Μπορεί οι διακοπές να είναι συνδεδεμένες γα τους περισσότερους με στιγμές ανεμελιάς, χαλάρωσης και ξενοιασιάς αλλά τα τελευταία χρόνια ένα νέο είδος τουρισμού κάνει την εμφάνιση του.

Ο «σκοτεινός τουρισμός» (dark tourism) σχετίζεται με επισκέψεις σε ανατριχιαστικά μέρη που «στοιχειώνουν» ιστορίες βίας, δολοφονιών και ανθρώπινης βαρβαρότητας. Στα μέρη όπου κάποτε κάποιοι θα έκαναν τα πάντα για να φύγουν, σήμερα συρρέουν επισκέπτες που θέλουν να ενημερωθούν για τα ιστορικά γεγονότα και να βιώσουν με εναλλακτικές πρακτικές και δραστηριότητες το σκοτεινό παρελθόν των προορισμών αυτών.

Ξεναγήσεις σε τόπους εκτελέσεων και θανάτου σε κοινή θέα, μέρη μαζικών δολοφονιών, σε πεδία μάχης ή μέρη όπου άφησαν την τελευταία τους πνοή μεγάλες προσωπικότητες, μαυσωλεία, κοιμητήρια, τόποι που συνδέονται με τη δουλειά, που έχουν υποστεί φυσικές καταστροφές (τυφώνες, τσουνάμι), φυλακές, καθώς και μέρη όπου γίνεται αναπαράσταση γεγονότων θανάτου και καταστροφής.

Οι τουρίστες ανεβάζουν φωτογραφίες στο διαδίκτυο όπου παρουσιάζονται χαμογελαστοί στο Άουσβιτς ή μπροστά από ένα σκουριασμένο αυτοκίνητο στο Pripyat, την ουκρανική πόλη που εκκενώθηκε μετά την πυρηνική κατάρρευση του Τσερνομπίλ το 1986. Οι προκλητικές εικόνες κάνουν το γύρο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και πολλές φορές δημιουργούν αντιδράσεις. Σίγουρα όχι άδικα, αν αναρωτηθεί κανείς ποια πραγματική ανάγκη οδηγεί αυτούς τους ανθρώπους να επισκεφτούν αυτά τα μέρη. Περιέργεια; Κυνήγι μιας διαφορετικής εμπειρίας; Ένα είδος ηδονοβλεψίας στο πια σκοτεινά μέρη του παρελθόντος; Άντληση χαράς με την τραγωδία του άλλου; Μια διαφορετική προσέγγιση του θανάτου;

Η αλήθεια είναι ότι οι επισκέψεις σε μέρη που συνδέονται με το θάνατο και τα βάσανα είναι δημοφιλείς εδώ και χρόνια. Ο Mark Twain αφιέρωσε ένα πλήρες κεφάλαιο στην Πομπηία στο βιβλίο του «The Innocents Abroad», ενώ οι τουρίστες επισκέπτονταν τα χωράφια του Gettysburg το 1863, για να δουν τις συνέπειες μιας από τις πιο αιματηρές μάχες του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου.

Διαβάστε ακόμα: «Ο τουρισμός που πληγώνει…» των Περικλή Λύτρα και Αθηνά Παπαγεωργίου

Ο λεγόμενος σκοτεινός τουρισμός δεν είναι καινούργιος, αυτό που είναι νέο είναι πως πωλείται από κάθε τουριστικό πρακτορείο. Ωστόσο το πρώτο πράγμα που πρέπει να αναρωτηθεί κανείς είναι αν ταξιδεύουμε σε αυτά τα μέρη για να διευρύνουμε τις γνώσεις μας παραπάνω ή απλώς για να καλύψουμε κάποια νοσηρή περιέργεια. Σημασία βέβαια έχει πάντα η προσέγγιση σε κάθε θέμα. Υπάρχουν πολλοί ταξιδιωτικοί πράκτορες που κάποιες φορές διαστρεβλώνουν τα γεγονότα για να κάνουν το αποτέλεσμα ακόμα πιο δραματικό και συνεπώς τους τουρίστες ακόμα πιο «ευχαριστημένος». Υπάρχουν κι άλλοι όμως που προσεγγίζουν ευαίσθητα θέματα όπως η γενοκτονία, η τρομοκρατία και η πυρηνική καταστροφή με τον τρόπο που τους αρμόζει.

Τοποθεσίες όπως το Άουσβιτς, το Ground Zero και τα σημεία εκτέλεσης στην Καμπότζη είναι μερικοί από τους πιο γνωστούς προορισμούς που ανήκουν στην κατηγορία του σκοτεινού τουρισμού. Ο Philip Stone, διευθυντής του Ινστιτούτου Έρευνας Σκοτεινού Τουρισμού στο Πανεπιστήμιο του Central Lancashire, υποστηρίζει ότι ο σκοτεινός τουρισμός αφορά κάθε ταξίδι που σχετίζεται με το θάνατο, την καταστροφή ή το μακάβριο. «Είναι η εμπορευματοποίηση του θανάτου», αναφέρει.

Εκτός από τις γνωστές τοποθεσίες ανθρώπινης τραγωδίας, υπάρχουν όλο και περισσότερες ευκαιρίες για τους ταξιδιώτες να «βυθίζονται» σε δυσάρεστες εμπειρίες του παρελθόντος. Στο Βιετνάμ, οι επισκέπτες στις σήραγγες Cu Chi, που χρησιμοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ, καλούνται να συρθούν στο εσωτερικό, ενώ πάνω από το έδαφος τους δίνεται η ευκαιρία να κρατήσουν όπλα που χρησιμοποιούσε ο στρατός του Viet Cong.

Στην Ευρώπη οι τουρίστες μπορούν να ακολουθήσουν το δρόμο των 49 κοιμητηρίων που έχει αναγνωρισθεί από το Συμβούλιο της Ευρώπης ως χώρος πολιτιστικής κληρονομιάς, ο οποίος εκτείνεται σε 37 πόλεις σε 16 χώρες, ενώ ο Εμφύλιος Πόλεμος είναι επίσης το θέμα πολλών ξεναγήσεων στην Ισπανία. Άλλο παράδειγμα σκοτεινού τουρισμού είναι οι ειδικές ξεναγήσεις στα σύνορα του Μεξικό, όπου γίνεται προσομοίωση της μεταφοράς των παράνομων μεταναστών στις ΗΠΑ.

Στο «Extreme Night» που διοργανώνεται στη συγκεκριμένη φυλακή, η κατάσταση είναι ακόμη πιο τρομακτική. Κατά τη διάρκεια του δρώμενου, οι τουρίστες ανακρίνονται, παρενοχλούνται, σπρώχνονται και εξευτελίζονται- όλα στο πλαίσιο ενός παιχνιδιού ρόλων σχεδιασμένο να προσομοιάζει με μια αληθινή εμπειρία μέσα σε φυλακή.

Το μουσείο bunker Stasi στην Ανατολική Γερμανία προσφέρει μια «προσομοίωση πραγματικότητας», όπου οι επισκέπτες μπορούν να περάσουν ένα εξαντλητικό 16ωρο που τους συμπεριφέρονται ως πρώην στρατιώτες. Ομοίως, το Karosta Prision που ήταν κάποτε φυλακή και τώρα είναι  ξενοδοχείο, προσκαλεί τους επισκέπτες να είναι κρατούμενοι για μια ημέρα και να δουν πως ήταν η ζωή.

Τα βασανιστήρια και η εκτέλεση ήταν ένα καθημερινό φαινόμενο στη φυλακή Karosta κοντά στη Liepaja της Λετονίας, η οποία χρησιμοποιήθηκε ως ναζιστική και σοβιετική στρατιωτική φυλακή για τον μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα. Καθώς τα καθεστώτα εναλλάσσονταν στην εξουσία, άλλαζαν και οι κρατούμενοι –«φιλοξένησε» από επαναστάτες μέχρι ναυτικούς και λιποτάκτες- αλλά οι τακτικές βασανισμού παρέμειναν απαράλλακτες. Προτού μπουν στο κελί, οι επισκέπτες πρέπει να υπογράψουν μια συμφωνία που τους επιτρέπει να προσβάλλονται και να αντιμετωπίζονται σαν κρατούμενοι. Εάν παραβιάσουν τις εντολές, οι φρουροί μπορεί να τους αναγκάσουν σε σωματική άσκηση ή εργασίες καθαρισμού.

«Νομίζω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι πηγαίνουν σε αυτά τα μέρη από καθαρή περιέργεια», αναφέρει ο Jason Feifer ο οποίος αναλύει τη συμπεριφορά των ανθρώπων που πηγαίνουν σε αυτά τα μέρη. «Παρακολουθώ τους τουρίστες να τραβούν φωτογραφίες σε αυτά τα μέρη και συνειδητοποιώ ότι οι άνθρωποι θέλουν να αιχμαλωτίσουν τη στιγμή στο συγκεκριμένο μέρος αλλά δεν ξέρουν τον τρόπο», πρόσθεσε. Άλλοι ερευνητές αναφέρουν ότι αυτό που οδηγεί τους ταξιδιώτες να επιλέξουν ένα τέτοιου είδους διακοπών, είναι ότι οι άνθρωποι έχουν κίνητρο την επιθυμία τους να συναντήσουν συμβολικά ή πραγματικά τον θάνατο.