Η τόλμη είναι αρετή που αν την έχεις, μπορείς να έχεις και τύχη (η τύχη βοηθάει τους τολμηρούς, Θουκυδίδης), αλλά χωρίς γνώση και σωφροσύνη, η τόλμη είναι άχρηστη και επικίνδυνη (Θέογνις). Επίσης, ήταν ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της ανδρείας – όπως αυτή ορίζονταν στη πατριαρχική και ανδροκρατούμενη κοινωνία (Σαίξπηρ), αλλά και αρχή οποιασδήποτε δράσης (Δημόκριτος).

Η τόλμη είχε -ως επί το πλείστον- πολιτική αναφορά και σχετιζόταν με την εξουσία και την πολιτική δράση. Μπορεί η τόλμη να έθεσε ευρύτερα φιλοσοφικά ερωτήματα, όπως για παράδειγμα, αν αξίζει κάποιος να τολμάει, αλλά η σχέση της με τη δρώσα πολιτική ήταν και παραμένει άμεση. Ο Κίρκεγκορ ήταν απόλυτος λέγοντας ότι: Όταν κανείς τολμάει, χάνει προσωρινά το πάτημά του. Όταν δεν τολμάει, χάνει τον εαυτό του. Και καθώς ο πολιτικός ως άνθρωπος, δεν μπορεί να μένει αδιάφορος στην παρότρυνση του Δανού φιλοσόφου. Εν τοιαύτη περιπτώσει, όπως έλεγε ο Δαντόν, οι τρεις αρετές των πολιτικών είναι η τόλμη, η τόλμη, η τόλμη!

Μια και κάτι τέτοιο δεν επέδειξαν οι προηγούμενοι, καθώς κρυβόντουσαν πίσω από αποφάσεις τρίτων ή όταν εκείνοι έκαναν κάτι, τότε το φόρτωναν στους άλλους -τους ξένους-, αυτοί που είναι σήμερα στην κυβέρνηση -για ένα παραπάνω λόγο- οφείλουν να τολμήσουν. Γιατί όποιος δεν τολμάει για οτιδήποτε, δεν χρειάζεται να ελπίζει σε οτιδήποτε (Σίλερ). Από τη στιγμή, που η ελπίδα καλά κρατεί και όπως λέει το ρητό, πεθαίνει τελευταία, τότε δεν υπάρχει λόγος να τη σκοτώσουμε πριν από την ώρα της. Οι πολίτες ελπίζουν και οι πολιτικοί τολμούν. Βέβαια, ακόμα καλύτερα είναι να τολμούν οι πολίτες, για η ελπίδα δεν εσωκλείει τη δράση, αλλά τη στωικότητα.

Για τους γνωρίζοντες την τέχνη της πολιτικής, η τόλμη είναι το μυστικό της ανόδου (Τόμας Μουρ). Ο πολιτικός τολμάει, δε δειλιάζει. Πολύ δε περισσότερο, εκείνος που αυτοπροσδιορίζεται ως ριζοσπάστης και αντισυμβατικός. Γιατί ο μη τολμών, δικαίως λαμβάνει την κατακραυγή του Γκράμσι και την απαξίωση της Λούξεμπουργκ. Θα πείτε που τους θυμήθηκα; Μα δεν είναι αυτοί, μαζί με άλλους, οι νοηματοδότες και τα ιδεολογικά στηρίγματα των κυβερνώντων; Ή λαθεύω;

Εκείνος που δειλιάζει, ενθαρρύνει το βόλεμα, στηρίζει τον εφησυχασμό και μεταθέτει τις ευθύνες του σε άλλους -τους πολιτικούς αντιπάλους, τα απρόσωπα συμφέροντα, τους κακούς ξένους, τις απροσδιόριστες συνθήκες. Η τόλμη ενέχει σύγκρουση, θέτει στην αντίπερα όχθη ό,τι μέχρι σήμερα ευθύνεται για την επανάπαυση, την αδιαφορία, τον ωχαδερφισμό. Η διακυβέρνηση με μικρά βήματα, με δειλές ενέργειες, διατηρεί το ίδιο πρόσημο. Δίνει το ίδιο, στην καλύτερη περίπτωση ένα παρεμφερές, στίγμα. Σαν να κτυπά φιλικά στη πλάτη το ancient regime και να κλείνει το μάτι στο τρομαγμένο βλέμμα της διαπλοκής (μη φοβάστε δεν έγινε και επανάσταση!).

Ο Έρασμος είχε πει ότι λίγοι καταλαβαίνουν το πλεονέκτημα που υπάρχει στην τόλμη. Η παρατήρησή μου είναι ότι ενώ πολλοί το αντιλαμβάνονται, ελάχιστοι συμφωνούν ότι να τολμάς, πράττεις το σωστό. Ο πρύτανης της διπλωματίας του ισχυρού, ο Χένρι Κίσινγκερ, υποστήριζε ότι σε μια κρίση, η τολμηρή επιλογή είναι συχνά η ασφαλής επιλογή. Οι πολιτικοί του καθημερινού, του εφικτού και του μετρίου, μετέφρασαν την παραπάνω προτροπή, ως δεν κάνω κάτι διαφορετικό από εκείνο που οι δυνατοί -αυτοί που ελέγχουν- επιβάλουν και απαιτούν να γίνει. Αλλά αυτό δεν είναι τόλμη, είναι ατολμία και σε αρκετές περιπτώσεις, δειλία.

Πόσοι είναι εκείνοι που διαβάζοντας τον Γκάντι (είναι καλύτερα να στέκεσαι όρθιος με σπασμένο και μπανταρισμένο κεφάλι, από το να σέρνεσαι με την κοιλιά για να γλιτώσεις το κεφάλι σου), πέραν της επιδοκιμασίας, αισθάνονται ότι έχουν την τόλμη να το πράξουν; Πολύ δε περισσότερο πόσοι είναι εκείνοι που αναγνωρίζουν ότι τολμώντας μπορεί στην αρχή να έχεις απέναντί σου αρκετούς, επιμένοντας όμως φέρνεις πολλούς μαζί σου;

Η Αριστερά είναι στην κυβέρνηση, δεν κατέχει την εξουσία. Αυτή δίνεται σε όσους τολμούν και σκύβουν να την πάρουν (Ντοστογιέφσκι). Δεν δίνεται όμως από μια αόρατη δύναμη, αλλά από τη λαϊκή δύναμη (εκεί εδράζεται μια πλευρά της εξουσίας). Όταν η τελευταία αφεθεί στην τύχη της, όταν παραμένει στη γωνία αδρανής, τότε η τόλμη αντιστρέφεται σε ατολμία. Τότε, όλοι κάνουμε κράτει, δημιουργείται ένα κράτος εν κράτει και το παλαιό σύστημα καλά κρατεί.

*Ο  Γιάννης Μάρκοβιτς κατέχει διδακτορικό δίπλωμα στο μάνατζμεντ (Aston Business School, Βρετανία) και είναι οικονομικός επιθεωρητής στο Υπουργείο Οικονομικών.