Πολλές είναι οι μελέτες που αποδεικνύουν ότι τα περιοριστικά μέτρα λόγω κοροναϊού είχαν αρνητικές επιπτώσεις στη συμπεριφορά και τον ψυχισμό των παιδιών και των εφήβων, περίπου στο ένα τρίτο των οικογενειών στη χώρα μας.

Αυτό επιβεβαιώνει στο tvxs.gr και η ψυχολόγος – παιδοψυχολόγος Αλεξάνδρα Καππάτου, μιλώντας μεταξύ άλλων για τις ψυχικές επιπτώσεις στην υγεία των παιδιών, τους φόβους τους, αλλά και τους τρόπους διαχείρησης από τη μεριά των γονέων. 

• Σύμφωνα με τις κλινικές παρατηρήσεις των ειδικών, τους τελευταίους μήνες πολλά παιδιά βίωσαν άγχος και αβεβαιότητα, είχαν αρνητικές σκέψεις και προβληματισμούς. Ποιες είναι οι ψυχολογικές επιπτώσεις του lockdown σε παιδιά και εφήβους;

Αρχικώς να σας επισημάνω ότι αυτα που βιώνουμε κι εμείς οι ενήλικες σε έναν μεγάλο βαθμό τα βιώνουν και τα παιδιά μας, γιατί αποτελούμε μοντέλα μίμησης και πρότυπα, οπότε εκτός του ότι αντιλαμβάνονται ταυτόχρονα απορροφούν τα δικά μας συναισθήματα.  Αρκετά παιδιά λοιπόν έχουν βιώσει άγχος στην καραντίνα, ενώ φαίνεται ότι κάποια έχουν εμφανίσει κατάθλιψη, προβλήματα με τον ύπνο ή θέματα στη συμπεριφορά τους. Αυτές αποτελούν κάποιες πρώτες εκτιμήσεις. Στην πραγματικότητα όμως οι επιπτώσεις στον ψυχισμό των παιδιών και των εφήβων από αυτή την κατάσταση  θα φανούν και θα αποτιμηθούν αργότερα.

• Πως βιώνει ένα παιδί τον φόβο στο άκουσμα «Πρόσεχε μην κολλήσεις τον παππού και τη γιαγιά»;

Τα παιδιά τα έχουν ακούσει πολλές φορές αυτά κι όσο κι αν σας φανεί παράξενο ήδη έχουν προσαρμοστεί σε πάρα πολλούς από τους κανόνες και τους ακολουθούν με ακρίβεια. Δηλαδή αρκετούς από τους κανόνες, όπως είναι η χρήση της μάσκας και το πλύσιμο των χεριών τους ακολουθούν με απόλυτη συνέπεια . Κι αυτό συμβαίνει και στα παιδιά μικρότερης ηλικίας. Αυτό που ίσως φαίνεται να είναι είναι πιο δύσκολο είναι  να κρατούν τις απαραίτητες αποστάσεις κατά την διάρκεια των διαλειμμάτων  επειδή έχουν την ανάγκη  να πλησιάζουν το ένα το άλλο. Αυτό φαντάζει  δύσκολο ως ακατόρθωτο για τα παιδιά.

Ακόμα και τα μεγαλύτερα παιδιά παρότι έχουν κουραστεί από όλη την κατάσταση και την παραμονή τους στο σπίτι, όπου δημιουργούνται πολλές φορές ασφυκτικές συνθήκες, τηρούν τους κανόνες με ευλάβεια. Αξίζει να αναφέρουμε ότι τα παιδιά κυρίως της εφηβείας, έχουν στοχοποιηθεί σε αρκετές περιπτώσεις και  κατηγορηθεί  σαν  πιθανοί υπερμεταδότες  στα ευπαθή   μέλη  της οικογένειας κυρίως τη γιαγιά και το παππου. Εχουν ακούσει από τους γονείς τους πολλες φορές  ότι πρέπει να προσέχουν στην επαφή με τον παππού και τη γιαγιά.

Αυτές οι υποδείξεις ήταν πιο έντονες το καλοκαίρι και το Σεπτέμβριο που είχαν αρχίσει να κυκλοφορούν και να συγχρωτίζονται πιο ελεύθερα με τους συνομηλίκους τους.   Αυτά είχαν ως συνέπεια να αισθάνονται άγχος , ανησυχία αλλά και ενοχές . Μου ανέφεραν έφηβοι όταν συναντούσαν  τους  φίλους τους , ότι ένιωθαν παγωμένοι στεναχωρημένοι και δεν ήξεραν πως να διαχειριστούν την ανάγκη τους να συναντούν τους συνομηλίκους τους και την ευθύνη που έφεραν για τους γονείς και τους παππούδες τους. . 

• Θα μπορούσε αυτό να του προκαλέσει κάποιο μετατραυματικό στρες;

​Αυτό θα μπορούσε να δημιουργηθεί κυρίως  σε κάποιες περιπτώσεις που ενδεχομένως να θεωρούσαν ότι ήταν οι ίδιοι υπεύθυνοι που είχε κολλήσει κάποιο μέλος της οικογένειας τους αν μάλιστα υπήρχε εισαγωγή στο νοσοκομείο ή κάποια επιπλοκή . Επίσης κάποια άτομα υπερευαίσθητα με προυπάρχουσες ψυχολογικές δυσκολίες ενδεχομένως ήταν πιο επιρρεπή στο να βιώσουν μετατραυματικό στρές. .

• Πως η κοινωνική απομόνωση και η μοναξιά μπορούν να επιδράσουν αρνητικά στην ψυχική υγεία σε βάθος χρόνου;

Αυτή τη στιγμή πάμε βήμα – βήμα. Ήδη τα παιδιά παρουσιάζουν μια μεγάλη κόπωση από όλη αυτήν την κατάσταση που τους στερεί τη δυνατότητα να συναντήσουν τους φίλους τους. Τα συναισθήματα εντείνονται και με το θέμα της τηλεκπαίδευσης. Περιορίζονται λοιπόν στη  επαφή μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Η δια ζώσης επαφή έχει περιοριστεί πάρα πολύ. Ο έφηβος έχει την ανάγκη κυρίως να συναναστραφεί με τα συνομήλικα παιδιά, να πειραματιστεί μαζί τους, γιατί έτσι εισπράττει  επιβεβαίωση, ενώ ταυτόχρονα αυτοί είναι οι σύμμαχοι του στους προβληματισμούς του, στις δοκιμές του, στις ανησυχίες του, αυτοί που του δίνουν απαντήσεις για διάφορα ερωτήματα της ζωής. Όλα αυτά γίνονται κυρίως ηλεκτρονικά πλέον ,  οπότε εκεί δημιουργείται η κόπωση.

Εκτός αυτών έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά ασχολούνται πολλές ώρες   τη μέρα με τα ηλεκτρονικά, ή με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κάνοντας  συχνά γνωριμίες ακόμη και με άγνωστους καθώς δεν έχουν κάτι άλλο να κάνουν  όπως συχνά αναφέρουν. H online ζωή εγκυμονεί πολλούς κινδύνους, όπως τον κίνδυνο του εθισμού, με όλες τις γνωστές επιπτώσεις. Σε αρκετές περιπτώσεις ο έφηβος παρουσιάζει εκνευρισμό , θυμό σαν αντίδραση στην προσπάθεια των γονιών να οριοθετήσουν την χρήση . Αυτούς τους περιορισμούς κάθε έφηβος τους βιώνει με διαφορετικό τρόπο . Ωστόσο παρατηρούνται συμπτώματα άγχους , κρίσεις πανικού , διαταραχές στον ύπνο καθώς και σωματοποίηση του άγχους.

• Ποιος είναι ο τρόπος διαχείρισης τέτοιων καταστάσεων; Πρέπει οι γονείς να ενθαρρύνουν τα παιδιά να εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους μέσα από δραστηριότητες για παράδειγμα;

Το πρώτο πράγμα που μπορεί να κάνει ο γονιός όταν αντιληφθεί κάποια αλλαγή στην συμπεριφορά του παιδιού του, είναι να σκεφτεί που μπορεί να οφείλεται αυτή η αλλαγή. Να εξετάσει ο ίδιος ο γονιός τη συμπεριφορά του, αν έχει άγχος, πως  αυτο διαχέεται στην ατμόσφαιρα , αν υπάρχουν  προβλήματα στη σχέση του ζευγαριού εντάσεις ή καβγάδες  κλπ.. Καλό θα είναι να μην υπάρχουν εντάσεις παρουσία των παιδιών , να ελέγξουν  το άγχος τους και  να ασχολούνται με τα παιδιά. Το δεύτερο που χρειάζεται να αναρωτηθούν είναι αν ασχολούνται ουσιαστικά με τα παιδιά, αν είναι διαθέσιμοι κι όχι απλά διεκπεραιωτικοί.  Οι γονείς μπορεί να βοηθήσουν σημαντικά  αν προσπαθήσουν να περιορίσουν την ένταση και το άγχος τους, δείξουν διαθεσιμότητα προς τα παιδιά τους  , ασχοληθούν  μαζί τους , κάνουν  διάφορες συζητήσεις για τα συναισθήματά τους , δείχνοντας τους ότι είναι δίπλα τους και διαβεβαιώνοντας τα ότι είναι ασφαλή .

• Οι γονείς πρέπει να λένε την αλήθεια για τον κοροναϊό, και να δίνουν απλές οδηγίες χωρίς να τα τρομοκρατούν. Ποια ακριβώς είναι η σωστή προσέγγιση;

Πάντα τα παιδιά θα πρέπει να γνωρίζουν την αλήθεια προσαρμοσμένη στην ηλικία τους και στη φάση ανάπτυξής τους ώστε και να μην τρομοκρατούνται. Κι αυτός είναι και ένας λόγος που πρέπει να περιοριστούν οι ειδήσεις κι όλη αυτή η τρομολαγνεία που είναι διάχυτη ή φράσεις που είναι δραματικές, γιατί στα παιδικά μάτια παίρνουν τεράστιες διαστάσεις. Κι αν δεν υπάρχει εξήγηση από την μεριά των γονέων μετατρέπονται σε άγχος, αγωνίες, εφιάλτες κλπ.

Μπορούμε για παράδειγμα να ακούμε ειδήσεις όταν τα παιδιά μας είναι απασχολημένα. Επίσης είναι σημαντικό τα Σαββατοκύριακα και όποτε άλλοτε έχουμε χρόνο, να κάνουμε βόλτες με τα παιδιά. Θα έρθουν σε επαφή και με τη φύση και μαζί μας. Μέσα στο σπίτι υπάρχουν δραστηριότητες να κάνουμε μαζί τους, όπως το μαγείρεμα, ο χορός, το τραγούδι, οι ταινίες, η ανάγνωση βιβλίων ή τα επιτραπέζια κλπ. Στόχος είναι να χαλαρώσουμε και να γελάσουμε, ώστε να υπάρχει σύνδεση μαζί τους .

• Πρόσφατα άνοιξαν τα δημοτικά σχολεία. Αυτό πως πιστεύετε ότι λειτουργεί σχετικά με την ψυχολογία των παιδιών;

Εξαρτάται πως το διαχειρίζονται οι γονείς. Γιατί σε πολλά παιδιά χρειάζεται μια νέα προσαρμογή. Σκεφτείτε για παράδειγμα τα παιδιά που πάνε πρώτη δημοτικού και τα παιδιά που πάνε για πρώτη φορά στον παιδικό σταθμό εκεί που προσαρμόστηκαν ξαφνικά διεκόπη η καθημερινότητά τους. Στα μεγαλύτερα παιδιά ίσως να είναι πιο εύκολο, αλλά πιθανόν να αντιμετωπίζουν δυσκολία  στις σχολικές εργασίες. Φυσικά αυτό οι εκπαιδευτικοί το γνωρίζουν, γι΄αυτό και η στάση τους είναι πιο ήπια στον τομέα των σχολικών εργασιών. Φέτος είναι μια χρονιά που προέχει η ασφάλεια τους και επικεντρώνεται η προσπάθεια   στη διασφάλιση της ψυχοσυναισθηματικής τους ισορροπίας και λιγότερο το θέμα των γνώσεων. Είναι ένας αγώνας διασφάλισης της καθημερινότητας, της ρουτίνας και της ψυχικής υγείας των παιδιών.