Το «Τρίγωνο της απάτης» διαμορφώθηκε για πρώτη φορά κατά τη δεκαετία του ’50 στις ΗΠΑ και στόχευε στην ερμηνεία της απόφασης του ανθρώπου να διαπράξει μια οικονομική απάτη. Σύμφωνα με αυτό, για να έχουμε απάτη, πρέπει να υπάρχει κίνητρο ή κάποιας μορφής πίεση, να υπάρχει η ευκαιρία ή η δυνατότητα να κάνει την παράβαση και τέλος, να εκλογικεύεται η πράξη ή να υπάρχει κάποια πιστευτή δικαιολογία.

Τα στοιχεία του τριγώνου, έχουν αξιοποιηθεί από τις ελεγκτικές υπηρεσίες και αρχές, καθώς και από τους οργανισμούς που διαμορφώνουν ελεγκτικά/λογιστικά πρότυπα, ως δείκτες επικινδυνότητας που λαμβάνονται υπόψη σε οποιαδήποτε ανάλυση και διαχείριση κινδύνου οικονομικής απάτης. Τα τρία στοιχεία του «τριγώνου της απάτης» – παρακίνηση, ευκαιρία, εκλογίκευση – μπορούν να αντιστοιχισθούν με τα τρία στοιχεία που είναι απαραίτητα για μια φωτιά: καύσιμη ύλη, θερμότητα, οξυγόνο. Η εξαφάνιση ενός εκ των τριών, σβήνει τη φωτιά. Οπότε και η εξαφάνιση κάποιου από τα τρία στοιχεία της απάτης, αρκεί για την καταπολέμησή της.

Το πρώτο στοιχείο, η παρακίνηση, έχει δύο εκφάνσεις: το κίνητρο και την πίεση. Αυτό σημαίνει ότι για τη διάπραξη της απάτης, κάποιος έχει κίνητρο το εύκολο και γρήγορο πλουτισμό, υπάρχει όμως και η πίεση από τα μεγάλα χρέη που δεν αποπληρώνονται. Επίσης, ο εθισμός (π.χ., ο τζόγος), ξεκινά ως κίνητρο απόκτησης χρημάτων χωρίς κόπο και μόχθο, και εξελίσσεται σε οικονομική πίεση. Αυτός που χάνει μεγάλα ποσά χρημάτων, υποχρεούται να βρει γρήγορα τρόπους να ξεχρεώσει, οπότε, ως επί το πλείστον, δανείζεται από παράνομες τοκογλυφικές πηγές.

Ως προς την ευκαιρία, τη χρειάζονται όλες οι μορφές απάτης για να έχουν πιθανότητα επιτυχίας. Τα αδύναμα ή προβληματικά συστήματα εσωτερικού ελέγχου, οι δυνατότητες παραβίασης των συστημάτων ασφάλειας, η αδιαφορία των υπαλλήλων ή των ελεγκτικών μηχανισμών, η γραφειοκρατική και τυπολατρική νοοτροπία των στελεχών, οι διαρροές πληροφοριών και δεδομένων, είναι κλασικές περιπτώσεις που εντάσσονται στην κατηγορία αυτή.

Η ευκαιρία όμως από μόνη της, δεν είναι αρκετή για να οδηγήσει το άτομο στην απόφαση να εμπλακεί σε απάτη. Η ικανότητα του παράνομου είναι καθοριστικό κριτήριο για την λήψη της τελικής απόφασης. Αυτό σημαίνει ότι η ικανότητα μπορεί να θεωρηθεί ως το τέταρτο στοιχείο για την απάτη, οπότε σε αυτή την περίπτωση, το «τρίγωνο» μετασχηματίζεται σε «πολύγωνο» ή «διαμάντι».

Από την άλλη πλευρά, η ικανότητα πηγαίνει «χέρι με χέρι» με την ευκαιρία. Με άλλα λόγια, αυτός που έχει την ευκαιρία να διαπράξει απάτη, έχει την ικανότητα να δει ότι υπάρχει η ευκαιρία. Στο πλαίσιο αυτό, σχετικές ικανότητες, όπως είναι η τεχνογνωσία του, η ικανότητά του να διαχειρίζεται και να αντιμετωπίζει το στρες, η σιγουριά στον εαυτό του, στις δυνατότητές του και στην αδυναμία των άλλων να τον ανακαλύψουν, οι χειριστικές του ικανότητες και η ευκολία να πείθει ή να ψεύδεται, αξιοποιούνται στο έπακρο από τον απατεώνα.

Η εκλογίκευση της πράξης, το τρίτο στοιχείο του τριγώνου, είναι απαραίτητη για να μπορέσει ο απατεώνας είτε να βρει λογικοφανείς και πιστευτές δικαιολογίες, είτε να έχει ικανοποιητικούς λόγους που πείθουν αυτόν και τους άλλους. Αυτό που ισχύει γενικά, είναι ότι το οικονομικό έγκλημα, γίνεται ευκολότερα αποδεκτό ή βρίσκονται δικαιολογίες, από τον κοινωνικό και τον επαγγελματικό περίγυρο, σε σχέση με τα λοιπά εγκλήματα όπου έχουμε κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Στην απάτη το κόστος είναι χρηματικό και γι’ αυτό τον λόγο, «ξεπερνιέται» χωρίς μεγάλη δυσκολία. Πέραν των άλλων, η εκλογίκευση είναι χρειαζούμενη, γιατί «ενεργεί» ως ο «προστάτης» από τις «εσωτερικές φωνές» που προσπαθούν να αποτρέψουν τον άνθρωπο από τη διάπραξη της απάτης. Ειδικά στην περίπτωση αυτή, οι «φωνές» τείνουν να εξασθενούν όσο επαναλαμβάνεται η παραβατική ενέργεια.

Ένα σημαντικό ζήτημα που έχει να κάνει με την απάτη και δεν εντάσσεται ξεκάθαρα στο «τρίγωνο» είναι ο «φόβος της πτώσης»: αυτόν τον έχει ο άνθρωπος που είτε απειλείται, είτε έχει σοβαρούς λόγους να φοβάται ότι μπορεί να χάσει ή κινδυνεύει να απολέσει τα ωφελήματα και τα προνόμια από την θέση που κατέχει. Αυτός μπορεί να είναι στον επαγγελματικό στίβο, στην κοινωνία ή στην πολιτική. Κατ’ αντιστοιχία υπάρχει ο «φόβος της αποτυχίας», που έχει όμως μικρότερο και λιγότερο ρόλο στην απόφαση εμπλοκής σε απάτη. Ο συγκεκριμένος φόβος είναι περισσότερο συνηθισμένος και εμφανής σε στελέχη επιχειρήσεων και σε όσους βρίσκονται σε ανώτερες θέσεις ευθύνης. Ο «φόβος της αποτυχίας» δεν επηρεάζει, στο βαθμό που το κάνει ο «φόβος της πτώσης», το σκεπτικό του ανθρώπου να διαπράξει μια απάτη.

Συμπερασματικά, το «τρίγωνο της απάτης» είναι σημαντικό για την ερμηνεία του φαινομένου, παρόλα αυτά πρέπει να αντιμετωπίζεται με επιφύλαξη. Ο λόγος που κάποιος σκέφτεται να διαπράξει το αδίκημα, είναι διαφορετικός από την αιτία που αυτό διαπράττεται και ακόμα πιο διαφορετικός, όταν αυτό επαναλαμβάνεται. Γενικά, απαιτείται κάτι περισσότερο από το οικονομικό κίνητρο για την απάτη.

Η πίεση είναι ένας ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας, καθώς και ο ρόλος των «εσωτερικών φωνών», είτε ως συμπληρωματικό στοιχείο του «τριγώνου», είτε αντικαθιστώντας την εκλογίκευση. Η δυναμική της πρόληψης της απάτης, έχει να κάνει με την εξαφάνιση των ευκαιριών για τη διάπραξή της, παρόλα αυτά, η θεσμική θωράκιση των οργανισμών σε συνδυασμό με την κουλτούρα διαφάνειας στην αντιμετώπιση των φαινομένων απάτης, λειτουργούν ως καθοριστικής σημασίας πρωτοβουλίες, που αποδυναμώνουν τη δυναμική και την αλληλεπίδραση των στοιχείων του «τριγώνου της απάτης».