Το σύγχρονο υβρίδιο του ενισχυμένου καπιταλισμού, ο Νεοφιλελευθερισμός, που στηρίχθηκε στο δόγμα των ανεξέλεγκτων αγορών και στην πολιτική της ιδιωτικοποίησης των δημόσιων αγαθών, επιβλήθηκε, δίκην μονόδρομου, παντού μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου.

Το Νεοφιλελεύθερο μοντέλο, με τους φρενήρεις ρυθμούς της ανάπτυξης και του ανταγωνισμού που επέβαλε και με όχημα την παγκοσμιοποίηση της Οικονομίας, άντλησε τη νομιμοποίησή του από την υπόσχεση για μια οικονομική ανάπτυξη και μια κοινωνική ευημερία που θα αγκάλιαζαν ολόκληρο τον πλανήτη.

Ο χαρακτηρισμός ως λαϊκισμού κάθε προσπάθειας παρέκκλισης από τις αρχές της αρρύθμιστης αγοράς και της ιδιωτικοποίησης των δημόσιων αγαθών, ενοχοποίησε το αντίπαλο δέος και συνέβαλε στην απόλυτη επικράτηση του Νεοφιλελευθερισμού.

Σήμερα, σχεδόν 35 χρόνια μετά, το Νεοφιλελεύθερο μοντέλο της Ανάπτυξης υποχωρεί κάτω από τα αδιέξοδα που προκάλεσε και κάτω από τις διαψεύσεις των υποσχέσεών του σε όλα τα επίπεδα. Από αυτά της οικονομικής ανάπτυξης και της κοινωνικής ευημερίας, μέχρι εκείνο της περιβαλλοντικής ακεραιότητας και της οικολογικής ισορροπίας.

Ο απολογισμός του Νεοφιλελευθερισμού στο επίπεδο της Οικονομίας δείχνει ότι ο πλούτος του πλανήτη και μαζί με αυτόν και η εξουσία που πηγάζει από αυτόν, αντί να διανεμηθούν δίκαια σε όλους, συγκεντρώθηκαν όλα αυτά τα χρόνια σε μια μικρή επιχειρηματική ελίτ.

Με το 1,1% του ενήλικου πληθυσμού της γης να ελέγχει σήμερα το 45,8% του καθαρού πλούτου των νοικοκυριών, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση παγκόσμιας περιουσίας της UBS για το 2023.

Η όξυνση των ανισοτήτων τόσο σε παγκόσμιο, όσο και σε περιφερειακό και σε εθνικό επίπεδο, με τη φτωχοποίηση εκτεταμένων τμημάτων του πληθυσμού και την υπερσυγκέντρωση του πλούτου σε ελάχιστα χέρια, διαψεύδουν το όραμα για Οικονομική Ανάπτυξη και Κοινωνική Ευημερία για όλους που νομιμοποίησε το Νεοφιλελευθερισμό.

Αποδεικνύοντας στο πεδίο της εφαρμογής ότι άλλες ήταν οι πραγματικές επιδιώξεις του Νεοφιλελεύθερου μοντέλου για την Ανάπτυξη.

Η αποτυχία του Νεοφιλελευθερισμού αναδείχθηκε κυρίως κατά την υγειονομική και την ενεργειακή κρίση. Με την αναγκαστική υποχώρηση πολλών νεοφιλελεύθερων πολιτικών ηγετών από τις ιδεοληψίες της αρρύθμιστης αγοράς και της ανεξέλεγκτης ιδιωτικοποίησης των δημόσιων αγαθών, προκειμένου να μειώσουν τις συνέπειες των αλλεπάλληλων κρίσεων στις χώρες τους.

Με πρώτο το νεοφιλελεύθερο Γάλλο Πρόεδρο Μακρόν, που αναγκάστηκε να επανακρατικοποιήσει τη Γαλλική ΔΕΗ, προκειμένου το κράτος να μπορέσει να ελέγξει την ενεργειακή αγορά και να εμποδίσει την κερδοσκοπία και την αισχροκέρδεια των μεγάλων ενεργειακών επιχειρήσεων.

Αλλά και ο Αμερικανός Τζο Μπάιντεν, για να υπερβεί την υγειονομική κρίση που έπληξε την οικονομία των ΗΠΑ, αναγκάστηκε να χρηματοδοτήσει γενναία με κρατικές επενδύσεις τη δημόσια υγεία στην πατρίδα του καπιταλισμού.

Σε εντελώς αντίθετη κατεύθυνση με τους ηγέτες που προσαρμόστηκαν, επαναφέροντας τις αρχές του κρατικού παρεμβατισμού και του κοινωνικού κράτους για να μειώσουν τις συνέπειες των κρίσεων, ήταν ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης. Η κυβέρνηση του οποίου επέμεινε ανυποχώρητα στις Νεοφιλελεύθερες πολιτικές της αρρύθμιστης αγοράς και των ιδιωτικοποιήσεων ακόμη και κατά την περίοδο των κρίσεων, με ολέθριες συνέπειες για τη χώρα του.

Αφού η εμμονή της Ελλάδας στις Νεοφιλελεύθερες ιδεοληψίες προς όφελος των κερδοσκόπων της επιχειρηματικής ολιγαρχίας αποδυνάμωσε τη χώρα και μας έφερε ουραγούς στην Ευρώπη ως προς την ακρίβεια και ως προς την αγοραστική μας δύναμη. Οδηγώντας μας στη δυσχερέστατη προτελευταία θέση της Ευρώπης, αμέσως μετά την ανερχόμενη, πάντως, Βουλγαρία, ως προς τη φτώχεια και ως προς τον κοινωνικό αποκλεισμό.

Το γεγονός ότι η Ελλάδα, που επέμεινε στις σκληρές Νεοφιλελεύθερες πολιτικές ακόμη και κατά την περίοδο των μεγάλων κρίσεων, κατατάσσεται σήμερα ουραγός στην Ευρώπη ως προς τους οικονομικούς και κοινωνικούς δείκτες, με τις χώρες που προσαρμόστηκαν, απομακρυνόμενες από τις Νεοφιλελεύθερες επιλογές, να παρουσιάζουν πολύ καλύτερες επιδόσεις, συνιστά άλλη μια κραυγαλέα επιβεβαίωση της αποτυχίας του Νεοφιλελεύθερου μοντέλου για την Ανάπτυξη.

Αλλά και στο κοινωνικό επίπεδο το Νεοφιλελεύθερο μοντέλο απέτυχε παταγωδώς. Η εφαρμογή του ανέδειξε τα μεγάλα αδιέξοδα στα οποία οδήγησε η συγκέντρωση του πλούτου σε λίγους και η κατάργηση του κοινωνικού κράτους για τους πολλούς. Καθώς η φτώχεια και η κοινωνική περιθωριοποίηση εκτεταμένων τμημάτων του παγκόσμιου πληθυσμού ήταν το τίμημα της μεγάλης αύξησης των ανισοτήτων και της συγκέντρωσης του πλούτου σε λίγους.

Το ίδιο αποδείχθηκε όμως και με τις αυξημένες προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές από τις εμπόλεμες περιοχές, που ανέδειξαν με σκληρό τρόπο τα κοινωνικά αδιέξοδα του μοντέλου της Νεοφιλελεύθερης Ανάπτυξης. Το οποίο, προκειμένου να επιτύχει τους στόχους της εδραίωσης της οικονομικής κυριαρχίας των λίγων σε ευαίσθητες περιοχές του πλανήτη, προκάλεσε πολεμικές συγκρούσεις.

Αποτυγχάνοντας να εγγυηθεί ακόμη και τη στοιχειώδη προϋπόθεση της κοινωνικής ευημερίας, την ειρήνη.

Στο επίπεδο της περιβαλλοντικής ισορροπίας, τέλος, η διάψευση των υποσχέσεων του Νεοφιλελεύθερου μοντέλου αναδείχθηκε με την αδυναμία του να εξασφαλίσει μια Βιώσιμη Ανάπτυξη, συμβατή με τη φέρουσα ικανότητα του πλανήτη.

Αφού η πολιτική της ιδιωτικοποίησης των «Κοινών Αγαθών», που αποτελούν τη βασική προϋπόθεση για την Αειφορία, κατέστρεψε την παγκόσμια περιβαλλοντική ισορροπία και έφτασε να διαταράξει ακόμη και το κλίμα της γης.

Οι Νεοφιλελεύθεροι ορκίζονται υποκριτικά στην Αειφορία, την οποία όμως συγχρόνως υπονομεύουν, καταργώντας τη θεμελιώδη της προϋπόθεση, τα κοινά περιβαλλοντικά αγαθά.

Οι ιδιωτικοποιήσεις των δασών, του νερού, των ακτών και των ευαίσθητων οικοσυστημάτων, σε συνδυασμό με την επιθετική ανάπτυξη του Νεοφιλελεύθερου μοντέλου οδήγησαν σε εκτεταμένη περιβαλλοντική υποβάθμιση και καταστροφή.

Η κλιματική κρίση, καθώς και η εξάντληση και η υποβάθμιση των κοινών αγαθών της γης δεν είναι παρά οι συνέπειες της υπέρβασης της φέρουσας ικανότητας των περιβαλλοντικών συστημάτων, εξ αιτίας της επιθετικής Νεοφιλελεύθερης ανάπτυξης.

Τα αδιέξοδα του Νεοφιλελεύθερου μοντέλου για την Ανάπτυξη επαναφέρουν στην επικαιρότητα τη συζήτηση για τις βασικές αξίες στις οποίες στηρίχθηκε ο Σοσιαλισμός, ως το αντίπαλο δέος του Καπιταλισμού.

• Η επιστροφή σε ένα πιο ήπιο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης, συμβατό με τη φέρουσα ικανότητα της γης, που θα επιτρέπει τη δίκαιη κατανομή του πλούτου
• Η απομάκρυνση από την ιδεοληψία των αρρύθμιστων αγορών, με την επαναφορά του κρατικού παρεμβατισμού ως της μοναδικής δυνατότητας ελέγχου της αισχροκέρδειας και της κερδοσκοπίας στις αγορές
• Η αποκατάσταση του κοινωνικού κράτους στην Υγεία, την Παιδεία, τις Μεταφορές και την Ενέργεια, για την επαναφορά της ελπίδας για κοινωνική δικαιοσύνη και ευημερία,
• Η απομάκρυνση από την πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων των «Κοινών Αγαθών» και η αποκατάσταση του δημόσιου χαρακτήρα τους για την επαναφορά των στόχων της περιβαλλοντικής ισορροπίας και ακεραιότητας και
• Η «πράσινη μετάβαση», σε αντίστιξη με τον «πράσινο καπιταλισμό», που προκάλεσε και που επιδεινώνει διαρκώς την κλιματική κρίση

είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την επιστροφή στους στόχους μιας Δίκαιης Ανάπτυξης για όλους, που θα την αντέχει ο πλανήτης και που γι’ αυτό το λόγο θα έχει διάρκεια.

Τα αδιέξοδα του Νεοφιλελεύθερου μοντέλου, όπως αυτά αναδεικνύονται μέσα από τη φτώχεια των πολλών, τη διεύρυνση των ανισοτήτων και τη διατάραξη της παγκόσμιας οικολογικής ισορροπίας, διαψεύδουν τον χαρακτηρισμό του ως μονόδρομου.

Όπως διαψεύδεται σήμερα από τις εξελίξεις και ο χαρακτηρισμός των βασικών αξιών του Σοσιαλισμού ως λαϊκισμός.

Καθώς αυτό που αποδείχθηκε σαν πραγματικός λαϊκισμός ήταν η υπόσχεση του Νεοφιλελευθερισμού για ανάπτυξη και ευημερία για όλους.

Μια υπόσχεση που αποδείχθηκε… «στάχτη στα μάτια» με μόνο σκοπό τη συγκέντρωση του πλούτου σε ελάχιστους.

Η αναζήτηση ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης που θα στηρίζεται σε έναν σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της Οικονομίας και της Κοινωνίας με ανθρώπινο πρόσωπο, με στόχο μια Βιώσιμη Ανάπτυξη που θα την αντέχει ο πλανήτης και που θα είναι Δίκαιη, γιατί θα δίνει ισότιμη πρόσβαση σε όλους στα αγαθά της, επανέρχεται σήμερα ως η μόνη ρεαλιστική και εφικτή διέξοδος στα αδιέξοδα του επιθετικού, κοινωνικά άδικου και περιβαλλοντικά καταστροφικού Νεοφιλελεύθερου μοντέλου για την Ανάπτυξη.

*Γιάννης Μυλόπουλος Καθηγητής, πρώην Πρύτανης ΑΠΘ