“Μαθήματα φιλοσοφίας σε έξι ώρες και ένα τέταρτο” Βίτολντ Γκομπρόβιτς, Μτφρ.: Κατερίνα Σχινά, Εκδόσεις Πατάκη

Μέσα από το  προσωπικό του κάτοπτρο ο Βίτολντ Γκομπρόβιτς επιδιώκει την ερμηνεία της πραγματικότητας αλλά και του ατόμου, αδιατάρακτος και επίμονος σε όλη τη δημιουργική διαδρομή του˙ ένας συγγραφέας με στιβαρό λογοτεχνικό έρεισμα, μα άλλο τόσο ένας διανοούμενος με αισθητήριο και αιχμές στη σκέψη του. Τα συγκεκριμένα «μαθήματα φιλοσοφίας» που κατέθεσε –εν τέλει ως παρακαταθήκη στην κατοπινή ερμηνεία της λογοτεχνικής ταυτότητάς του– αποτελούν μια μικρή, άμεση φιλοσοφική ενατένιση του παρόντος κόσμου.

Βασική επιδίωξη του Πολωνού συγγραφέα (1904-1969) είναι η εστίαση στα φιλοσοφικά συστήματα που εμπράκτως επεξέτειναν τη σημασία του σύγχρονου στοχασμού στο γίγνεσθαι του εικοστού αιώνα. Η ανθρώπινη σφαίρα διά της υπαρξιακής θεώρησης τον οδήγησε στη διατύπωση μιας άποψης περί του απόλυτου: το συμπαντικό κενό μπορεί να καλυφθεί από την αλήθεια, την ωριμότητα, τη ζύμωση του βλέμματος, την εμπέδωση της ολότητας. Άλλο τόσο ο άνθρωπος θέλει να είναι θεός, έχει συνείδηση της δικής του ατέλειας, είναι καταδικασμένος να επιδιώκει τον εαυτό του, εμμένει σε διαφορετικές-πλασμένες πραγματικότητες, οφείλει να αναζητά το συγκεκριμένο στίγμα της ύπαρξης. Όπως σημειώνει στην εμβριθή εισαγωγή τού βιβλίου ο Φρ. Μ. Καταλούτσιο, είναι αξιοσημείωτο ότι ο Γκομπρόβιτς «διέσχισε» τον φροϋδισμό αφότου μελέτησε τον Καντ, τον Χέγκελ, τον Κίρκεγκορ, τον Νίτσε και τον Σόπενχαουερ, στάθηκε κριτικά απέναντι στον Σαρτρ και τον Καμύ, διέκρινε τις ισορροπίες του μαρξισμού και όδευσε ως απελπισμένος υπαρξιστής (ή μάλλον, ως σκεπτικιστής δρομέας) μεταξύ κόσμου και χάους. Το ανήσυχο πνεύμα του δεν επαναπαύτηκε ποτέ.

Στα «μαθήματα φιλοσοφίας» αμφισβητεί ευθέως τη χρησιμότητα της φιλοσοφίας, όταν γίνεται συστηματική και εμφανίζεται συστηματοποιημένη. Και καταφέρεται εναντίον εκείνων που πρεσβεύουν την επιστημοσύνη σε βάρος της πραγμάτωσης των ιδεών… Ο συγγραφέας βρίσκεται πια στη δύση της βιολογικής του ζωής. Έχει πλήρη γνώση και επίγνωση δύο παγκόσμιων πολέμων, τη γεύση της εξορίας και της απόρριψης, την αίσθηση ότι τίποτε δεν εξελίσσεται προς όφελος της ανθρώπινης υπόστασης. Στο Ημερολόγιό του σημείωνε εξάλλου ότι η επιστήμη δεν βοηθάει σε τίποτε άλλο παρά μόνον στην αποκτήνωση, σε αντίθεση με τον ευεπίφορο ρόλο της τέχνης στις συνειδήσεις.

Επικεντρώνοντας στο προκείμενο βιβλίο πάντως, πρέπει να επισημανθεί ότι τα μαθήματα αυτά έλαβαν χώρα με μοναδικούς αποδέκτες τη σύζυγο και τον έμπιστο βοηθό του. Διαβάζονται ως καταγεγραμμένες σημειώσεις, είτε ως εράνισμα διαλέξεων από έναν βαθύ γνώστη της σύγχρονης σκέψης και βεβαίως έναν ευέλικτο διαχειριστή απόψεων, μεθοδολογικών ζητημάτων, σχολιασμένων διατυπώσεων και στοχαστικών διεργασιών. Ο λόγος του Γκομπρόβιτς ρέει σε αυτά τα μαθήματα με μιαν αβίαστη αφηγηματική πρόθεση, γίνεται επεξηγηματικός ή άλλοτε υποστηρικτικός μιας έμμονης ιδέας και σχεδόν πάντοτε αναλυτικός ως προς την παράθεση κάποιου ισχυρού επιχειρήματός του. Και το σημαντικότερο: ο φιλαναγνώστης, που ήδη γνωρίζει το έργο του, πεζογραφικό και θεατρικό, θα βρει μια άριστη ευκαιρία αποδελτίωσης ενός συγγραφικού σύμπαντος με τα εμφανή ή και αφανή «υποστυλώματά» του στη φιλοσοφία. Το επισημαίνει ο ίδιος ο συγγραφέας λέγοντας, σε κάποιο σημείο: «Η φιλοσοφία έχει για μένα την υπέρτατη αξία τού να οργανώνει τον κόσμο πάνω σε ένα όραμα…».

Πηγή: Toperiodiko.gr