Τα νησιά της Καραϊβικής στα οποία κατοικούν οι γηγενείς πληθυσμοί του Παναμά απειλούνται άμεσα από την κλιματική αλλαγή, την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τις ολοένα και πιο απρόβλεπτες μεταβολές του καιρού. Σε αντίθεση με άλλες νησιωτικές κοινότητες που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα, οι Guna έχουν έτοιμο σχέδιο διαφυγής.

Την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου, το πέρασμα του τυφώνα Ίρμα ήταν ολέθριο. Ο πιο δυνατός τυφώνας του Ατλαντικού στην καταγεγραμμένη ιστορία, σάρωσε την Καραϊβική, «εξαφάνισε» δύο ολόκληρα νησιά, «ρούφηξε» τα νερά των ακτών στις Μπαχάμες, ενώ, σαν να μην έφτανε το φονικό πέρασμα, τα «βήματα» της ακολούθησε αμέσως μετά ο επίσης καταστροφικός κυκλώνας Μαρία.

Το μικροσκοπικό λιμάνι του Carti στην ηπειρωτική χώρα του Παναμά είναι το σημείο από το οποίο οι τουρίστες ξεκινούν τις περιηγήσεις τους στα ειδυλλιακά νησιά του αρχιπελάγους. Η αυτόνομη περιοχή Γκούνα Γιάλα είναι ένας έναν από τους κορυφαίους τουριστικούς προορισμούς του Παναμά. Όπως γράφει το BBC, οι περισσότερες κοινότητες των Guna ζουν στο αρχιπέλαγος. Στην ανοικτή θάλασσα τους οδήγησαν κάποτε οι ασθένειες και τα δηλητηριώδη φίδια. Αλλά τώρα οι περισσότεροι πιστεύουν ότι μόνο η επιστροφή στην ηπειρωτική χώρα μπορεί να διασφαλίσει το μέλλον τους.

Του σχεδίου μετεγκατάστασης ηγούνται οι κάτοικοι του Gardi Sugdub. Ένα χιλιόμετρο εσωτερικά του λιμανιού, στη La Barriada, υπάρχει μία έκταση 17 εκταρίων (42 στρέμματα) για την ανάπτυξη ενός νέου χωριού που τους περιμένει.

Το συγκριτικό πλεονέκτημα των Guna έναντι άλλων κοινοτήτων σε όλη την υφήλιο που απειλούνται άμεσα από την κλιματική αλλαγή, είναι ότι οι Guna κατέχουν ήδη ένα κομμάτι γης που τους περιμένει.

Η Victoria Navarro, που ζει στο νησί Gardi Sugdub, ονειρεύεται τη στεγνή, ασφαλή και σε επίπεδο υψηλότερο από την επιφάνεια της θάλασσας, νέα γη.

Όπως λέει «τα εγγόνια μου θέλουν να παίζουν ποδόσφαιρο και βόλεϊ, αλλά δεν υπάρχει χώρος στο νησί μας. Εδώ μπορούν να είναι ελεύθερα σαν τα πουλιά». Το 2010, η Victoria και οι νησιώτες γείτονες της άρχισαν να καθαρίζουν τη γη προετοιμάζοντας την κατασκευή του νέου χωριού. «Συμμετείχαν όλοι», θυμάται. «Ήταν μια πολύ χαρούμενη στιγμή».

Την ίδια περίοδο, με τη χρηματοδότηση της Διαμερικανικής Τράπεζας Αναπτύξεως, η κυβέρνηση του Παναμά άρχισε τις εργασίες για την κατασκευή ενός μεγάλου νέου σχολείου δίπλα στη La Barriada. Το συγκρότημα, κόστους 9 εκατ. δολαρίων, σχεδιάστηκε για να στεγάσει μαθητές από όλο το αρχιπέλαγος. Λίγο πιο κάτω, ξεκίνησε και η κατασκευή ενός νέου νοσοκομείου, στο οποίο επενδύθηκαν 11 εκατ. δολάρια.

Όλα φαίνονταν ελπιδοφόρα, ειδικά όταν το 2015 η κυβέρνηση δεσμεύτηκε να χτίσει 300 σπίτια στη La Barriada -οι Guna είναι ιδιοκτήτες της γης, αλλά δεν έχουν τους οικονομικούς πόρους για να χτίσουν τόσα σπίτια.

Σήμερα όμως, οι εργασίες στο σχολείο και στο νοσοκομείο έχουν ανασταλεί εξαιτίας προβλημάτων που προέκυψαν με τις συμβάσεις, στην πραγματικότητα εξαιτίας μίας κακής συμφωνίας για τις παροχές νερού και ρεύματος. Όσο για την κατασκευή των σπιτιών, ακόμη δεν έχει ξεκινήσει.

Οι Guna είναι απογοητευμένοι, αλλά συνεχίζουν να ασκούν πιέσεις και να συγκεντρώνουν χρήματα. Η Victoria από την πλευρά της, δηλώνει αισιόδοξη. Πηγαίνει καθημερινά στη La Barriada για να βοηθήσει στην εκ νέου εκκαθάριση αυτών των 17 εκταρίων. Ακόμα κι έτσι, η γη αποκαλύπτεται σιγά σιγά, ο τόπος είναι ζούγκλα. Το σπίτι της Victoria πάντως, το καταπίνει εξίσου σιγά σιγά η θάλασσα.

Το νησάκι της, το Gardi Sugdub, έχει μήκος μόλις 400 μέτρα και πλάτος 150 μ., παρά ταύτα ζουν σε αυτό 2.000 άνθρωποι. Κάθε ίντσα του νησιού είναι χτισμένη, εκτός και αν είναι μέρος κάποιου αμμουδερού μονοπατιού. Η Victoria ζει μαζί με την ευρύτερη οικογένεια της: 17 άτομα μοιράζονται ένα μικρό σπίτι από μπαμπού.

Η έλλειψη χώρου για έναν πληθυσμό που αυξάνεται σταθερά ίσως είναι μεγαλύτερο πρόβλημα από την στάθμη της θάλασσας, η οποία ανεβαίνει κατά 2,3 – 2,5 εκατ. τον χρόνο (περίπου μια ίντσα τη δεκαετία). Ωστόσο, οι προσπάθειες επέκτασης του νησιού μπορεί να κάνουν τους κατοίκους ακόμη πιο ευάλωτους στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Ο Delfino Davies, ο οποίος εργάζεται ως οδηγός για τους τουρίστες, ζει με την οικογένειά του σε έξι απλές κατοικίες από μπαμπού που είναι χτισμένες κατά μήκος μιας γραμμής που ξεκινάει από το κέντρο του νησιού και κατεβαίνει στην ακτή. Για τους προγόνους του είχε νόημα να «σπρώξουν» την ακτή πιο μακριά. «Όταν ο παππούς μου, Τσάρλι Ντέιβις, ήρθε εδώ, ήταν ένα μικρό νησί, οπότε έφερε πέτρες και επέκτεινε τη γη», λέει.

Αυτό συνέβη σε ολόκληρο το αρχιπέλαγος Guna. Οι άνθρωποι γέμισαν τα σημεία γύρω από τις ακτές χρησιμοποιώντας πέτρες, σκουπίδια, και κοράλλια. «Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι προστατεύουν τις ακτές από τα έντονα κύματα, οπότε όταν αφαιρούμε τα κοράλλια, έστω και κάτω σε βάθος τριών μέτρων, δεν υπάρχει πλέον προστασία, γεγονός που δημιουργεί χάος», λέει ο δρ Hector Guzman, ερευνητής στο Tropical Institute Smithsonian στο Panama City.

«Τα στοιχεία για την περιοχή Carti όσον αφορά την καταστροφή του κοραλλιογενούς υφάλου είναι δραματικά. Συγκρίναμε αεροφωτογραφίες που τραβήχτηκαν τη δεκαετία του 1960 και το 2003».  Αυτό σημαίνει ότι οι νησιώτες είναι πλέον ιδιαίτερα ευάλωτοι στις καταιγίδες. Όταν αρχίζει η βροχή και ο άνεμος, το νερό στο σπίτι της Victoria Navarro φτάνει μέχρι τους αστραγάλους. «Δεν κοιμόμαστε, είμαστε άγρυπνοι 24 ώρες το 24ωρο», λέει.

Το 2008, επί δύο εβδομάδες το νησί βρέθηκε στο έλεος σφοδρών καταιγίδων. Παρότι οι πρώτες σκέψεις για επιστροφή στην ηπειρωτική χώρα είχαν ήδη πέσει στο τραπέζι, μετά την καταστροφή αυτή, οι νησιώτες του Gardi Sugdub άρχισαν να καταστρώνουν το σχέδιο διαφυγής. Οι Guna είναι πολύ καλά οργανωμένοι. Οι Sailas, οι πνευματικοί και πολιτικοί αρχηγοί τους, λαμβάνουν αποφάσεις με βάση τις εισηγήσεις της κοινότητας. Στο Gardi Sugdub οι συναντήσεις είναι σχεδόν καθημερινές, ενώ έχει συσταθεί και μια επιτροπή η οποία έχει αναλάβει το σχέδιο μετεγκατάστασης και είναι υπεύθυνη για την επικοινωνία και τη συνεργασία με τις κρατικές υπηρεσίες.

«Το project αυτό θα αποτελέσει πρότυπο για τις υπόλοιπες κοινότητες των Guna», λέει ο Blas Lopez, κοινωνιολόγος και κοινοτικός ακτιβιστής. «Αλλά κάποιες εξ αυτών δεν πιστεύουν ότι θα συμβεί, βλέπουν ότι η κυβέρνηση δεν μας έχει υποστηρίξει, έτσι περιμένουν να δουν αν θα γίνει πραγματικότητα. Αν όμως, πετύχουμε το όνειρό μας και οι άλλες κοινότητες θα επιστρέψουν στην ηπειρωτική χώρα».

Υπάρχουν και νησιώτες ωστόσο, που αρνούνται την κλιματική αλλαγή, που δεν πιστεύουν τις επιστημονικές εκτιμήσεις ότι τα νησιά του αρχιπελάγους θα έχουν πλημμυρίσει σε μία δεκαετία. «Δεν πιστεύω τους επιστήμονες. Δεν νομίζω ότι τα νησιά θα εξαφανιστούν. Μόνο ο Θεός μπορεί να αποφασίσει κάτι τέτοιο. Αν οι άνθρωποι είναι διεφθαρμένοι και συμπεριφέρονται άσχημα, ο Θεός μπορεί να στείλει έναν τυφώνα ή έναν σεισμό και ίσως τότε τα νησιά εξαφανιστούν» λέει η Antoneta Reurter, μητέρα έξι παιδιών, η οποία δεν σκοπεύει να αφήσει το Gardi Sugdub. Και δεν είναι η μόνη.

Πάντως, ο διευθυντής εκπαίδευσης στο Gardi Sugdub, Francisco Gonzales, παραδέχεται ότι η κλιματική αλλαγή επηρεάζει όλο και περισσότερο τα νησιά. Πεντακόσιοι μαθητές σκουπίζουν τις τάξεις στα σχολεία του νησιού με βάρδιες. Το νέο σχολείο δίπλα στην La Barriada θα έπρεπε να είχε ανοίξει πριν από τρία χρόνια. Όταν εφέτος, για άλλη μια χρονιά, το σχολείο δεν άνοιξε οι κάτοικοι διαμαρτυρήθηκαν, μπλοκάροντας τον κεντρικό δρόμο που οδηγεί από το λιμάνι του Carti  στην ενδοχώρα, ζητώντας να μπει ένα τέλος στις ψεύτικες υποσχέσεις.

Τώρα φαίνεται ότι η κυβέρνηση του Juan Carlos Varela ακούει. «Ελπίζουμε ότι οι εργασίες στο σχολείο θα αρχίσουν και θα είμαστε σε θέση να το ολοκληρώσουμε το πρώτο τρίμηνο του 2018», δήλωσε στο BBC ο Jorge Gonzalez, ο υπουργός που έχει αναλάβει το σχέδιο μετεγκατάστασης. «Θα προσπαθήσουμε να βρούμε τους πόρους και να φέρουμε ρεύμα στο σχολείο και στο κέντρο υγείας» σημειώνει.

Όσο για τα 300 σπίτια που η κυβέρνηση υποσχέθηκε το 2015, το Υπουργείο Στέγασης υποσχέθηκε ότι θα παραδοθούν το 2018. Σύμφωνα με το δημοσίευμα, υπάρχουν ενδείξεις ότι η δέσμευση έχει βάση, καθώς οι υπάλληλοι του υπουργείου έχουν επισκεφθεί τη La Barriada προκειμένου να κάνουν αυτοψία της γης.