Έχουν περάσει σαράντα και πλέον χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου που συνέβαλε αποφασιστικά στην πτώση της επταετούς δικτατορίας των συνταγματαρχών στην Ελλάδα. Η Διεθνής Αμνηστία, μια οργάνωση μόλις 6 ετών τότε, κινητοποιήθηκε αμέσως και προσέτρεξε στο πλευρό των πολιτικών κρατουμένων της δικτατορίας. Το 1975, άνθρωποι που είχαν «υιοθετηθεί» από τη Διεθνή Αμνηστία ως φυλακισμένοι συνείδησης, με διαφορετικό κοινωνικό και πολιτικό υπόβαθρο αλλά με την ίδια πίστη στα ανθρώπινα δικαιώματα, ιδρύουν  το ελληνικό γραφείο της Διεθνούς Αμνηστίας. Πρώτη μας πρόεδρος, η Αμαλία Φλέμινγκ. Του Γιώργου Κoσμόπουλου. 

 «22 μέθοδοι βασανισμού»

Ήδη από το 1967, οργανώνεται επείγουσα αποστολή στην Ελλάδα, που επισκέπτεται τη χώρα για πρώτη φορά στις 30 Δεκεμβρίου. Αρχικά δεν δίνεται  πρόσβαση στους χώρους  κράτησης άλλα οι ερευνητές μας περνούν 4 εβδομάδες συλλέγοντας μαρτυρίες. Τα ευρήματα επιβεβαιώνουν τους χειρότερους φόβους της οργάνωσης. Οι απεσταλμένοι της οργάνωσης Αντόνι Μαρρέκο και Τζέιμς Μπέκετ,  χάρη στο θάρρος και την αποφασιστικότητα ορισμένων θυμάτων, καταγράφουν την κατάσταση. Στην πρώτη έκθεση που δημοσιεύεται τον Ιανουάριο του 1968 αναφέρουν  ότι «παρά το κλίμα φόβου ειδικά εκείνων που αποφυλακίστηκαν και μπορούν να αναφέρουν το πώς βασανίστηκαν, και παρά την εξαιρετική δυσκολία και το χρόνο που απαιτήθηκε για να έρθουμε σε επαφή μαζί τους, 16 άτομα κατέθεσαν στην αποστολή ότι βασανίστηκαν». Η αποστολή θα συγκεντρώσει και θα διασταυρώσει 32 ακόμη ονόματα ατόμων που βρίσκονταν φυλακισμένοι και είχε καταγγελθεί ότι βασανίστηκαν.

Στη ίδια έκθεση καταγράφονται 22 διαφορετικές μέθοδοι βασανισμού και σε λίγες μόνο παραγράφους συμπυκνώνεται η φρίκη των βασανιστηρίων όπως τα περιέγραψαν τα θύματα: το βασανιστήριο της φάλαγγας, σεξουαλικά βασανιστήρια γυναικών, ηλεκτροσόκ  και ψυχολογικά βασανιστήρια. Επίσης η έκθεση δεν διστάζει να αναφέρει τα ονόματα των καταγγελλομένων ως βασανιστών στην οδό Μπουμπουλίνας και αλλού: επιθεωρητής Λάμπρου, Μάλλιος, Μπάμπαλης, Καραπαναγιώτης και άλλοι.

Η Κίττυ Αρσένη, αργότερα θα περιγράψει τη συνάντηση με τους ερευνητές μας: «[…] με ειδοποιήσανε ότι είναι στην Ελλάδα, έχει έρθει μία αποστολή από την Άμνιστι Ιντερνάσιοναλ, όπου ψάχνει να βρει μαρτυρίες από ανθρώπους που πραγματικά βασανιστήκανε. Και μου είπανε θέλεις, μπορείς, το αντέχεις να πας; Και το άντεξα και πήγα. Αυτό ήταν στο σπίτι της Αμαλίας της Φλέμιγκ, η οποία και αυτή κυκλωμένη από ασφαλίτες και παρακολουθήσεις. Και ήτανε εκεί δύο της Άμνιστι Ιντερνάσιοναλ, ο Μαρέκο και ο Τζέιμς Μπέκετ».

Η δημοσίευση της έρευνας ξεσηκώνει σάλο σε όλη την Ευρώπη ενώ αντίστοιχες καταγγελίες δημοσιεύονται και από το διεθνή τύπο και άλλες οργανώσεις.

Η οργάνωση επιμένει και ο Μαρρέκο επιστρέφει στην Ελλάδα τον Μάρτιο του 1968. Κάτω από την πίεση που ασκείται από τη διεθνή κοινή γνώμη, του δίνεται για πρώτη φορά  πρόσβαση σε εγκαταστάσεις και κρατουμένους. Στις 28 Μαρτίου επισκέπτεται την οδό Μπουμπουλίνας. Περιγράφει την «ταράτσα» και συνομιλεί με τον Αντρέα Λεντάκη. Ο Μαρρέκο σημειώνει πως είχε «ελάχιστες αμφιβολίες ότι είχε υποστεί εξαιρετική κακομεταχείριση».

 Επισκέπτεται επίσης τις φυλακές της Αίγινας και Αβέρωφ  όπου συνομιλεί και με άλλους κρατούμενους. Συνομιλεί επίσης με τον Σ. Παττακό ο οποίος αρνείται τα πάντα. Ο ερευνητής επιμένει στην αξιοπιστία των μαρτυριών και επισημαίνει τον άμεσο κίνδυνο να εκδιωχθεί η Ελλάδα από το Συμβούλιο της Ευρώπης. «Ας μας πετάξουν έξω», απάντα  ο δικτάτορας κάτι που δεν θα αργήσει να συμβεί.

Η δεύτερη έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας δημοσιεύεται τον Απρίλιο του 1968 και εδραιώνει στη διεθνή κοινή γνώμη την πεποίθηση ότι στην Ελλάδα γίνονται βασανιστήρια.

«Υιοθεσία» πολιτικών κρατουμένων και η αποπομπή από το Συμβούλιο της Ευρώπης

Η κινητοποίηση  της  Διεθνούς Αμνηστίας  παραμένει σταθερή  καθ’ όλη τη διάρκεια της δικτατορίας. Συνεχόμενες επιστολές και  «θόρυβος» για να μην ξεχαστεί η φωνή των κρατούμενων. «Υιοθέτηση» εκατοντάδων εξ αυτών ως κρατούμενων συνείδησης, πολλοί εκ των οποίων αποφυλακίζονται. Η οργάνωση στέλνει επίσης παρατηρητές σε δίκες οι οποίες χαρακτηρίζονται παρωδίες και στηρίζει οικονομικά τις οικογένειες των θυμάτων. Τα  εθνικά γραφεία της οργάνωσης στις άλλες χώρες αναλαμβάνουν δράση: επιστολές συμπαράστασης και διαμαρτυρίας και όταν το 1972 ο τότε Γενικός Γραμματέας της οργάνωσης απευθύνει διεθνή  έκκληση για απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων,  όλα τα εθνικά γραφεία  δημοσιεύουν ταυτοχρόνως  τα ονόματά 356 κρατουμένων. Μεταξύ αυτών του Χρόνη Μίσσιου, του Αλέκου Παναγούλη, του Σάκη Καράγιωργα και  πολλών άλλων.

Η συμβολή της Διεθνούς Αμνηστίας στην αποβολή της χώρας από το Συμβούλιο της Ευρώπης (ΣτΕ) είναι καθοριστική ειδικά όσον αφορά τα βασανιστήρια. Οι ερευνητές της οργάνωσης θα παρουσιάσουν αναλυτικά τα ευρήματά τους απευθείας στο ΣτΕ. Όπως διηγείται ξανά η Κίττυ Αρσένη που είναι μάρτυρας-κλειδί για το ΣτΕ: «[…] αρχίζει και γίνεται μία κινητοποίηση στο εξωτερικό, που ξεκίνησε από τους Σκανδιναβούς οι οποίοι εγκαλούν την Ελλάδα στο Συμβούλιο της Ευρώπης, τα ανθρώπινα δικαιώματα για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εκεί γίνεται μία συνεργασία με τη Διεθνή Αμνηστία. Η Διεθνής Αμνηστία δίνει τις μαρτυρίες που είχε, οι περισσότερες ήταν ανώνυμες».

Η χωρά αποβάλλεται ουσιαστικά από το Συμβούλιο της Ευρώπης τον Δεκέμβριο του 1969, αν και τυπικά αποχώρησε λίγο πριν από την επίσημη αποβολή της, γεγονός  που ουσιαστικά επιβεβαιώνει ότι δεν πληρούσε  θεμελιώδεις αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των αξιών που μοιραζόνταν τα μέλη του.

Η οργάνωση επιμένοντας στη δικαίωση των θυμάτων και την καταδίκη των βασανιστών, στέλνει εκ νέου παρατηρητές στις δίκες των βασανιστών που ακολούθησαν και καλεί τις αρχές να δικάσουν όλους τους βασανιστές και να αποδομήσουν το μηχανισμό εκείνο που οδήγησε σ’ αυτά τα βασανιστήρια.
 
Τι κάνουμε σήμερα;

Σχεδόν 40 χρόνια μετά  την πτώση της δικτατορίας το αίτημα για εξάλειψη των βασανιστηρίων και της κακομεταχείρισης παντού στον κόσμο συνεχίζει να μας εμπνέει.

Στο Μεξικό, τη Νιγηρία , το Μαρόκο και τις Φιλιππίνες ακόμα και στην Ελλάδα συχνά , άνθρωποι  υφίστανται κακομεταχείριση και βασανίζονται .Το 2014 η Διεθνής Αμνηστία ξεκίνησε εκστρατεία για να  σταματήσει οριστικά η χρήση των βασανιστηρίων και άλλων μορφών απάνθρωπης κακομεταχείρισης, η οποία με βάση την τελευταία έρευνά μας παραμένει πραγματικότητα σε τουλάχιστον 141 χώρες ανά την υφήλιο – ουσιαστικά, σχεδόν σε όλες τις χώρες στις οποίες η οργάνωση δραστηριοποιείται.

Η Διεθνής Αμνηστία είναι πλέον 51 χρονών, ένα παγκόσμιο  κίνημα με περισσότερο από 2 εκατομμύρια μέλη και υποστηρικτές και 5 εκατομμύρια ακτιβιστές. Και αν πολλά έχουν αλλάξει αυτό που μας ενώνει με τους ερευνητές που στοιχειοθέτησαν τα βασανιστήρια στην Ελλάδα τότε είναι το ίδιο πνεύμα ανεξαρτησίας από κυβερνήσεις , θρησκείες, αμεροληψίας και μεθοδικότητας, οι ίδιες αρχές και το πείσμα για την προάσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας κάθε ανθρώπου.

Δυστυχώς η ίδια βαθιά οικονομική κρίση που πλήττει  την ελληνική κοινωνία έχει πλήξει και το ελληνικό γραφείο της Διεθνούς Αμνηστίας. Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς άλλωστε αφού το ελληνικό γραφείο, ακλόνητο στις αρχές που διατρέχουν ολόκληρη την οργάνωση, βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην οικονομική συνδρομή των μελών και των υποστηρικτών του. Παρά τη δύσκολη για την ελληνική κοινωνία εποχή, προσβλέπει πάντα και αποκλειστικά στην οικονομική στήριξη όλων εκείνων που με λίγα ή περισσότερα χρήματα, με προσωπική εθελοντική εργασία ή κάθε άλλο τρόπο θα του επιτρέψουν να ανταπεξέλθει στις δυσκολίες και να συνεχίσει την αποστολή του: Να διατηρήσει ζωντανή τη φλόγα που καίει και στην Ελλάδα σχεδόν για 40 χρόνια, και να την παραδώσει δυνατή και στην επόμενη γενιά.

* Ο Γιώργος Κoσμόπουλος είναι επικεφαλής του ελληνικού γραφείου της Διεθνούς Αμνηστίας  / Twitter @amnestygreece / Facebook: Διεθνής Αμνηστία – Ελληνικό Τμήμα www.amnesty.org.gr / Μπορείτε να ενισχύσετε το έργο της Διεθνούς Αμνηστίας εδώ: https://www.amnesty.org.gr/through-easypay

* Φωτογραφία: Η σιδερένια πόρτα του ΕΑΤ-ΕΣΑ (Αρχείο Αντώνη Λιοναράκη)