοντος, ήταν εκείνη του Άγγελου Δεληβορριά.

Από την πρώτη κιόλας στιγμή που δημοσιοποιήθηκε το κείμενο των “169” άρχισαν να ασκούνται πιέσεις σε πολλούς από τους υπογράφοντες, να ανακαλέσουν την υπογραφή τους ή να την ανασκευάσουν. Και πράγματι, την επόμενη μέρα, έξι-εφτά υπογράφοντες (ανάμεσά τους και κάποιοι πολύ κοντινοί μας) έκαναν διευκρινιστική δήλωση με την οποία δήλωναν ότι διαφωνούν (όχι μόνο με την καταδίκη αλλά) και με το περιεχόμενο της προκήρυξης. Ένα βήμα πριν την καταστροφή. Όχι μόνο επειδή τα κυρίαρχα μίντια έπαιζαν στο φουλ τις δηλώσεις αυτές, αλλά επειδή όλη η ουσία του αρχικού διαβήματος ήταν να εστιαστεί αποκλειστικά στην καταδίκη, και όχι στο περιεχόμενο της προκήρυξης, τη συμφωνία ή τη διαφωνία με αυτό· γι’ αυτό και το κείμενο έλεγε: διαμαρτυρόμαστε για την καταδίκη, ανεξάρτητα με τη συμφωνία ή τη διαφωνία μας με το περιεχόμενο, και καλούμε κάθε αρμόδιο εισαγγελέα κλπ κλπ. Η συζήτηση για το περιεχόμενο θα ήταν λάθος επιλογή πολιτικά, και η ήττα θα ήταν βέβαιη, μέσα στον παροξυσμό των ημερών. Ούτε ήταν αυτό το επίδικο ούτε μπορούσε να συσπειρώσει· η ελευθερία της έκφρασης ήταν, και μπορούσε να συγκεντρώσει κάποιες ευρύτερες συναινέσεις. Ευτυχώς, οι «διευκρινιστικές» δηλώσεις δεν πολλαπλασιάστηκαν, και έτσι η… καταστροφή δεν επήλθε.

Στον Άγγελο Δεληβορριά ασκήθηκαν πολλές και σοβαρές πιέσεις. Ας σκεφτούμε λίγο το κλίμα των ημερών και την ιδιότητά του (διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη): η υπογραφή του θεωρήθηκε προδοσία από πολλούς. Αν ήταν ποτέ δυνατόν ο διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη, που το είχε ιδρύσει ο Αντώνης Μπενάκης, ο αδελφός της Πηνελόπης Δέλτα, του μουσείου που υπήρξε θεματοφύλακας του ελληνισμού, να υπογράφει υπέρ των «φιλοσκοπιανών» και των «Σκοπίων»! Η πίεση ήταν ασφυκτική. Ο Άγγελος Δεληβορριάς όμως αρνήθηκε να αποσύρει την υπογραφή του. Ούτε έκανε την παραμικρή «διευκρινιστική» δήλωση για να θολώσει τα νερά. Όχι επειδή συμφωνούσε κατ’ ανάγκην με την αριστερίστικη προκήρυξη των «φιλοσκοπιανών» ούτε επειδή τους ήξερε. Κανέναν και καμία δεν ήξερε προσωπικά (όπως και η συντριπτική πλειονότητα των 169, οι 150 ας πούμε, δεν ήξεραν κανέναν και καμία από τους καταδικασθέντες και καταδικασθείσες). Αλλά από βαθιά αίσθηση της ελευθερίας της έκφρασης, που καταπατούσε βάναυσα η καταδίκη, και, επίσης, από βαθιά αίσθηση της αξιοπρέπειας που τον διέκρινε. Που σήμαινε ότι όταν υπογράφεις κάτι και το πιστεύεις, δεν το στρογγυλεύεις ούτε το σχετικοποιείς, επειδή σε πιέζουν ή για να τα έχεις καλά με τους φίλους, τους ομοτράπεζους, τους ομότεχνους, τους ισχυρούς, τους της καλής κοινωνίας κλπ. Θα το θυμάμαι πάντα, όχι μόνο ως προσωπική οφειλή (που ασφαλώς ήταν), αλλά κυρίως ως τεκμήριο ήθους και στάσης.

Από το προφίλ του Στρατή Μπουρνάζου στο Facebook.